Jiroskop Tanımı

Kendi ekseni etrafında dönerken hareket ettirilse dahi, dönüş ekseninden ve doğrultusundan çıkmadan dönüşünü sürdürebilen aletlere jiroskop veya cayroskop denir.

Jiroskop Nedir

Jiroskop, (İngilizce: Gyroscope, Gyro) veya Yalpalık, Cayroskop, Cayro, yön ölçümü veya ayarlamasında kullanılan, açısal dengenin korunması ilkesiyle çalışan bir alet. Jiroskopik hareketin temeli fizik kurallarına ve açısal momentumun korunumu ilkesine dayalıdır.

Jiroskop; iç içe mafsallı üç halka ile, ekseni en içteki halkaya mafsallı döner bir diskten oluşan bir aygıt. Örneğin yandaki şekilde görünen haliyle; "rotor" da denilen diskin dönme mili, x-z düzleminde yatan bir halkaya, z ekseni doğrultusunda bir çap oluşturacak şekilde mafsallı. Bu halka; dışındaki, x-y düzleminde yatan ve "mafsallı yatak" ("gimbal") da denilen bir diğer halkaya, x ekseni doğrultusunda mafsallı. Nihayet, mafsallı yatak halkası da; jiroskopun y-z düzleminde yatan, keza halka şeklindeki "çerçeves"ine, y ekseni doğrultusunda çap oluşturacak şekilde mafsallı. Bu düzeneği ayağından, diyelim bir uçağın zeminine sabitledik ve uçak kalkmadan önce, diske bir miktar dönme açısal momentumu kazandırdık. Sürtünme kayıplarını gözardı edip, diskin sürekli döndüğünü varsayıyoruz.

Jiroskop, veya yalpalık, jayroskop, jayro, yön ölçümü veya ayarlamasında kullanılan, açısal dengenin korunması ilkesiyle çalışan bir alettir. Jiroskopik hareketin temeli fizik kurallarına ve merkezkaç ilkesine dayalıdır. Esas olarak jiroskop, bir tekerlek veya dönen bir silindir, rotor ve eksenden ibarettir.
 

Jiroskop Ne İşe Yarar

Cayroskop (Jiroskop);ekseni çevresinde dönerken herhangi bir biçimde hareket ettirilse bile dönme ekseninin doğrultusu değişmeyen araçtır. Dünyanın ekseni çevresinde döndüğünü göstermek amacıyla Foucault tarafından icat edildi (1852).

Bunlarda gördüğümüz, bir defa bir düzlemde dönmeye başlatılan bir cismin o düzlemde dönmeye devam etmesi özelliğinden jiropusularda ve denizcilik ile havacılıkta kullanılan başka çeşitli seyir yardımcılarında faydalanılır. Bu özellik, ağırlığının büyük bir kısmı çevresine yakın toplanmış bulunan tekerleklerde daha açıktır. Bu cins ağır tekerleklerin hepsine jiroskop denir.

Jiroskop Tarihi

Jiroskop olarak bilinen alet ilk olarak 1817’de J. Bohnenberger tarafından icat edilmiştir ve jiroskop adı 1852’de Dünya'nın dönüş hareketini incelemek üzere yaptığı deneyler sırasında J. Foucault tarafından verilmiştir. Bir jiroskop presesyon ve nutasyon olarak bilinen hareketleri de içine alan çeşitli hareketler yapar. Günlük hayatta, uçak ve gemilerde yön bulmak için, uzay teleskoplarında yörünge kararlılığını sağlayabilmek için yaygın olarak jiroskoplardan yararlanılmaktadır.
 
Bisiklete binen herkes, bir bisiklet hızlı gittiği vakit dengeyi sağlamanın, yavaş gittiği vaktinkine göre çok daha kolay olduğunu bilir. Bir topaç, dönme hızı büyükse, dik kalarak dönmeye devam eder, fakat yavaşladıkça yana yatmaya başlar ve sonunda devrilir. Bu örneklerin her ikisinde de, kararsız olan (yani kolayca düşebilecek olan) cisimler, yeterli hızla hareket halinde oldukları vakit dik durabilmektedir.