Ayan Nedir

Osmanlı İmparatorluğu'nda kent ve kasabaların ileri gelen nüfuzlu kimselerine verilen ad. Bu gibi kimselerin 16. yüzyıl ortalarından başlayarak miri toprak düzeninin bozulması ve köylülerden vergi toplanması işinin mukataa usulüyle mültezimlere açık artırmayla verilmesi, bu sınıfın önemi ve toplum üzerindeki etkinliğini artırdı. Hele mukataaların bu gibi kimselere malikâne usulüyle verilmeye başlanmasından sonra miri topraklar bu gibi kimselerin ve ailelerinin elinde toplanmaya başladı. Bunlar devletle toplum arasında aracı bir sınıf oluşturdular. Bulundukları yerlerde yönetimi ellerine aldılar, vergi ve asker topladılar. Bunlardan Rumeli'de olanlar, dış ticaret ilişkilerine girişmeleri nedeniyle Anadolu'dakilere oranla ekonomik ve siyasal bakımlardan daha güçlendiler. Rumeli âyanının tipik bir temsilcisi olan Alemdar Mustafa Paşa, 1808'de sadrazamlığı ele geçirmeyi başardı. Kendisiyle beraber İstanbul'a gelen âyanlar padişahla Sened-i İttifak denilen bir antlaşma yaptılar. 2. Mahmut döneminde siyasal nüfuzlarının bir ara kırılmasına karşın, bu sınıf, varlığını değişik biçimlerde imparatorluğun sonuna kadar sürdürdü.

Ayan Meclisi

Osmanlı devletinde, 23 aralık 1876’daki kanun-i esasi’ye göre, mebusan heyeti ile birlikte meclis-i umumi’yi meydana getiren heyet. Hey'et-i âyan da denilmektedir.

Hey’et-i ayanın üye sayısı hey’et-i meb’usanın üye sayısının üçte birini geçmezdi. Ayan olabilmek için, eserleriyle, hizmetleriyle tanınmak ve kırk yaşını doldurmak gerekliydi. Hey’et-i ayana giren bir üyenin üyelik hakkı, hayatı boyunca devam ederdi. Meb’usan hey’eti toplanmadıkça, ayan hey’eti de toplanamazdı. Fevkalade hallerde, padişahın isteği veya mebusların salt çoğunluğunun yazılı isteği ile, meclis, vaktinden önce açılabilirdi. Ayan heyeti, mebusan heyetince kabul edilip kendisine gönderilen kanun ve bütçe tasarılarını madde madde inceler, uygun olmayan maddeleri tespit ederek, düşüncesini belirtirdi. Burası da, ya tamamen reddeder veya değiştirir, yahut düzeltilmesi için mebusan heyetine geri gönderirdi. Kabul ettikleri tasarıları tasdik ederek sadrazama gönderirlerdi.

İlk ayan heyeti, 19 mart 1877 günü, sultan abdülhamid han tarafından dolmabahçe’nin büyük salonunda meclisin açılması ile vazifeye başladı. Padişah tarafından tayin edilen bu heyetin, 27 üyesi vardı. Ayan heyeti çalışmalarına bir sene kadar devam etti. mebusan meclisinin faaliyeti, bu meclisin çoğunluğunun, türk olmayan azınlıkların elinde olması sebebiyle, 13 şubat 1878 tarihinde sultan abdülhamid han tarafından durdurulunca, ayan heyeti, ikinci meşrutiyet'in ilanına kadar (1908), herhangi bir vazife görmedi. Fakat, üyeleri hiçbir göreve tayin edilmediler ve normal maaşlarını aldılar. İkinci defa meclis açıldığı zaman, bu heyetten, hayatta yalnız üç kişi kalmıştı. Kanun-i esasi’de 1909’da yapılan değişikliklerle, her konuda yasa teklifi yetkisini elde eden ayan meclisinin hukuki varlığı, osmanlı devletinin ortadan kalkmasıyla son buldu.