İşte Cevaplar
Cevap :
Bu roman hem ferdî hem de sosyal bir içeriğe sahiptir. Bir yandan Feride ile Kâmran arasındaki aşkı okurken diğer yandan Anadolu coğrafyasını ve bu topraklarda yaşayan insanların sefaletini, yoksulluğunu, cehaletini görürüz. Ayrıca yazar, eğitimci olmanın verdiği tecrübeyle o dönem Türkiye’sinde eğitim-öğretim kurumlarındaki aksaklıkları, yetersizlikleri, bürokrasiyle ilgili çarpıklıkları da tüm çıplaklığıyla aktarır.
Romanda “sevgi” teması da geniş olarak işlenmiştir. Feride teyzelerini çok sever. Çok haylaz bir kız olmasına rağmen teyzeleri ona karşı her zaman sevgiyle yaklaşmışlardır. Feride, teyzesinin kızı Müjgân’ı da, bir abla gibi sever, her şeyini onunla paylaşır. Köşkten ayrıldıktan sonra otelde kalırken Hacı Kalfa, Feride’yle yakından ilgilenir. Feride, Zeyniler köyünde küçük bir kız olan Munise’yi evlatlık alır. Onu kendi kızıymış gibi sever, onunla ilgilenir. Askerî doktor olan Hayrullah Bey de, daha ilk görüşte Feride’yi sever. Feride ile Hayrullah Bey arasında “baba-kız” sevgisi vardır. Feride genel anlamda çevresindeki insanları çabucak sever, onların yardımına koşar. “Ne arsız gönlüm var benim. Etrafımdaki insanları ne kadar çabuk seviyorum.” (s.217) “Dünyada, bir parça iyilik edebilmekten daha güzel bir şey olmuyor.” (s.192)
Romanda sevgi teması, çoğu zaman “merhamet”, “acıma”, “şefkat” duygularını da beraberinde getirir. Feride, soğuk bir kış gecesinde, kapısına donmuş bir hâlde gelen Munise’ye çok acır, onu bir anne şefkatiyle kucaklar. Doktor Hayrullah Bey, kanadı kırık, gönlü yaralı Çalıkuşu’nu Anadolu’nun ücra bir köşesinde görünce ona acır. Onun mutlu olması için elinden geleni yapar. Feride’yi kızı yerine koyar, baba şefkatiyle sever. Ölmeden önce de Feride’ye, akrabalarıyla barışmasını, onlarla beraber yaşamasını vasiyet eder.
Romanın hüzünlü bir havaya bürünüp romantik bir özellik kazanmasında “ölüm” ve “ayrılık” temalarının etkisi büyüktür. Kader, âdeta Feride’yi yalnız bırakmak için onun sevdiklerini teker teker elinden alır. Küçük yaşta anne ve babasını kaybeden Feride, evlenme arefesinde çok sevdiği nişanlısı Kâmran’dan ayrılır. Daha sonra Munise ile yeniden hayat bulan Feride, onu da kaybeder. Son olarak da babası yerine koyduğu adamı, Hayrullah Bey’i kaybeder. “Hangi ümide sarılsam elimde kalıyor, neyi seversem ölüyor. İşte üç sene evvel bir sonbahar akşamıyla beraber ölen genç kızlık rüyalarım, kendi küçüklerim, sonra Munise, onun arkasından, belki kalbimin öksüzlüğünü avuturlar diye ümit ettiğim talebelerim. Yavrularını tehlikede gören bir ana kuş hırçınlığıyla üstlerine titrediğim bu şeyler, sonbahar yaprakları gibi birer birer sararıyor, dökülüyor. Daha yirmi üç yaşıma girmedim; yüzümden, vücudumdan çocukluğun izleri silinmedi; hâlbuki gönlüm, baştan başa bütün sevdiklerimin ölüleriyle dolu.” (s.354)
Romanda Feride ekseninde kendini gösteren bir diğer önemli tema ise “gurur”dur. Çalıkuşu romanının en önemli kişisi olan Feride, Cumhuriyet Türkiye’sinde esas olacak yeni bir kız tipidir. Feride, çocukluğundan beri kendini ezdirmeyen, haklarını savunabilen, insanlarla kolaylıkla diyalog kurabilen, kültürlü, dışa dönük bir kızdır. Kâmran’ın ihanetini sineye çekip oturmaz veya tevekkülle karşılamaz. Onun Kâmran’ı terk edip Anadolu’nun en ücra köşelerine hiç çekinmeden gidişinin ve oralarda yıllarca bütün gücüyle mücadele edişinin arkasında, aşkıyla olan çatışmada üstün gelen gururu vardır.
Romanda işlenen temalardan biri de “ihanet”tir. Çalıkuşu’nun İstanbul’u terk edip Anadolu’nun kuş uçmaz kervan geçmez bölgelerine gitmesinin ve yıllarca geri dönmemesinin sebebi Kâmran’ın ihanetidir. Feride, nişanlılığının ilk günlerinde Kâmran’a karşı çok soğuk davranır. Kâmran’ın Avrupa seyahati gündeme geldiğinde ise Kâmran, nişanlısından kendisine “kal” demesini ister. Fakat Feride, bu yolculuğa karşı çıkmaz. Kâmran, böyle bir boşlukta iken İsviçre’de Münevver adında bir kadınla ilişki yaşar. Bu ilişkiden Feride’ye bahsetmez. Kâmran bu yanlış davranışla Feride’nin yıllarca acı çekmesine sebep olmuştur.
Feride’nin nişanlanmadan önceki dönemlerinde “kıskançlık” teması göze çarpar. Feride, köşke gelen misafirler arasında Neriman adında dul bir kadının, Kâmran’a ilgi göstermesine dayanamaz. Güzel ve çekici bir kadın olduğu için onu kıskanır. Bir gece de onları ağacın altında öpüşürken yakalar. Feride’nin okul yaşamı boyunca Kâmran’a karşı soğuk davranışlar sergilemesinde bu kadına karşı duyulan kıskançlığın etkisi büyüktür. Daha sonra ise hiç görmediği Münevver’i kıskanır, onun kendisinden daha güzel olduğunu, daha şirin lâflar ettiğini düşünür.
Feride’nin köşkü terk ettikten sonraki yaşamına baktığımızda “güzellik/çekicilik” temasının ön plâna çıktığını görürüz. Feride, doğuştan gelen bir yüz güzelliğine sahiptir. Yüzünün doğal hâli, sanki makyaj yapılmış, boya sürülmüş gibidir. Feride’nin bu güzelliği ve çekiciliği, gittiği her yerde başına belâ olur. Feride’nin albenisine kapılıp güzelliği karşısında büyülenen erkekler ona “İpekböceği”, “Gülbeşeker”, “Fındıkkurdu” gibi adlar takarlar. Pek çok kişiden evlenme teklifi alır. Kendisiyle ilgili çıkan dedikodular yüzünden gittiği yerlerde uzun süre kalamaz, başka şehirlere sürekli tayin istemek zorunda kalır.
Feride köşkten ayrıldıktan sonra, yaklaşık beş yıl sevdiklerinden ayrı kalır. Bu duruma zaman zaman isyan eden Feride, “gurbet” ve “yalnızlık” duygularından bir türlü kurtulamaz. “Ufukta akşamın uçuk mavi seması içinde, ince ince tüten dumanlara benzeyen karşı dağları seyretmeye başladım. / Çalıkuşu, bu dağlardan, yine gurbet kokusu almaya başlıyordu. Gurbet kokusu! Bu kokuyu bütün ruhuyla koklamayanlar için ne manasız bir söz! Hayalimde yollar, gittikçe incelip mahzunlaşan, bitip tükenmez gurbet yolları uzanıyor, kulağımda Çeçen arabalarının o ince yanık sesli çıngırakları ağlıyordu. / Ne vakte kadar yarabbi, ne vakte kadar? Ne için? Hangi emele yetişmek için?” (s.286-287)
Romanda, Anadoluya ve onun insanlarına baktığımızda “yoksulluk”, “cehalet”, “yaşama sevincinden yoksunluk” gibi temalarla karşılaşırız. İstanbul’da iken “köy” deyince Feride’nin hayalinde yeşillikler arasında, eski Boğaziçi yalılarındaki güvercinliklere benzeyen sevimli, şen manzaralı kulubeler gelir. Hâlbuki, gerçek hiç de öyle değildir. Özellikle Zeyniler köyü, Anadolu gerçeğini tüm çıplaklığıyla gözler önüne serer. Yazarın Zeyniler köyünü tasvir ederken kullandığı “tek tük kulubeler”, “tahta evler”, “çökmeye yüz tutmuş, simsiyah viraneler”, “yer yer dumanları tüten bir yangın harabesi” gibi ifadeler, köyün dış görünüşünü tasvir eder. Öğrenciler de acınacak durumdadır. “Zavallıların kıyafetleri öyle sefil ve perişandı ki, hemen hiçbirisinde çorap, potin yoktu. Başları, eski püskü bez parçalarıyla sımsıkı kundaklanmış, çıplak ayaklarındaki nalınları şakırdata şakırdata dershanenin kapısına kadar geliyorlar, orada nalınlarını çıkartarak yan yana diziliyorlardı.” (s.171) Zeyniler’de, insanların yüzleri hiç gülmez, sanki hepsi hayata küsmüştür. Çocuklar sürekli “ölüm, teneşir, zebani, kabir” gibi korkunç kelimelerle dolu ilahiler söylerler.
Kendisi de bir eğitimci olan yazar, bilinçli olarak Feride’yi öğretmen kimliğine büründürür ve “eğitim-öğretim” konusunu da pek çok yönüyle dikkatlere sunar. Romanda geleneksel eğitim-öğretim anlayışıyla yeni eğitim-öğretim yöntemleri arasında çatışma yaşanır. Zeyniler köyünde Hatice Hanım, öğretmenlik mesleğini yapacak yeterliliğe sahip değildir, çocuklara dayak atar, ölüm duygusunu aşılar, ders esnasında yere oturtur, okumaları yüksek sesle yaptırır, yaşı büyük kızların okumalarına karşı çıkar. Buna karşılık yeni eğitim sistemiyle yetişmiş olan Feride, Hatice Hanım’ın yöntemlerini değiştirir. Çocukları sıralara oturtur, gürültüyü önler, yaşı büyük kızları da okutur, ölüm düşüncesi yerine yaşama sevinci aşılar.
Eğitim-öğretimle ilgili bir diğer eleştirilen konu da öğretmen maaşının azlığıdır. Feride, Anadolu’da öğretmen olarak geçirdiği süre zarfında annesinden kalan değerli eşyaları satarak ayakta kalmış, bunlar bitince çok sıkıntı çekmiş, aç kalmıştır. “Ben, muallimliği açlıktan ölmemek için kabul etmiştim. Hesabım doğru çıkmadı. Bu meslek, bir gün açlıktan öldürebilir.” (s.315)
Reşat Nuri Güntekin, “bürokrasideki çarpıklıklar” konusuna da geniş bir şekilde yer verir. Feride, bürokrasinin nasıl işlediğini bilmez. Görevli memurların ilgisiz ve sorumsuz tavırları, adam kayırma, müdürlerin karşısındaki insanı küçük düşüren konuşmaları gibi gerçeklerden habersizdir. Feride, diplomasını Maarif Müdürlüğü’ne götürecek ve kendisinin o vakit kendisinin o vakit güzel bir okula tayin edeceklerdir. Feride, ilk tayinini hatırlı bir kişinin ricasıyla yaptırır. Büyük bir heyecanla gittiği bu ilk görev yerinde de yine bürokrasinin çirkin yüzüyle karşılaşır. Aslen kendisinin hakkı olan yere Maarif Müdürü’nün tanıdığı olan başka bir öğretmeni verirler. Feride’yi de Zeyniler gibi ücra bir yere gönderirler.Feride, Zeyniler’de kendine has bir düzen kurar. Fakat çok geçmeden okulu teftişe gelen Maarif Müdürü, şartların yetersiz olduğunu söyleyerek okulu kapatır. Maarif Müdürü, Feride’yi hemen başka bir okula tayin edeceğini söyler. Fakat sonradan aldırış etmez. Feride, Munise’yle birlikte zor günler geçirir. Bir gün müdürün odasındayken, eski sınıf arkadaşıyla karşılaşır. Bu sayede Darülmuallimat’ta Fransızca öğretmenliğine tayin edilir. Dedikodular yüzünden buradan ayrılıp İzmir’e gider. Burada kendisini daha önce Zeyniler’e gönderen müdürle karşılaşır. Feride burada da tayin için üç ay bekler.Annesinin parası bitince aç kalır.
Diğer Cevaplara Gözat
Çalıkuşu Romanının Konusu
Çalıkuşu romanında genç ve güzel bir kız olan Feride’nin -kalbi yaralı ve kanadı kırık bir Çalıkuşu’nun- çocukluk döneminde yaptığı yaramazlıklar, ilk gençlik döneminde teyzesinin oğlu Kâmran’ı kıskanması, yaşadığı bu duyguların aşk olduğunu anlaması, sevdiği bu insanla nişanlanması, düğünden üç gün önce nişanlısının başka bir kadınla ilişkisi olduğunu öğrenmesi, bunun üzerine yaşadığı köşkü ve İstanbul’u terk etmesi, genç bir öğretmen olarak Anadolu’nun ücra köşelerine gitmesi, buralarda yaşadığı maddî ve manevî sıkıntılar, beş-altı yıl süren Anadolu macerasından sonra Tekirdağ’a dönmesi, sevdiği ve asla unutamadığı Kâmran’a kavuşması anlatılır.Bu roman hem ferdî hem de sosyal bir içeriğe sahiptir. Bir yandan Feride ile Kâmran arasındaki aşkı okurken diğer yandan Anadolu coğrafyasını ve bu topraklarda yaşayan insanların sefaletini, yoksulluğunu, cehaletini görürüz. Ayrıca yazar, eğitimci olmanın verdiği tecrübeyle o dönem Türkiye’sinde eğitim-öğretim kurumlarındaki aksaklıkları, yetersizlikleri, bürokrasiyle ilgili çarpıklıkları da tüm çıplaklığıyla aktarır.
a) Ferdî Temalar
Çalıkuşu romanının en önemli teması, Feride ile Kâmran arasında yaşanan “aşk”tır. Romanın baş kahramanı olan Feride, uzun süre açıkça itiraf etmeyip Kâmran karşısında hırçınlaşıp ondan nefret ettiğini söylese de, gerek öğrenciliğinin son yıllarında, gerekse Anadolu’da yaşadığı yıllar boyunca Kâmran’ı hep sevmiştir. Teyzesinin köşkünden ayrıldıktan sonra karşısına pek çok erkek çıkmış olmasına rağmen, hiçbirine Kâmran’a karşı hissettiği duygularla yaklaşmaz. Feride’nin onca yıl sevdiğinden ayrı kalmasının arkasında daha çok sevilmek, sevmeyi ve kendini sevdirmeyi yeterince bilmemek vardır. Daha da önemlisi, gururu ile aşkı arasında bir çatışma yaşayan Feride, yıllarca gururunun aşkına galip gelmesinin acısını yaşar. Anadolu’da bulunduğu yıllar, ona sevmeyi, kendini sevdirmeyi öğretmiş; yüreğinde hep kanayan bir yara olan aşkı ve yaşadığı olaylar onu olgunlaştırmıştır. Hatıra defterinin son sayfalarında Feride, yıllarca kendisinden bile saklamaya çalıştığı aşkını itiraf eder. “Evet, niçin yalan söyleyeyim? Bütün nefretlerime, isyanlarıma, bütün o geçmiş şeylere rağmen, ben yine bir parça senindim.” (s.330) “Bu son ayrılık saatinde niçin hakikati saklamalı? Bu okumayacağım defteri ben senin için yazdım Kâmran. Evet, ne söyledim, ne yazdımsa hep senin içindi. Yanlış, çok yanlış bir iş tuttuğumu bugün artık itiraf edeceğim. Ben, her şeye rağmen seninle mesut olabilirdim. Evet, her şeye rağmen seviliyordum, sevildiğimi de bilmiyor değildim; fakat bu, bana kâfî gelmedi. İstedim ki çok, pek çok sevileyim, kendi sevdiğim kadar değilse bile -çünkü buna imkân yok- ona yakın sevileyim. Bu kadar sevilmeye benim hakkım var mıydı? Zannetmem Kâmran. Ben, küçük, cahil bir kızdım. Sevmenin, kendini sevdirmenin de bir yolu var, değil mi Kâmran? Hâlbuki ben bunları hiç, hiç bilmiyordum.” (...) “Kâmran, ben, seni sevmesini senden ayrıldıktan sonra öğrendim. Hatta yaptığım tecrübelerle, başkalarını sevmekle sanma sakın. Gönlümün içindeki derin, hazin, ümitsiz hayalini sevmekle. (s.361)Romanda “sevgi” teması da geniş olarak işlenmiştir. Feride teyzelerini çok sever. Çok haylaz bir kız olmasına rağmen teyzeleri ona karşı her zaman sevgiyle yaklaşmışlardır. Feride, teyzesinin kızı Müjgân’ı da, bir abla gibi sever, her şeyini onunla paylaşır. Köşkten ayrıldıktan sonra otelde kalırken Hacı Kalfa, Feride’yle yakından ilgilenir. Feride, Zeyniler köyünde küçük bir kız olan Munise’yi evlatlık alır. Onu kendi kızıymış gibi sever, onunla ilgilenir. Askerî doktor olan Hayrullah Bey de, daha ilk görüşte Feride’yi sever. Feride ile Hayrullah Bey arasında “baba-kız” sevgisi vardır. Feride genel anlamda çevresindeki insanları çabucak sever, onların yardımına koşar. “Ne arsız gönlüm var benim. Etrafımdaki insanları ne kadar çabuk seviyorum.” (s.217) “Dünyada, bir parça iyilik edebilmekten daha güzel bir şey olmuyor.” (s.192)
Romanda sevgi teması, çoğu zaman “merhamet”, “acıma”, “şefkat” duygularını da beraberinde getirir. Feride, soğuk bir kış gecesinde, kapısına donmuş bir hâlde gelen Munise’ye çok acır, onu bir anne şefkatiyle kucaklar. Doktor Hayrullah Bey, kanadı kırık, gönlü yaralı Çalıkuşu’nu Anadolu’nun ücra bir köşesinde görünce ona acır. Onun mutlu olması için elinden geleni yapar. Feride’yi kızı yerine koyar, baba şefkatiyle sever. Ölmeden önce de Feride’ye, akrabalarıyla barışmasını, onlarla beraber yaşamasını vasiyet eder.
Romanın hüzünlü bir havaya bürünüp romantik bir özellik kazanmasında “ölüm” ve “ayrılık” temalarının etkisi büyüktür. Kader, âdeta Feride’yi yalnız bırakmak için onun sevdiklerini teker teker elinden alır. Küçük yaşta anne ve babasını kaybeden Feride, evlenme arefesinde çok sevdiği nişanlısı Kâmran’dan ayrılır. Daha sonra Munise ile yeniden hayat bulan Feride, onu da kaybeder. Son olarak da babası yerine koyduğu adamı, Hayrullah Bey’i kaybeder. “Hangi ümide sarılsam elimde kalıyor, neyi seversem ölüyor. İşte üç sene evvel bir sonbahar akşamıyla beraber ölen genç kızlık rüyalarım, kendi küçüklerim, sonra Munise, onun arkasından, belki kalbimin öksüzlüğünü avuturlar diye ümit ettiğim talebelerim. Yavrularını tehlikede gören bir ana kuş hırçınlığıyla üstlerine titrediğim bu şeyler, sonbahar yaprakları gibi birer birer sararıyor, dökülüyor. Daha yirmi üç yaşıma girmedim; yüzümden, vücudumdan çocukluğun izleri silinmedi; hâlbuki gönlüm, baştan başa bütün sevdiklerimin ölüleriyle dolu.” (s.354)
Romanda Feride ekseninde kendini gösteren bir diğer önemli tema ise “gurur”dur. Çalıkuşu romanının en önemli kişisi olan Feride, Cumhuriyet Türkiye’sinde esas olacak yeni bir kız tipidir. Feride, çocukluğundan beri kendini ezdirmeyen, haklarını savunabilen, insanlarla kolaylıkla diyalog kurabilen, kültürlü, dışa dönük bir kızdır. Kâmran’ın ihanetini sineye çekip oturmaz veya tevekkülle karşılamaz. Onun Kâmran’ı terk edip Anadolu’nun en ücra köşelerine hiç çekinmeden gidişinin ve oralarda yıllarca bütün gücüyle mücadele edişinin arkasında, aşkıyla olan çatışmada üstün gelen gururu vardır.
Romanda işlenen temalardan biri de “ihanet”tir. Çalıkuşu’nun İstanbul’u terk edip Anadolu’nun kuş uçmaz kervan geçmez bölgelerine gitmesinin ve yıllarca geri dönmemesinin sebebi Kâmran’ın ihanetidir. Feride, nişanlılığının ilk günlerinde Kâmran’a karşı çok soğuk davranır. Kâmran’ın Avrupa seyahati gündeme geldiğinde ise Kâmran, nişanlısından kendisine “kal” demesini ister. Fakat Feride, bu yolculuğa karşı çıkmaz. Kâmran, böyle bir boşlukta iken İsviçre’de Münevver adında bir kadınla ilişki yaşar. Bu ilişkiden Feride’ye bahsetmez. Kâmran bu yanlış davranışla Feride’nin yıllarca acı çekmesine sebep olmuştur.
Feride’nin nişanlanmadan önceki dönemlerinde “kıskançlık” teması göze çarpar. Feride, köşke gelen misafirler arasında Neriman adında dul bir kadının, Kâmran’a ilgi göstermesine dayanamaz. Güzel ve çekici bir kadın olduğu için onu kıskanır. Bir gece de onları ağacın altında öpüşürken yakalar. Feride’nin okul yaşamı boyunca Kâmran’a karşı soğuk davranışlar sergilemesinde bu kadına karşı duyulan kıskançlığın etkisi büyüktür. Daha sonra ise hiç görmediği Münevver’i kıskanır, onun kendisinden daha güzel olduğunu, daha şirin lâflar ettiğini düşünür.
Feride’nin köşkü terk ettikten sonraki yaşamına baktığımızda “güzellik/çekicilik” temasının ön plâna çıktığını görürüz. Feride, doğuştan gelen bir yüz güzelliğine sahiptir. Yüzünün doğal hâli, sanki makyaj yapılmış, boya sürülmüş gibidir. Feride’nin bu güzelliği ve çekiciliği, gittiği her yerde başına belâ olur. Feride’nin albenisine kapılıp güzelliği karşısında büyülenen erkekler ona “İpekböceği”, “Gülbeşeker”, “Fındıkkurdu” gibi adlar takarlar. Pek çok kişiden evlenme teklifi alır. Kendisiyle ilgili çıkan dedikodular yüzünden gittiği yerlerde uzun süre kalamaz, başka şehirlere sürekli tayin istemek zorunda kalır.
Feride köşkten ayrıldıktan sonra, yaklaşık beş yıl sevdiklerinden ayrı kalır. Bu duruma zaman zaman isyan eden Feride, “gurbet” ve “yalnızlık” duygularından bir türlü kurtulamaz. “Ufukta akşamın uçuk mavi seması içinde, ince ince tüten dumanlara benzeyen karşı dağları seyretmeye başladım. / Çalıkuşu, bu dağlardan, yine gurbet kokusu almaya başlıyordu. Gurbet kokusu! Bu kokuyu bütün ruhuyla koklamayanlar için ne manasız bir söz! Hayalimde yollar, gittikçe incelip mahzunlaşan, bitip tükenmez gurbet yolları uzanıyor, kulağımda Çeçen arabalarının o ince yanık sesli çıngırakları ağlıyordu. / Ne vakte kadar yarabbi, ne vakte kadar? Ne için? Hangi emele yetişmek için?” (s.286-287)
b) Sosyal Temalar
Çalıkuşu romanını basit bir aşk romanı olmaktan kurtaran, geleneksel aşk hikâyelerimizden farklı kılan tarafı, onun aynı zamanda sosyal bir içeriğe de sahip olmasıdır. Romanın sosyal yönünü ifade edebilecek en geniş kelime “Anadolu”dur. Kelimenin anlam dünyası içinde hem coğrafya hem bu coğrafyada yaşayan insanlar hem de bu insanların sorunları vardır.Romanda, Anadoluya ve onun insanlarına baktığımızda “yoksulluk”, “cehalet”, “yaşama sevincinden yoksunluk” gibi temalarla karşılaşırız. İstanbul’da iken “köy” deyince Feride’nin hayalinde yeşillikler arasında, eski Boğaziçi yalılarındaki güvercinliklere benzeyen sevimli, şen manzaralı kulubeler gelir. Hâlbuki, gerçek hiç de öyle değildir. Özellikle Zeyniler köyü, Anadolu gerçeğini tüm çıplaklığıyla gözler önüne serer. Yazarın Zeyniler köyünü tasvir ederken kullandığı “tek tük kulubeler”, “tahta evler”, “çökmeye yüz tutmuş, simsiyah viraneler”, “yer yer dumanları tüten bir yangın harabesi” gibi ifadeler, köyün dış görünüşünü tasvir eder. Öğrenciler de acınacak durumdadır. “Zavallıların kıyafetleri öyle sefil ve perişandı ki, hemen hiçbirisinde çorap, potin yoktu. Başları, eski püskü bez parçalarıyla sımsıkı kundaklanmış, çıplak ayaklarındaki nalınları şakırdata şakırdata dershanenin kapısına kadar geliyorlar, orada nalınlarını çıkartarak yan yana diziliyorlardı.” (s.171) Zeyniler’de, insanların yüzleri hiç gülmez, sanki hepsi hayata küsmüştür. Çocuklar sürekli “ölüm, teneşir, zebani, kabir” gibi korkunç kelimelerle dolu ilahiler söylerler.
Kendisi de bir eğitimci olan yazar, bilinçli olarak Feride’yi öğretmen kimliğine büründürür ve “eğitim-öğretim” konusunu da pek çok yönüyle dikkatlere sunar. Romanda geleneksel eğitim-öğretim anlayışıyla yeni eğitim-öğretim yöntemleri arasında çatışma yaşanır. Zeyniler köyünde Hatice Hanım, öğretmenlik mesleğini yapacak yeterliliğe sahip değildir, çocuklara dayak atar, ölüm duygusunu aşılar, ders esnasında yere oturtur, okumaları yüksek sesle yaptırır, yaşı büyük kızların okumalarına karşı çıkar. Buna karşılık yeni eğitim sistemiyle yetişmiş olan Feride, Hatice Hanım’ın yöntemlerini değiştirir. Çocukları sıralara oturtur, gürültüyü önler, yaşı büyük kızları da okutur, ölüm düşüncesi yerine yaşama sevinci aşılar.
Eğitim-öğretimle ilgili bir diğer eleştirilen konu da öğretmen maaşının azlığıdır. Feride, Anadolu’da öğretmen olarak geçirdiği süre zarfında annesinden kalan değerli eşyaları satarak ayakta kalmış, bunlar bitince çok sıkıntı çekmiş, aç kalmıştır. “Ben, muallimliği açlıktan ölmemek için kabul etmiştim. Hesabım doğru çıkmadı. Bu meslek, bir gün açlıktan öldürebilir.” (s.315)
Reşat Nuri Güntekin, “bürokrasideki çarpıklıklar” konusuna da geniş bir şekilde yer verir. Feride, bürokrasinin nasıl işlediğini bilmez. Görevli memurların ilgisiz ve sorumsuz tavırları, adam kayırma, müdürlerin karşısındaki insanı küçük düşüren konuşmaları gibi gerçeklerden habersizdir. Feride, diplomasını Maarif Müdürlüğü’ne götürecek ve kendisinin o vakit kendisinin o vakit güzel bir okula tayin edeceklerdir. Feride, ilk tayinini hatırlı bir kişinin ricasıyla yaptırır. Büyük bir heyecanla gittiği bu ilk görev yerinde de yine bürokrasinin çirkin yüzüyle karşılaşır. Aslen kendisinin hakkı olan yere Maarif Müdürü’nün tanıdığı olan başka bir öğretmeni verirler. Feride’yi de Zeyniler gibi ücra bir yere gönderirler.Feride, Zeyniler’de kendine has bir düzen kurar. Fakat çok geçmeden okulu teftişe gelen Maarif Müdürü, şartların yetersiz olduğunu söyleyerek okulu kapatır. Maarif Müdürü, Feride’yi hemen başka bir okula tayin edeceğini söyler. Fakat sonradan aldırış etmez. Feride, Munise’yle birlikte zor günler geçirir. Bir gün müdürün odasındayken, eski sınıf arkadaşıyla karşılaşır. Bu sayede Darülmuallimat’ta Fransızca öğretmenliğine tayin edilir. Dedikodular yüzünden buradan ayrılıp İzmir’e gider. Burada kendisini daha önce Zeyniler’e gönderen müdürle karşılaşır. Feride burada da tayin için üç ay bekler.Annesinin parası bitince aç kalır.
Diğer Cevaplara Gözat