Büyük ve küçük ünlü uyumu
bu metindeki tüm ses olaylarını bulup büyük ve küçük ünlü uyumuna ayırabilirmisiniz ?? Mehmet adlı bir Türk askeri Çanakkale’de İngilizlerle savaşırken yaralanır. Haydarpaşa Hastanesinde tedavi edilir. Ayağı bir parça sakat kaldığı için hafif hizmete ayrılır ve hastanede görevlendirilir. Mehmet’e bir gün Haydarpaşa Tren İstasyonu’ndan hastaneye götürülmek üzere esir İngiliz askeri teslim edilir. Mehmet ve hasta İngiliz asker, yağmurlu bir havada kör topal yola devam ederler.
Bu paragrafta, olay paragrafına özgü nitelikler ağır basmaktadır. Bir hikâyenin serim (giriş) bölümü olan paragrafta olay, kişiler ve olayın yaşandığı çevre birlikte verilmiştir.
Mehmet dehşetli bir İngiliz düşmanıdır aslında. Ötekilere pek o kadar kızmaz, her biri için ayrı ayrı mazeretler bulmaya çalışır, sulh olursa onları affedebileceğini hissederdi. Fakat İngilizlere çok kızgındı. Zor şartlarda yol alırken, İngiliz büsbütün “stop” deyip durmasın mı? Mehmet bu sefer büsbütün telaşlandı:
– Vay anam, ben ona adam ol derken o büsbütün cüdam oldu… Hey beri bak… Hele şöyle kımılda bakayım… Yürü de evvelki gibi yürü razıyım… Hastaneye çok kalmadı… Orada seni rahat yatağa yatırırlar, sıcak yemek verirler. Haftaya kalmaz domuz gibi olursun, diye söyleniyordu kendi kendine.
– Yahu para sende, rahat sende, memleket sende, dükkân, tezgâh sende… Yedi deniz aşırı yerden, kale gibi gemilerine binip ne halt etmeye gelirsin buralara, benimle muharebeye tutuşursun… beni öldürüp de yamalı donumu mu alacaksın? Ne adını bilirim… ne memleketini bilirim, sen Çanakkale’ye geldin diye davarımı satar, ocağımı söndürür, çoluk çocuğumun her birini bir yana dağıtır gelirim… Muhareben de kahpece… yanına sokmadan, suratını göstermeden, uzaktan şarapnelini yerim, ayağım sakat kalır… Elime düştün… seni bir tepmede yere gömsem yeridir… ille zebunluğunu görüyorum… besbelli bir taksiratım var ki Cenab-ı Mevla seni bu dünya âlemde bana musallat etti… Gel başımın belası… gel seni sırtımda taşıyayım da tamam olsun…
Bu soruya 1 cevap yazıldı. Cevap İçin Alta Doğru İlerleyin.
İşte Cevaplar
Cevap : Metin çok uzun oturup baştan sona ayırmaya vaktim yok ama büyük ve küçük ünlü uyumunu örnekleriyle güzelce anlatan bir sunum ekliyorum aşağıda ödevini kolaylaştırır başarılar.
Diğer Cevaplara Gözat
Diğer Cevaplara Gözat
Sunum İçeriği
1. SayfaOKYAY DAĞLAR DERSHANESİ1ÜNLÜLER A,E,I,İ,O,Ö,U,Ü
2. Sayfa
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ2ÜNLÜLERİN ÖZELLİKLERİ Ses yolunda herhangi bir engele çarpmadan çıkan seslere ünlü denir.
3. Sayfa
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ3ÜNLÜLERİN NİTELİKLERİDÜZYUVARLAKGENİŞDARGENİŞDARKALINAIOUİNCEEİÖÜ
4. Sayfa
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ4ÜNLÜLER ŞU BİÇİMDE SINIFLANDIRILIRÇIKIŞ YERİ VE DİLİN DURUMUNA GÖREKALIN ÜNLÜLER: a,ı,o,uİNCE ÜNLÜLER : e,i,ö,üDUDAKLARIN DURUMUNA GÖREDÜZ ÜNLÜLER: a,e,ı,iYUVARLAK ÜNLÜLER: o,ö,u,üAĞZIN AÇIKLIĞINA GÖREGENİŞ ÜNLÜLER: a,e,o,öDAR ÜNLÜLER: ı,i,u,ü
5. Sayfa
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ5ÜNLÜ UYUMLARIBÜYÜK ÜNLÜ UYUMUKÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU
6. Sayfa
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ6 1- BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU Türkçe bir sözcükte kalın ünlüler ile ince ünlüler bir arada bulunmaz. Bulunursa o sözcük büyük ünlü uyumuna uymaz. Diğer bir ifade ile; Türkçe bir sözcüğün ilk hecesince kalın bir ünlü varsa sonraki ünlüler de kalın olur; sözcüğün ilk hecesinde ince bir ünlü varsa da sonraki ünlüler ince olur. Aksi halde o sözcük B.Ü.U’na uymuyor denir.
7. Sayfa
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ7ÖRNEKLER "öğrenci, gözlem, diken, değirmen, bilgin, bülten, gemi, girişken " sözcüklerinin bütün ünlüleri ince, "başkanlık, kalabalık, koyu, boyunduruk, somurtkan" sözcüklerinin bütün ünlüleri kalındır. Her sözcük grubu da bu kurala uyar. "meraklı, kitap, dünya, hakim, misal" sözcüklerinde inceyle kalın ünlüler bir arada bulunduğu için kurala uymaz.
8. Sayfa
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ81☻ UYARI ! ! ! Tek heceli sözcüklerde, birleşik sözcüklerde ve özel isimlerde ünlü uyumları aranmaz. “tek, gel, bak, iç, kurt, yurt; bakabilmek, gecekondu, karaciğer bilgisayar, hanımeli…”
9. Sayfa
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ92☻ UYARI ! ! ! Büyük ünlü uyumu Türkçe kelimeler için geçerlidir. Türkçe oldukları halde asılları değişmiş olduğu için bu kurala uymayan bazı sözcükler vardır: elma (alma), anne (ana), kardeş (karındaş), hangi (kangı), ateş (ataş), gibi.
10. Sayfa
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ103☻ UYARI ! ! ! Türkçede ekler sözcüklerin son hecelerine uyar. Örneğin; -ler, -lar çokluk eki ince ünlüyle biten sözcüğe eklendiğinde -ler, kalın ünlüyle biten sözcüğe eklendiğinde -lar şeklinde birleşir. bilezik-ler, araba-lar… -de, -da kalma-bulunma hali ekleri de kendilerini eklendikleri kelimelerin son ünlüsüne uygun olarak kalın ya da ince olarak gelir. okul-da, ev-de, içer-de, dışarı-da… Bu durum Türkçenin hemen hemen bütün ekleri için geçerlidir. Yani eklerin hem ince hem de kalın ünlülü biçimleri vardır.
11. Sayfa
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ114☻ UYARI ! ! ! Ancak bazı eklerin hem kalın hem de ince biçimleri yoktur. Bu sebeple bu ekler bazı durumlarda uyuma aykırı duruma düşerler. Bu ekler şunlardır: - daş (-taş): gönüldaş, meslektaş - ken: bakarken, koşarken - gil: dayımgil, halamgil - ki: kapıdaki, akşamki - leyin: sabahleyin, akşamleyin - ımtrak: mavimtrak, yeşilimtrak - yor: geliyor, düşünüyor.
12. Sayfa
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ12“-daş” eki “-daş” ekinin ünlüsü kalındır. Bu ek kalın ünlü bulunan sözcüklerde uyuma aykırı değilken, ince ünlü bulunan kelimelerde uyuma aykırı olur. “meslek-taş, gönül-daş, dert-taş” sözcüklerinde uyuma aykırıdır. Ancak; “yol-daş, sır-daş, arka-daş” sözcüklerinde uyuma aykırı değildir.
13. Sayfa
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ13“-ken” eki“-ken” ekinin ünlüsü incedir. Bu ek ince ünlü bulunan sözcüklerde uyuma aykırı değilken, kalın ünlü bulunan kelimelerde uyuma aykırı olur. “bakar-ken, alır-ken, satar-ken, yatar-ken” sözcüklerinde uyuma aykırıdır. Ancak; “gelir-ken, sever-ken, güler-ken, verir-ken” sözcüklerinde uyuma aykırı değildir.
14. Sayfa
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ14“-gil” eki“-gil” ekinin ünlüsü incedir. Bu ek ince ünlü bulunan sözcüklerde uyuma aykırı değilken, kalın ünlü bulunan kelimelerde uyuma aykırı olur. “dayım-gil, halam-gil, amcam-gil, ” sözcüklerinde uyuma aykırıdır. Ancak; “emmim-gil, teyzem-gil, yengem-gil” sözcüklerinde uyuma aykırı değildir.
15. Sayfa
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ15“-ki” eki“-ki” ekinin ünlüsü incedir. Bu ek ince ünlü bulunan sözcüklerde uyuma aykırı değilken, kalın ünlü bulunan kelimelerde uyuma aykırı olur. “akşam-ki, sabah-ki, aşağıda-ki” sözcüklerinde uyuma aykırıdır. Ancak; “demin-ki, öğlen-ki, önce-ki” sözcüklerinde uyuma aykırı değildir.
16. Sayfa
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ16“-leyin” eki“-leyin” ekinin ünlüsü incedir. Bu ek ince ünlü bulunan sözcüklerde uyuma aykırı değilken, kalın ünlü bulunan kelimelerde uyuma aykırı olur. “akşam-leyin, sabah-leyin, ” sözcüklerinde uyuma aykırıdır. Ancak; “öğlen-leyin, gündüz-leyin ” sözcüklerinde uyuma aykırı değildir.
17. Sayfa
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ17“-ımtırak” eki“-ımtırak” ekinin ünlüleri kalındır. Bu ek kalın ünlü bulunan sözcüklerde uyuma aykırı değilken, ince ünlü bulunan kelimelerde uyuma aykırı olur. “yeşil-imtırak, ekşi-mtırak” sözcüklerinde uyuma aykırıdır. Ancak; “sarı-mtırak, mor-umtırak, acı-mtırak” sözcüklerinde uyuma aykırı değildir.
18. Sayfa
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ18“-yor” eki -yor: ekinin durumu diğer eklere göre daha farklıdır. Türkçede geniş yuvarlak ünlüler “o,ö” sadece birinci hecede bulunur. Dolayısıyla –yor eki hangi sözcüğe gelirse gelsin uyuma aykırı olur.
19. Sayfa
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ192- KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU (DÜZLÜK-YUVARLAKLIK UYUMU)Türkçe sözcüklerdeki ünlülerin düzlük-yuvarlaklık ve genişlik-darlık yönünden uyumuna küçük ünlü uyumu denir.
20. Sayfa
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ20KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU İKİ YÖNLÜDÜR 1. Türkçe bir sözcüğün ilk hecesinde düz bir ünlü varsa; (a,ı /e,i) sonraki hecelerdeki ünlüler de düz ünlü (a,ı /e,i) olmalıdır. örnek: "incelik, sessizlik, arabacı, ılıklaşmak, çiçek" sözcüklerinde olduğu gibi.
21. Sayfa
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ21Türkçe bir sözcüğün ilk hecesinde yuvarlak bir ünlü varsa; (O,U /Ö,Ü) sonraki hecelerdeki ünlüler ya dar yuvarlak (u / ü ) ya da geniş düz (a /e ) olur.ÖRNEK: "çocuk, yumurta, bozulmak, ufaklık" sözcüklerinde olduğu gibi.
22. Sayfa
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ22☻ UYARI ! ! ! - 1 Bir sözcüğün küçük ünlü uyumuna uyması için önce büyük ünlü uyumuna uyması gerekir. Yani bir sözcük büyük ünlü uyumuna uymuyorsa küçük ünlü uyumuna da uymaz.
23. Sayfa
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ23☻ UYARI ! ! ! – 2 Büyük ünlü uyumunda bir sözcükteki ünlüler bir bütün olarak değerlendirilir. Yani bir sözcüğün ilk hecesindeki ince ya da kalın ünlü 2., 3., 4. hecelerdeki ünlüleri de etkiler. Küçük ünlü uyumunda ise hecelere sırayla bakılır. Hep bir önceki heceye bakılarak uyuma aykırı olup olmadığına bakılır.
24. Sayfa
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ24ÖRNEK“yumurta” sözcüğünü ele alalım. İlk hecesinde “u” yuvarlak bir ünlü var. Bu heceden sonraki hecede ya dar yuvarlak olan “u” gelmeli ya da geniş düz olan “a” gelmelidir. Ki ikinci hecede zaten “u” gelmiş. İkinci heceden sonra da aynı sisteme göre baktığımızda “a” gelmesi de K.Ü.U.’na aykırı değildir.
25. Sayfa
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ25 “yumurta” sözcüğü yukarıda belirtildiği gibi K.Ü.U.’na uymaktadır. Asıl sorun buradan sonra ortaya çıkar. Çünkü “yumurta” sözcüğünün son hecesinde “a” düz ünlüsü var; peki “yumurta” sözcüğü bundan sonra bir ek alırsa hangi ünlü ya da ünlüler gelebilir? U+U+A+?
26. Sayfa
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ26 CEVAP: “yumurta” sözcüğü bir ek alırsa küçük ünlü uyumuna göre, hep bir önceki heceye bakılır ve o heceye göre değerlendirilir. Dolayısıyla son hecede düz bir ünlü olduğundan bundan sonra gelebilecek ünlüler de düz “a veya ı” ünlü olmak zorundadır. Yumurta – lık ........U+U+A+I
27. Sayfa
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ27ÖRNEKLEROsmanlılarOrmanlığınıSöyleşiKolaylıkKuklacıBörekçiKorkuluk Sözcüklerinin hepsi de küçük ünlü uyumuna uyar.
28. Sayfa
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ28☻ UYARI ! ! ! Geniş yuvarlak ünlüler olan “o,ö” Türkçe sözcüklerde sadece birinci hecede bulunur. Bu ünlüler birinci heceden sonraki hecelerde bulunursa ünlü uyumlarının her ikisine de aykırı olur. Aşağıdaki sözcükler yukarıda belirtilen sebepten dolayı ünlü uyumlarına aykırıdır. “doktor, horoz, kamyon, kanyon, radyo, oto, psikolog...
29. Sayfa
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ29Aşağıdaki cümlelerdeki uyuma aykırı olan sözcükleri bulunuz.Ucuzca bir otel arıyorum.Başını hafifçe öne eğdi.Kente yağmur yağıyor ruhumun göklerinden.Cankuşum, sel gidiyor bahtımın gözlerinden.Kuraklığa karşı alınacak önlemleri sabırla dinliyor. Şoför, karşı kaldırıma kamyonu bırakıp gitti.
30. Sayfa
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ30Aşağıdaki cümlelerdeki uyuma aykırı olan sözcükleri bulunuz.Umutlarımız bizi daima sonsuzluğa taşır.Çocukların çamurdan yaptıkları pastalar, salatalar, yemekler, onları hayata hazırlıyor.Dünkü yağmur sokakları harabeye çevirdi.Doktorlar, havucun göze iyi geldiğini söylüyorlar.Ağaçların kabuklarından elde edilen boyaları kullanıyoruz.
31. Sayfa
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ31Aşağıdaki cümlelerdeki uyuma aykırı olan sözcükleri bulunuz.Ucuzca bir otel arıyorum.Başını hafifçe öne eğdi.Kente yağmur yağıyor ruhumun göklerinden.Cankuşum, sel gidiyor bahtımın gözlerinden.Kuraklığa karşı alınacak önlemleri sabırla dinliyor. Şoför, karşı kaldırıma kamyonu bırakıp gitti.
32. Sayfa
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ32Aşağıdaki cümlelerdeki uyuma aykırı olan sözcükleri bulunuz.Umutlarımız bizi daima sonsuzluğa taşır.Çocukların çamurdan yaptıkları pastalar, salatalar, yemekler, onları hayata hazırlıyor.Dünkü yağmur sokakları harabeye çevirdi.Doktorlar, havucun göze iyi geldiğini söylüyorlar.Ağaçların kabuklarından elde edilen boyaları kullanıyoruz.
33. Sayfa
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ33☻ UYARI ! ! ! İstisnalar dışında Türkçe sözcükler ünlü uyumlarına uyarlar. Bir sözcük ünlü uyumlarına uymuyorsa, “Bu sözcük Türkçe kökenli değildir.” deriz. Bir sözcük ünlü uyumlarına uyuyorsa, “Bu sözcük Türkçe kökenli olabilir.” deriz.