Sözlükte Koyun Nedir:
Eti, sütü, yapağısı ve derisi için yetiştirilen, geviş getirenlerden evcil bir hayvandır. Erkeğine «Koç», dişisine «marya», yavrusuna «kuzu» denir. Yeryüzünde ilk olarak Orta Asya'nın yayla ve dağlarında yabani olarak yaşamıştır. Neanderthal çağına, yani 10-20 bin yıl öncesine ait İsviçre göl evleri kalıntılarında yünlü kumaşparçalarına rastlanması koyunun ilk evcilleştirilen hayvanlardan biri olduğunu ispatlar. M. O. 4.000 yılında Babilliler dokumacılıkta yün kullanıyorlardı. Türkistan'ın güneyinde Anan'da yapılan kazılarda M. Ö. 800 yılına ait ağıl kalıntılarında koyun iskeletlerine rastlanmıştır.

Bugün hemen hemen yeryüzünün her tarafına yayılan koyununkas yapısı ve duyumları fazla gelişmiş değildir. Uysal, yumuşak başlı bir hayvandır. Bağımsız ve özgür bir hayattan hoşlanmaz. Sürü halinde yaşamak koyunun en önemli özelliğidir. Koyun, yetiştirilmesine keçiden daha fazla önem verilen bir hayvandır. Sürekli ve dikkatli bakım ister. Gerçekten de koyun, vücudundaki yün yönünden başlı başına bir değerdir. Seçkin koyun ırklarının yetiştirimine çalışılır. Böylece daha yüksek nitelikte ve bol yün veren koyun cinsleri elde edilir. İngiliz, «Merinos» ve «Karakul» (Astragan) cinsi koyunlar bakımından dünyanın en değerli ırklarıdır.

Merinos koyunlarının ilk yurdu İspanya’dır. İspanyolların «merino» (otlaktan otlağa koşan) dedikleri koyun cinsi, yapağılarının inceliği, parlaklığı, yumuşaklığıyla ün salmıştır. Yün bakımından en verimli ırktır. Bugün merinos koyunu yetiştiren ülkeler arasında Türkiye, Avustralya, Güney Amerika, Almanya ve Fransa sayılabilir. Erkeğinin vücudu çok kalın bir yün tabakasıyla örtülüdür. Ortalama olarak yılda 6 kg. yün verir. Karakul (Astragan) ırkı koyunların pöstekileri çok değerlidir. Doğrudan doğrudan doğruya kürk olarak yararlanılır. Yünleri tekstil ipliği olarak kullanılmaz. Siyah renkte parlakastragan, anasının karnından doğmadan çıkarılan kuzunun pöstekisidir.

Yurdumuzda yetiştirilen koyunlardan eti ve sütü için beslenenlerin en iyisi «Kıvırcık» tır. Trakya ve Marmara bölgelerinde yetişir. Beyaz renkli, küçük kuyrukludur. Etleri tatlıdır. Yünlerinin çeşidi kötüolduğundan yapağılarından yararlanılamaz. Büyük kuyruklu koyunlara ise «Karaman» ve «Dağlıç» denir. Karaman cinsi «Akkaraman» ve «Kızıl karaman» veya öbür adıyla «Morkaraman» olmak üzere iki çeşittir. Orta ve Doğu Anadolu'da yetiştirilirler. Eti Kıvırcığınki gibi tatlı olan Dağlıç ise Orta Anadolu ve Ege Bölgesi'nde yetiştirilir. Kuyrukları çok iri bir yağ deposudur. Bir de İzmir dolaylarında beslenen ve evvelce Sakız adasından getirilen «Sakız» koyunları vardır. Renkleri beyaz, iri hayvanlardır. Ekseriya ikiz veya üçüz doğururlar. Bakımları çok güçtür.

Erkeğine koç, dişisine marye, yavrusuna kuzu, bir yaşındakine toklu, iki yaşındakine şişek, üç yaşındakine ise ögeç denir. Yabani veya evcil olarak dünyanın hemen hemen her tarafında yaşar. Sürü hayatına düşkündürler. Eti, sütü, postu ve tüyleri için evcil olarak yetiştirilirler. Evcil olanlarının postları yünlü ve kuyrukları uzundur. Yabanileri ise sert kıllı, kısa kuyruklu, çeviktir. Tarihte göçebe kavimlerin geçim kaynağı olmuştur. Günümüzde de besin ve dokuma sanayiinde önemli bir yer tutar. Yabani çeşitleri bugün yüksek dağlık kısımlara çekilmiştir. Boynuzları spiral olarak büyür. Türüne göre yalnız erkekte veya her ikisinde de boynuz bulunur. Üst çenelerinin ön tarafında diş bulunmaz. Diş yerini sert bir kıkırdak almıştır. Otu alt çenenin ön dişleriyle üst çene kemiği arasında sıkıştırarak koparırlar. İki senede gelişirlerse de en güçlü üretgenlikleri 4-5 yaşındadır. Koçların ise 5-7 yaşları arasıdır. Normal olarak sonbahar sonunda kış aylarının başında yavrular. Doğan yavru bir iki saat içinde annesini takip etmeye başlar.

Kuzular, genellikle üç-beş ay emerler, fakat birkaç hafta içinde otlamaya başlarlar. Erkekler iki yaşını aşınca sürüden ayrılarak güçlü bir koçun liderliğinde gruplaşırlar. Kızgınlık dönemlerinde birbirleriyle şiddetli tos vurma şeklinde çarpışmalar olur. Dişi koyunlar en yaşlı ve tecrübeli bir koyunun önderliğinde dolaşırlar. Evcil koyunun (Ovis aries) yabani olan muflon, step veya kızıl koyundan türediği sanılmaktadır. Dünyada eti, sütü, yapağı ve postu için beslenen birçok ırkı vardır. Merinos yumuşak, ince ve parlak tüyü için yetiştirilir. Anayurduİspanya’dır. Buradan bütün dünyaya yayılmıştır. Ülkemizde Marmara, Ege ve İç Anadolu bölgelerinde beslenmektedir. Bir kırpışta 6 kg’dan fazla yapağı çıkar. Kıvırcık Trakya ve Marmara bölgelerinde bol yetiştirilen ince, uzun kuyruklu, beyaz tüylü bir ırktır.

Eti çok makbuldür. Bol süt de verir. Kıvırcığın Karayaba çeşiti Sinop, Ordu ve Tokat yörelerinde boldur. Dağlıç ve Karaman eti için beslenen iri kuyruklu soylarıdır. Daha çok Orta Anadolu’da yetiştirilmektedir. Dağlıç, kıvırcık koçu ile Karaman koyununun eşleştirilmesiyle üretilir. Bursa yörelerinde boldur. İzmir çevresinde de Sakız Adasından getirilen "Sakız koyunu" beslenmektedir. Çoğunlukla ikiz veya üçüz doğuran, bakımı güç, iri bir koyundur. Karakul (asragon) ırkının postu kıymetlidir. Soğuk memleketlerde çok değerli olup kürk sanayiinde kullanılır. Evcil koyunun atası zannedilen yaban koyunu (kızıl koyun) yüksek dağlık bölgelerde sürüyle yaşar.

Erkeklerinde 80 cm uzunluğunda daire şeklinde kıvrılmış boynuzlar bulunur. Gece otlamak için dolaşırlar. Türkiye’nin de ıssız dağlarında az sayıda vardır. Yazın tüyleri sarı, kışın kahvemsi renkte olur. Muflon, Sardunya ve Korsika adalarında yaşar. Küçük koyunlarda renk çeşiti fazladır. Avrupa’nın tek yaban koyunu olup en yüksek dağlarda yaşar. Dişilerde de boynuz bulunabilir. Eti makbul fakat avlanması güçtür. Argali, Orta Asya yaylalarında yaşayan iri yaban koyunlarıdır. Erkeği ve dişisi de boynuzludur. 230 kg gelenleri vardır. Dağların uçurum kenarlarında rahatça dolaşırlar. Step koyunu, Afganistan, Türkistan dağlarında yaşayan bir yaban türüdür. Afrika’nın dağlarında yaşayan yeleli bir koyun (Ammotragus lervia) vardır. Eti lezzetli olduğundan çok avlanır. Sakallı veya "Berberistan koyunu" da denir.

Amerika’nın en kıymetli av hayvanı sayılan Kanada koyunu, yüksek dağların en tehlikeli noktalarında çekinmeden sıçrayarak dolaşır, ayak tabanlarında elastiki yastıklar bulunur. Yazın postu kahverengimsi, kışın daha açıktır. 20 yıl kadar yaşarlar, eşleşme dönemlerinde erkekler arasında şiddetli döğüşler olur. Ancak dürbünlü tüfeklerle avlanabilir. Koyunlar bereketli hayvanlardır. Senede genellikle bir defa doğurduğu ve çok yenildikleri halde, yeryüzü koyunla doludur. Vahşi hayvanların çoğu yenilmediği ve çok yavru yaptıkları halde, yine de koyun gibi bol değildirler. Müslüman ülkelerinde kurban hayvanı olarak da kesilirler.