1. Sayfa
MANTO*JEOFİZİKSEL VERİLER MANTONUN TABAKA YAPISINDA OLDUĞUNU, ÜST MANTONUN YAKLAŞIK 400 KM KALINLIKTA OLDUĞU VE YAKLAŞIK 600 KM KALINLIKTA OLAN BİR GEÇİŞ ZONUNDAN SONRA ALT MANTOYA GEÇİLDİĞİNİ ORTAYA KOYMUŞTUR. *MAGMANIN ORİJİNİNİN , DERİN MERKEZLİ DEPREMLERİN , KITALARIN KAYMASI GİBİ BİR ÇOK JEOLOJİK VE JEOKİMYASAL PROBLEMİN ÜST MANTO VE GEÇİŞ ZONUNDAN KAYNAKLANDIĞI ORTAYA KONULMUŞTUR.*ELDEKİ İMKANLARDA 400 KM VEYA DAHA DERİNLERDEKİ BİR KAYACIN MARUZ KALACAĞI ŞARTLARI LABORATUAR ŞARTLARINDA YAPMAK MÜMKÜN OLABİLMEKTEDİR. MANTOYU OLUŞTURAN MADDENİN TANIMLANMASI BÜYÜK ÖLÇÜDE VOLKANİK PİPE (BORULAR) ARAYICILIĞIYLA GETİRİLEN İNKLÜZYONLAR, MİNERAL VE KAYAÇLARIN YÜKSEK SICAKLIK VE BASINÇ ALTINDA GÖSTERDİĞİ DAVRANIŞLAR VE ELEMENTLERİN MİKTARLARI HAKKINDA BİLGİLERİMİZE BAĞLI OLMAKTADIR.

---

2. Sayfa
*DENEYLER, ÜÇ KAYAÇ TİPİNİN, DÜNİT (OLİVİN), PERİDOTİT (OLİVİN+PİROKSEN) VE EKLOJİT (GRANAT+PİROKSEN), ÜST MANTODA GÖRÜLEN DALGA HIZINA BENZER ÖZELLİKLERE SAHİP OLDUĞUNU GÖSTERMEKTEDİR. BU KOMPOZİSYON AYNI ZAMANDA ,ESAS OLARAK PERİDOTİTİK KARAKTERDE OLAN VE BİR MİKTAR PLAJİOKLAZ İÇEREN KONDRİTİK TİP METEORİTLERİ DE KAPSAMAKTADIR. BU KAYAÇLAR BÜYÜK ÖLÇÜDE MAGNEZYUM -DEMİR SİLİKATLARDAN OLUŞMUŞLARDIR.* BAZI VOLKANİK KAYAÇLARDA (BAZALTLAR VE ELMAS İÇEREN KİMBERLİTLER GİBİ) DÜNİT VE PERİDOTİT İNKLÜZYONLARI BÜYÜK ÖLÇÜDE BULUNMAKTADIR. EKLOJİT İNKLÜZYONLARI MUHTEMELEN DAHA AZDIR. HAWAİ BAZALTLARININ 60 KM DERİNDEN GELDİĞİ, KİMBERLİTLER İÇİNDEKİ ELMASLARINDA EN AZ 100-150 KM DERİNLİĞİ İŞARET ETTİĞİ BİLİNMEKTEDİR.

---

3. Sayfa
* MOHO KESİKLİĞİNİN TABİATI KONUSUNDA ÖNEMLİ ANLAŞMAZLIKLAR VARDIR. BAZI ARAŞTIRICILAR BUNUN FİZİKSEL BİR KESİKLİK OLDUĞU VE BU DURUMUN, AYNI MADDENİN YÜKSEK YOĞUNLUK FARKI SEBEBİYLE, ALT KABUKTAKİ FAZ DEĞİŞİMİ İLE GABROİK BİR KARAKTERDEN, EKLOJİTİK BİR KARAKTERE DOĞRU DEĞİŞMESİ SEBEBİYLE OLUŞTUĞUNU DÜŞÜNMEKTEDİRLER. ALTERNATİF DİĞER GÖRÜŞ İSE, BU DEĞİŞİMİN KİMYASAL BİR DEĞİŞİM OLDUĞUNU BELİRTEN GÖRÜŞTÜR.  

---

4. Sayfa
ÜST MANTO*ÜST MANTO ULTRABAZİK (DÜNİT VEYA PERİDOTİT) BİR KOMPOZİSYONDADIR. CLARK VE RİNGWOOD (1964) ÜST MANTO İÇİN ULTRABAZİK MODELİ TERCİH ETMEKTEDİRLER VE BİR BÖLÜM BAZALT VE ÜÇ BÖLÜM DÜNİTTEN OLUŞAN BİR KARIŞIMI ,KENDİ İFADELERİ İLE “PİROLİT” (PİROKSEN+OLİVİN) KAYACI TABİRİNİ BENİMSEMEKTEDİRLER. BU MATERYALİN FRAKSİYONEL ERİMESİ İLE BAZALTİK BİR MAGMANIN OLUŞTUĞUNU, BU MAGMANINDA JEOLOJİK ZAMAN BOYUNCA KABUK İÇİNE ENJEKTE OLDUĞUNU VE GERİYE DÜNİTİK VE PERİDOTİTİK ARTIĞIN KALDIĞINI DÜŞÜNMEKTEDİRLER. 

---

5. Sayfa

---

6. Sayfa
TÜKETİLMİŞ MANTO KAVRAMI*BÖLÜMSEL ERGİME İLE ÜST MANTODAN YERYÜZÜNE ULAŞTIĞINI VARSAYDIĞIMIZ ÜÇ AYRI CİNSTEKİ PERİDOTİT PARÇALARININ KİMYASI İLE BAZALT KİMYASI KARŞILAŞTIRILDIĞINDA ( ŞEKİL 9-9) , ÜST MANTODAN GELDİĞİNE İNANDIĞIMIZ PERİDOTİTLER ARASINDA, BÖLÜMSEL ERGİMEYLE HENÜZ BAZALTI AYRILMAMIŞ OLAN PERİDOTİT CİNSİNİN GRANATLI PERİDOTİT OLDUĞU GÖRÜLÜR.*BAZALTIN, MANTODAN AYRILARAK YERYÜZÜNE ULAŞMASIYLA GERİYE KALAN PERİDOTİTLER,YAKLAŞIK 25 KM DERİNLİKTE ”TÜKETİLMİŞ MANTO’YU-ALP TİPİ PERİDOTİT’İ” OLUŞTURMUŞLARDIR. HENÜZ İÇİNDEN BAZALT AYRILMAMIŞ GRANATLI PERİDOTİTLER İSE “TÜKETİLMEMİŞ MANTO” OLARAK DAHA DERİNLERDE YER ALMIŞLARDIR. UYUMSUZ ELEMENTLERCE ZENGİN ALKALİ OLİVİN BAZALTLAR TÜKETİLMEMİŞ DERİN MANTONUN ÜRÜNÜ OLURKEN, ALP TİPİ PERİDOTİTLERDEN OLUŞAN SIĞ MANTO, TOLEYİTLER’İN KAYNAĞI DURUMUNDADIR.

---

7. Sayfa
*RİNGWOOD, ÜST MANTONUN BİLEŞİMİNİ 3 BİRİM ULTRAMAFİK KAYAÇ+ 1 BİRİM BAZALTIN KARIŞIMI OLARAK DÜŞÜNMEKTEDİR.BU BİLEŞİMİN MİNERAL İÇERİĞİ BAŞLICA PİROKSEN VE OLİVİN OLACAĞINDAN “ PİROLİT “OLARAK ADLANDIRILMIŞTIR.PİROLİTİN MİNERALOJİSİ, BASINÇ VE SICAKLIĞA BAĞLI OLARAK DEĞİŞMEKTEDİR. RİNGWOOD, BU KOMPOZİSYONDAKİ MATERYALİN DÖRT DEĞİŞİK MİNERAL BİRLİĞİ HALİNDE KRİSTALLENEBİLECEĞİNİ GÖSTERMİŞTİR.BUNLAR;a)       OLİVİN+AMFİBOL→AMPHOLİT(AMFİBOLİT)b)       OLİVİN+ AL’CA FAKİR PİROKSEN+PLAJİOKLAZ → PLAJİOKLAZ PİROLİT c)       OLİVİN+AL’CA ZENGİN PLAJİOKLAZ+SPİNEL → PİROKSEN PİROLİTd)       OLİVİN+AL’CA ZENGİN PİROKSEN+GRANAT → GRANAT PİROLİT 

---

8. Sayfa
*PREKAMBRİYEN KALKANLARININ ALTINDA MANTO DERİNLİĞİ FAZLA OLUP, DÜNİT, PERİDOTİT VE AZ ORANDA SEGREGASYONLAR HALİNDE EKLOJİTLER İÇERMEKTEDİR. ORTALAMA BİR KITASAL KABUĞUN ALTINDAKİ MANTO ÇOK KALIN DEĞİLDİR VE BU TABAKA, OKYANUSAL KABUĞUN ALTINDA DAHA İNCELMEKTE VE KOMPOZİSYON İSE AMFİBOLİTE DÖNÜŞMEKTEDİR.

---

9. Sayfa
*MANTO VE GEÇİŞ ZONUNDAKİ EN ÖNEMLİ DEĞİŞİM,YÜKSEK BASINÇ VE SICAKLIKLA POLİMORFİK DEĞİŞİMLERİN OLMASIDIR. BERNAL, Mg2SİO4 BİLEŞİMİNİN İKİ MODİFİKASYON OLARAK ORTAYA ÇIKTIĞINA İŞARET ETMEKTEDİR.BUNLARDAN İLKİ OLİVİN, DİĞERİ İSE %9 DAHA YOĞUN OLAN SPİNEL YAPISINDAKİ İZOMETRİK FAZIDIR. BİRCH (1952)’DE MANTO İÇİNDE BAŞKA POLİMORFİK DEĞİŞİMLERİNDE BEKLENEBİLECEĞİNİ BELİRTMEKTEDİR. MgSiO3 –PİROKSENİTİN, İLMENİT YAPISINA VE SİO2 ‘NİN RUTİL YAPISINA DEĞİŞİMLERİ BUNA ÖRNEK OLARAK VERİLEBİLİR. SiO2’NİN RUTİL ŞEKLİ, STİSHOV VE POPOVA TARAFINDAN 1961’DE YAPILMIŞ VE DAHA SONRA “STİSHOVİTE” OLARAK ADLANDIRILMIŞTIR. BU MİNERAL 130 KB VE 1600 0 C ‘DA DURAYLI BİR HALDEDİR.GENE (Mg,Fe)2SiO4 KATI ÇÖZELTİLERİNDE YAPILAN DENEMELER, OLİVİN- SPİNEL DEĞİŞİMİNİN Mg 2SiO4 DE 130KB VE 600 0C ‘DA MEYDANA GELDİĞİNİ ORTAYA KOYMUŞTUR.

---

10. Sayfa
*CLARK VE RİGWOOD BÜTÜN BU BİLGİLERİ GEÇİŞ ZONUNU AÇIKLAMAK İÇİN KULLANMIŞLARDIR.İLK KABUL İSE, BU ZONUN,ESAS OLARAK,OLİVİN (Mg2SiO4) , VE PİROKSEN (MgSiO3) SEBEBİYLE, MgO VE SiO2’DEN OLUŞTUĞUNUN KABULÜDÜR.BU FAZLAR 400 KM DERİNLİKTE MUHTEMELEN DURAYLIDIRLAR.BU DERİNLİĞİN ALTINDA VE BİR SERİ DEĞİŞİMLERİN OLDUĞU DÜŞÜNÜLMEKTEDİR.ELDEKİ BİLGİLERİN IŞIĞI ALTINDA, ARTAN DERİNLİKLE BİRLİKTE AŞAĞIDAKİ DEĞİŞİMLERİN OLUŞTUĞU SÖYLENEBİLİR. 2MgSiO3(Px) --------- Mg2SiO4 (OLİVİN)+SiO2 (STİSHOVİTE)Mg2SiO4 α ---------- Mg2SiO4 (SPİNEL)Mg2SiO4 (SPİNEL)+SiO2 (STİSHOVİTE) -------- 2MgSiO3 (İLMENİT)Mg2SiO4 (SPİNEL) ------ MgSiO3 (İLMENİT)+MgO (PERİKLAZ)*BU REAKSİYON SERİLERİ VE DEĞİŞİMLER, YÜZEYDEN 1000 KM DERİNLİĞE DOĞRU CİVARINDA TAMAMLANIR VE SONUÇTA YOĞUNLUK 3.2’DEN 3.9 ‘A YÜKSELİR. NİHAİ SONUCA ULAŞMADAN ÖNCE BİRBİRİNİ TAKİP EDEN BİR ÇOK ARA GEÇİŞ BASAMAKLARININ BULUNDUĞUNA VE “ GEÇİŞ ZONU” OLARAK ADLANDIRILAN KISMIN OLDUKÇA KALIN OLDUĞUNA DİKKAT ETMEK LAZIMDIR.  

---

11. Sayfa
UYUMSUZ (INCOMPATIBLE) ELEMENT KAVRAMI*DENGEDE BULUNAN BİR SİSTEMDE, BİR BÖLÜM ELEMENT KRİSTAL FAZI TERCİH ETMEYİP,BERABER DENGEDE BULUNDUKLARI SIVI FAZDA ZENGİNLEŞİRLER. Ni GİBİ BAZI ELEMENTLER KRİSTAL FAZI TERCİH EDERKEN, K, Rb GİBİ BAZI ELEMENTLER SIVI FAZI TERCİH EDER.ÜST MANTOYA AİT BİR PARÇA BÖLÜMSEL OLARAK ERGİDİĞİNDE, DİĞER ELEMENTLERDEN FARKLI OLARAK, K, Rb, Sr, Ba, Pb,Th,U, Zr VE REE’LER FARKLI DAVRANARAK HEMEN SIVIYA GEÇERLER. BU DAVRANIŞLARI SEBEBİYLE RİNGWOOD (1966) BU ELEMENTLERE “UYUMSUZ ELEMENT “ADINI VERMİŞTİR. BÖLÜMSEL ERGİME ( PARTİAL MELTİNG) KAVRAMI*BİR SİLİKAT KAYASINA GEREKEN ISI VE BASINÇ VERİLİRSE, BİR BÖLÜMÜ ERGİYEREK KİMYASAL BİLEŞİMİ KENDİNDEN FARKLI VE DAHA HAFİF BİR ERGİYİK OLUŞTURUR. DAHA HAFİF OLAN BU ERGİYİK, DAHA ÜST KISIMLARA DOĞRU HAREKET EDEREK KRİSTALLEŞEBİLİR. MAGMATİZMA OLAYININ BAŞLANGIÇ NOKTASI BUDUR. K VE Rb DEĞERLERİ, DİĞER UYUMSUZ ELEMENTLER İLE BİRLİKTE, DERİNDEKİ TÜKETİLMEMİŞ MANTODAN DAHA SIĞDA BULUNAN TÜKETİLMİŞ MANTOYA DOĞRU AZALIR. ANCAK BU AZALMA EŞİT MİKTARDA OLMAZ. K, 7 MİSLİ AZALIRKEN, Rb 15 MİSLİ AZALIR. DOLAYISIYLA, K / Rb ORANI SIĞ MANTOYA DOĞRU ARTAR.

---

12. Sayfa
*BÖLÜMSEL ERGİME YAKLAŞIK 25 KM DERİNLİKTE, UYUMSUZ ELEMENTLERCE, TÜKETİLMİŞ ÜST MANTO BÖLGESİNDE GERÇEKLEŞMEKTEDİR. BU SEBEPLE BU KAYAÇLARDA; K2O,TiO2,FeO,P2O5,Ba,Rb,Sr,Pb,Th,U VE Zr DEĞERLERİ DÜŞÜK VEYA ÇOK DÜŞÜKTÜR.K/Rb ORANI AŞIRI DERECEDE YÜKSEK ( 700-1700 ) ; Th/U ORANI İSE AŞIRI DERECEDE DÜŞÜKTÜR.87Sr/ 86Sr ORANI ( 0.7016-0.7035 ) ARASINDA BULUNMUŞTUR. BU DEĞER MAĞMATİK KAYAÇLAR İÇİNDE EN DÜŞÜK, VE ÜST MANTO DEĞERİNE EN YAKIN DEĞERDİR.NADİR TOPRAK ELEMENTLERİ (REE) BAKIMINDAN KONDRİTİK METEORİTLERE ÇOK YAKINDIR. DİĞER BAZALTLARDAN FARKI ŞEKİL 9-8 DE GÖSTERİLMİŞTİR. 

---

13. Sayfa
ALT MANTO*1000- 2900 KM’LER ARASINDA BULUNAN ALT MANTONUN HOMOJEN OLDUĞU VE MUHTEMELEN İLMENİT YAPISINDAKİ (Mg-Fe)SiO3 ve (Mg-Fe)O FORMÜL İLE BELİRLENEN PERİKLAZ’IN BİR KARIŞIMINI İÇERMEKTEDİR.FeO/FeO+MgO ORANININ 0.1-0.2 ARASINDA OLDUĞU TAHMİN EDİLMEKTEDİR.RİNGWOOD, ALT MANTODA DAHA SIKI BİR YERLEŞİMİN OLDUĞUNU, İLMENİT YAPISININ PEROVSKİT YAPISINA (CaTiO3) VE PERİKLAZ YAPISININDA CsCl YAPISINA DEĞİŞTİĞİNİ DÜŞÜNMEKTEDİR. ANCAK BU KONUDA DENEYSEL BİR ÇALIŞMA BULUNMAMAKTADIR.

---