Sözlükte HORTUM Nedir:

Hortum Nedir ?

Hortum, kümülüs bulutları ile bağlantılı olarak silindir şekilinde dönerek gezen bir rüzgar türüdür. Bu “hortum” bulutlardan yere kadar uzanır ve büyük yıkıcı güce sahip olan bir doğa felaketidir. Hortumlar hakkında bir bilimsel teori ilk olarak 1917 yılında Alfred Wegener tarafından üretilmiştir ve bu teori günümüzde de doğru olarak kabul edilmektedir.

Bir denizin ya da gölün üzerinde meydana gelen bir hortum, yerden emdiği sular ile bir “Su hortumu” oluşturur.

Bir hortum’un oluşması

Bir hortumun meydana gelmesi çok karmaşıktır, ve hâlâ tatmin edici bir bilimsel açıklama ortaya sürülememiştir. Ayrıntılara yönelik soruların hepsi cevaplandırılamamış olmasına rağmen, bir hortum’un mekanik özellikleri iyi tanınmaktadır. Belli koşullar altında dünyanın her yerinde ve her zaman hortumlar oluşabilir. Atmosferin bir hortum üretmesinde, ne belli bir zaman ne de belli bir coğrafya sınırı bulunur. Ama bir hortum oluşma olasılığı az veya çok olan bölgeler ve zamanlar kabaca şekilde belirlenebilir (bunun ayrıntıları daha aşağıda Klimatoloji başlığı altında açıklanmıştır).

Bir hortum için elverişli olan hava koşulları

Bir hortumun oluşabilmesi için atmosferin yüksek bölümlerine kadar çıkabilecek konveksiyon olması gerekir: Atmosferin katlarını zayıflatan, dik olarak göğe çıkan ve yükseldikçe soğuyan hava; atmosferin 1 – 2 kilometre yükseklerine kadar nemli hava bulunması ve bu nemli konveksiyonu başlatacak, güneş ışıklarının yere çarpmasıyla oluşan bir sıcak hava termiği.

Bu tür fırtınaların oluşması için katkıda bulunan diğer bir etken, havada ve bulutlardaki su buharındabulunan ısıdır. Ancak kondensasyon ile etkili hale gelen bu ısı katkısı hali hazırda var olan ısı ile birlikte bir nemli konveksiyon’u mümkün kılar. Nemli konveksiyon olmadan diğer koşullar, kücük-tromb denilen zararsız hortumlar oluşturabilirler ama eğer bu küçük-tromb’lar nemli konveksiyon termiği ile temasa geçerse bunlar da gerçek bir hortum oluşturabilir. Dünyanın kuzey yarımküresinde oluşan hortumlar, saatin tersi yönde, güney kümede oluşan hortumlar saat yönünde döner.

Mezosiklon hortumlar

Mezosiklon hortumların yukarıda anlatılanlara ek özellikleri, iki ayrı yönden gelen rüzgarın birbiri ile kesişmesi; yani yükseğe doğru yönlerinin degişmesi. Bu şartlar altında dönerek yükselen bir rüzgara (mezosiklon’a) sahip olan bir “Süper-hücre” olusur. Bu Süper-hücre saatlerce sürebilir ve dev dolu taneleri, bardaktan boşanırcasına yağmur ve yukarıdan gelip yere çarpan 200 km/sa hızında “düşen-rüzgâr”lar yaratabilir. Böyle bir süper-hücre’nin bir hortum oluşturması olasılığı %10-%20 civarındadır.

Sözlükte FIRTINA Nedir:

Fırtına Nedir?

Fırtına Alm. Sturm (m), Fr. Oragen (n), İng. Storm. Şiddetli rüzgar ve bunun çöllerde veya denizlerde meydana getirdiği dalgalanmalar. Meteoroloji uzmanları, hızı saatte 100 km’yi geçen rüzgarlara fırtına derler. Fakat halk arasında fırtına denilen birçok rüzgarın hızı bundan azdır. Denizciler arasında da saniyede 15 metreden daha hızlı esen rüzgarlara fırtına denir.

Fırtına Nasıl Oluşur?

Fırtına başlamadan önce hava çok durgun olur.Sonra biraz rüzgar eser ve birden şiddetlenir. Sağanak halinde yağmur başlar, şimşekler çakar. Kasırga çok büyük bir koni biçimindedir. Bir kasırganın başladıktan sonra hızı 160 km’yi bulur.

Fırtınalar bazan yağışsız da olabilir. Bunlar daha çok denizlerde tehlikeli olurlar. Fırtına çeşitleri arasında; kum, toz, kar (tipi), kasırga, siklon, hortum ve tayfunlar vardır. Kum ve toz fırtınaları yağışsız ve kurudur. Kum fırtınaları çöllerde meydana gelir.Gündüz çöllerin aniden ısınması neticesinde ısınan hava yükselir. Bu yükselen havanın yerine geçen soğuk havanın meydana getirdiği rüzgar çöl bölgelerinde kum fırtınalarını meydana getirir. Rüzgarların taşıdığı kum tanecikleri bir engele rastgelince hemen oraya yığılırlar. Bu sebepten dolayı kum tepeciklerinin yeri çok sık değişir. Kar fırtınaları da, kar yağarken veya yağmış donmamış karların rüzgarın etkisiyle sürüklenmesinden meydana gelir.

Çok hızlı esen rüzgarlara genelde “kasırga” denir. Bu tip fırtınalar evleri yıkacak, ağaçları sökecek, dalları kıracak hatta insanları bile yerlerinden uçuracak güçte olurlar. Fakat “kasırga” kelime anlamı olarak ekvator bölgeleri ve civarlarında döne döne yer değiştiren fırtına anlamındadır.Siklon ve hortumlar, fırtınaların tersine binlerce kilometre karelik alanı kaplarlar. Bunlar da rüzgarlar gibi alçak basınç merkezine doğru eserler.

Akış yönlerini dünyanın dönüşü etkilediği için fırtınalar helezonidir. Siklon denilen hortumlar, fırtınalar çok şiddetli oldukları zaman meydana gelirler. Hızlı yukarıya yükselen havanın etrafında ters yönlere esen rüzgar, burada üst tarafa yükselen bir çevreye yol açar. Merkez kaç kuvveti havayı merkezden dışarılara doğru yollar. Bu da bir alçak basınç noktası meydana getirir. Bu basınç, normal basıncın onda biri kadardır. Bu alçak basınç büyük bir emme etkisi yaparak geçtiği yerlerde araçların, insanların, ağaçların ve evlerin çatılarının uçması gibi korkunç etkileri vardır.Normal bir fırtınanın hızı 100 km civarında olduğu halde hortumlar saatte 480 km hıza ulaşabilirler. Bunun sonuçları ise tahmin edilmeyecek kadar korkunç olur. Bu siklon hortumları denizlerde, havaya doğru bir su sütunu yükseltir. Bunun neticesi olarak da Özellikle gemiler ve sahildeki ev ve insanların ve diğer yerleşim yerlerinin büyük tehlikeye düşmesidir.

Tayfunlar ise, siklonların, tropikal iklimlerde çok büyük kuvvet kazanmasından hasıl olur. Bunların tesirleri çok olup, yıkım kuvvetleri fazladır. Bu fırtınalar açık denizlerde meydana gelir ve engin denizlere doğru giderler.Kasırgalar; Atlas Okyanusunda Afrika’nın batısı, kimisi de Meksika Körfezi, KarayibDenizinde olurlar.Tayfunlar ise BüyükOkyanusun batısında meydana gelirler. Bunlar genelde Filipinler çevresinde görülür.

Türkiye’deki başlıca fırtınalar:

Memleketimizde halk arasında bir yıl boyunca umumiyetle senenin belli günlerinde esen fırtınalara çeşitli isimler verilmiştir: “Zemherir, kocakarı, kırlangıç, koz kavuran, sitte-i sevr, gün dönüm, kızılerik, çaylak” bunların en Ünlülarıdır.

Sözlükte SAZAK Nedir:
Kuvvetli esen rüzgâr