Genellikle hikâye ve roman kahramanlarının iç dünyalarını, onların psikolojik yönlerini anlatan ya da bir düşünceyi çözümleme yoluyla inceleyen paragraflara tahlil paragrafı denir.

Tahlil paragrafında bir eser, bir konu veya bir kişi parçalara ayrılarak incelenir. Bu paragraf türünden, genellikle roman ve hikâye kahramanlarını iç dünyalarıyla okurlara tanıtmak için yararlanılır. Tahlil paragrafında yazar, kahramanların iç dünyalarını, psikolojik durumlarını, üzüntülerini, sevinçlerini, umutlarını vb. yorumunu katarak anlatır.

Örnek

“Evet, her şey çürüyor, demek biz de çürüyeceğiz.” diye düşündü. Demek ki kendisi de çürüyecekti. Böyle hiçbir saadet görmeden, daha henüz beklerken, hayatını nasıl gaflet içinde geçirmiş olduğunu anladıktan sonra artık hiçbir şey yapma imkânı kalmağını görerek çürüyüp gitmek ona pek insafsız, pek acı geliyordu. Saadetten mahrum olmak, daha gençliğinin baharında iken hayatının elinden uçup gitmesi bu delikanlıya çok ağır geliyordu.

Bu tahlil paragrafında yazar, roman kahramanı gencin, mutluluğu yakalayamadan dünyadan göçüp gideceğine ilişkin üzüntülerini, korkularını yansıtmıştır.