Ad aktarması yani mecaz-ı mürsel aralarında benzerlik ilgisi olmaksızın, bir sözün başka bir söz yerine kullanılmasıdır. Kısaca bir sözcüğün benzetme ilgisi olmadan başka bir sözcük yerine kullanılmasına ad aktarması denir. Ad aktarmasına  Düz Değişmece ya da Mecaz-ı Mürselde denilir.

Ad aktarması iççin benzetme amaç güdülmeden bir sözün ilgili olduğu başka bir söz yerine kullanılmasıdır demiştik. Şimdi de örneklerle gösterelim;

"Tanzimat dönemini bir de Tanpınar'dan okuyun." Bu cümlede "Tanpınar" sözcüğü "Ahmet Hamdi Tanpınar'ın bir yapıtı" yerine kullanılmıştır.
"Haftada iki gün kuru yiyorduk." cümlesinde "kuru" sözcüğü "kuru fasulye yemeği" yerine kullanılmıştır.

Ad aktarması değişik biçimlerde karşımıza çıkar:
* Bir nesnenin parçası söylenerek bütünü anlatılmak istenir:
"Lokma karın doyurmaz, şefkat artırır." Bu atasözünde geçen "lokma" sözcüğü "yemek, yiyecek" yerine kullanılmıştır.
* Bir yerin, nesnenin bütünü söylenerek parçası kastedilebilir.
"Yolcu gemisi Kuşadası'na yanaştı." Bu cümlede "Kuşadası" sözcüğü "Kuşadası limanı" yerine kullanılmıştır.
* Nesne söylenir, içindeki anlatılır.
Sobayı yak.
Tabağını bitir.
* Ad aktarmasında "parça-bütün, neden-sonuç, tekil-çoğul, eser-yazar" ilgisi gibi ilgiler olabilir.

Ad Aktarması Örnekleri

* Derginin bu sayısında da büyük şairlere yer verilmiş.
* Stat, İzmir'deki maçın bitmesini bekliyordu.
* Ankara, Kıbrıs konusunu çözüme kavuşturmak istiyor.
* Cebindeki bütün parasını taksiye vermiş.
* İnsan ekmeğini kazanmayı bilmeli.

Örnek Soru:
Marmara'da her yelken
Uçar gibi neşeli
Yukarıdaki dizelerde olduğu gibi, kimi sözler benzetme amacı gütmeden kendi anlamları dışında kullanılır.

Aşağıdaki dizelerin hangisinde bu örnektekine benzer bir kullanım vardır?
A) Dalgalan sen de şafaklar gibi ey nazlı hilâl
B) Ben ezelden beridir hür yaşadım hür yaşarım
C) Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda
D) Bastığın yerleri toprak diyerek geçme tanı
E) Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda

Cevap: A

Divan Edebiyatında Mecaz-ı Mürsel

Bir sözcüğü benzetme amacı gütmeden başka bir sözcük yerine kullanma sanatıdır. Düz değişmece ya da metonomi diye de adlandırılır. Günlük yaşamda da yaygınlıkla kullanılan mecaz-ı mürsel, iki nesne ve kavram arasında çok çeşitli ilgiler kurulmasıyla gerçekleşir. Neden yerine sonucun (bereket yağdı gibi), içindeki yerine kabın (sobayı yaktık gibi), özel yerine genelin (at yerine hayvan gibi), soyut kavram yerine somut adın (gözüme girdi gibi), yapıt yerine yazar adının (Siham-ı Kaza okuyorum demek yerine Nef’i okuyorum demek gibi) kullanıldığı çeşitli türleri vardır.

Detaylı Ad Aktarması Örnekleri

İç-dış ilişkisi

Bir varlığın dışı söylenerek içi ya da içisöylenerek dışı kastedilir.
Örnek: Evi gelecek hafta taşıyoruz.  (Evin eşyalarını)
Çayı ocağa koyuver.               ( Çaydanlığı)

Bütün-Parça İlişkisi

Bir varlığın bütünü söylenerek parçası,parçası söylenerek bütünü kastedilir.
Örnek: Sokağın ilk girişindeki apartmanda oturuyorum. (Apartmanın dairesi)
Herkes başının üstünde bir çatı olmasını ister   (Ev)

Somut-Soyut İlişkisi

Soyut bir kavram söylenerek somut bir varlık kastedilir.
Örnek: Düşük bir maaşla beş canı besliyor. (İnsan)

Sanatçı-Eser İlişkisi

Sanatçının adı söylenerek eseri ya da eserleri kastedilir.
Örnek: Biz Yahya Kemal’ i okuyarak yetiştik.  (Romanını)

Yer (Şehir Kasaba Köy) İnsan İlişkisi

Yer adı söylenerek insan adı kastedilir.
Örnek: Takımı şampiyon olunca tüm Adana bayram etti. (Şehir halkı)
Törende bütün kasaba meydanda toplanmıştı. (Kasaba halkı)

Şehir-Yönetim ilişkisi

Bir ülkenin başkenti söylenerek yöneticileri kastedilir.
Örnek: Ankara bu olayda duyarsız kaldı.   (Devlet yöneticileri)

Yön-Bölge İnsan İlişkisi

Yön adı söylenerek o yerde oturan insanlar kastedilir.
Örnek: Batı’nın tavrını anlamak güç.  (Avrupa ülkeleri)

Bir Kap Söyleyip İçindekileri Çağrıştırma

Örnek: Bardağını bitir de sana çay doldurayım. (Çayını bitir)
Soru:   Marmara’da her yelken
        Uçar gibi neşeli