Cevap :

1. İçtihat ne demektir? İçtihada niçin ihtiyaç vardır?

Kesin ve açık delillerle sabit olmayan öznel yargıları, şer'î delillere uygun olarak ortaya çıkarma konusunda bütün güç ve takatini sarf ederek çalışmaktır. Yani, Kur'an, hadis ve icma ile sabit olan şer'î delillerden hüküm çıkarmaktır.

2. Sahabenin yaptığı içtihatlara örnekler veriniz.

Hendek savaşının bitiminde savaşta ihanet eden Kurayzaoğullarına gereken cezayı vermek üzere gidilecek istikameti beyan eden Resulullah (sav); “Kurayzaoğulları mahallesine varmadan hiç kimse ikindi namazını kılmasın!” buyurmuştur. 

Bir kısım sahabe lafzi bir yorumla namazını oraya varmadan kılmamış; bir kısım sahabe ise sözün amacını dikkate alarak: “Resulullah’ın gayesi oyalanmadan bir an önce yola çıkmamız idi. Bu emri yerine getirip yola çıktığımıza göre yolda ikindi namazını kılmamızda bir sakınca olmaz.” diyerek namazlarını edâ etmişlerdir. 

3. Fakihlerin ihtilaf etmelerinin sebepleri nelerdir?

İhtilaf, birinin tuttuğu yolun dışında farklı bir yol ve yöntemi benimsemektir. İhtilaf, bir konuda çözüme/hükme giderken, yol-yöntemin ayrı, maksadın ise bir olmasıdır.

Kur’an ve sünnet, çoğu kez detaylara girmeden, her zaman ve mekânda geçerli evrensel hükümler ve ilkeler koymuştur. İşte her zaman ve mekanda geçerli olan bu ilkelerin tarihsel süreçte ve coğrafyalarda nasıl işletileceği, bir başka ifade ile ilahi hitabın özündeki mesajların günümüze nasıl taşınacağı, nasıl anlaşılıp yorumlanacağı konusu farklı mezheplerin ortaya çıkışında önemli bir etken olmuştur. Gidilecek yol anlamına gelen mezhepler de fıkhi problemlere çözüm üretmedeki yaklaşımları sebebiyle bu ismi almıştır ki, her mezhebin kendine özgü bir yöntemi oluşmuştur.

4. Fetva ile kaza arasındaki temel farklar nelerdir?

Kaza (hüküm) ile fetva birer dini vecibedir, her ikisinin de fazileti, sevabı pek büyüktür, o nispette de mesuliyetleri ağırdır. Gerek müfti ve gerek kadı ayni menbadan hükümleri alır, alakadarlara tebliğ eder, kararını verir. Bununla beraber kaza ile fetva arasında başlıca beş fark vardır. Şöyle ki:

1) Fetva, bir  hükmi şer’iyi ihbar ve tebliğden ibaret olduğu için mülzim ( zorlayıcı, mecbur edici) değildir. Müstefti, aldığı fetva ile amel etmesse kendisine bu hususta cebr edilmez (zorlanmaz). Kaza ise mülzimdir verilen hükmü, mahkumun leh ( lehine hüküm verilen ) ile mahkumun aleyh ( aleyhine hüküm verilen ) kabule mecburdur. Kabul etmezse hükümet kuvveti ile kabule icbar edilirler.

2) Fetva, yalnız ihbardan ibarettir. Bunu kabul etmek bir diyanet ve kanaat meselesidir. Kaza ise ihbar ile beraber infaz ve imza vasfını da haizdir. Kadı’nın verdiği bir hüküm lazımlinfaz bulunur ( hükmün infaz edilmesi gerekir ).

3) Fetvada bir umumiyet vardır. Kaza ise hususidir. Yani; bir fetvanın hükmü bütün müslümanlarca müsavidir. Bu cihetle fetva –İbni Kayyımın tabiri ile- bir şeriati ammedir. Kaza ise zaruridir. Yalnız mahmukun leh ve mahkumun aleyh hakkında verilmiş bir hükümden ibaret olduğundan bir şeriati hassa demektir. Müctehid olan bir müfti, kaza için kavaidi ve mesaili tayin ve tavzih eder. Bunlar,  müsteftiye de başkalarına da taalluk eder. Kadı ise bunlara göre hükm eder, muayyen ahkama riayette bulunur.

4) Fetva, bütün şer’i hükümlere, meselelere şamildir. Fetva, hükm altına alınacak hususlarda cari olduğu gibi, mücerret ibadete, diyanete ait hususlarda da cari olur. Kaza ise yalnız muamelata, ukubata müteallik, hükm altına alınması kabil hadiselerde cereyan eder.

5) Fetva, dini meseleler hakkında malumat vermek mahiyetinde olduğundan resmen memur olmayan erbabı ilim tarafından da verilebilir. Kaza ise hükümet tarafından tevcihe mütevakkıftır. Hükme memur olmayan zatların kazada bulunmaları caiz olamaz.

Bir de fetva, bir rivayet yoludur. Kaza ise şehadet, bir velayet tarikidir. Binaenaleyh şehadete, velayete ehil olmayan bir kimse bile alim olunca fetvaya salahiyeti olabilir, kazaya ise salahiyeti olmaz. Köleler gibi.

Ehliyet ve salahiyeti haiz olan bir zatta ise kaza ile ifta vazifeleri cem edilebilir. Nitekim Ebu Yusuf Hazretleri, hem müfti, hem de kazıl-kuzat makamında bulunmuştu.[1]

[1]  Hukuki İslamiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, Ömer Nasuhi Bilmen, sayfa 253-254, Bilmen yayınevi

5. Müçtehit olabilmek için hangi bilgilere sahip olmak gerekir?

6. Fıkıh ilminin fert ve toplum hayatı için önemi nedir?

Kıyamete kadar hükmü baki kalacak son іlahî dinîn haуata bakan penсeresі konumundakі fıkıh ilmi, her asırda inѕаnlаrа уol gösteriсi olma durumundаdır. Bunun sаğlаnаbilmesi іçіn fıkhın hаyаttаn kopmaması ve hеr an canlılığını devam ettirmeѕi gеrеkmеktеdir.

Fıkıh, Müslümanın haуatına şekіl veren, bireyѕel vе toplumѕal faalіyetlerіn Allahü Teâlâ’nın murаdınа uуgun olmaѕına katkı sağlayan bir ilim dalı olduğu için her zaman inananların haуatının bir раrçаsı durumundadır.

Diğеr yandan daha önce bahsеdіlmеyеn bіrçok fıkhî mеѕеlеnin çаğımızdа gündeme gеldiğini görüyoruz. Bu durumun birçok sеbеbi bulunmaktadır.

---

---

Diğer Cevaplara Gözat