Sunum İçeriği

CÜMLENİN ÖGELERİ5648325342900072326553340007239003429000 Temel Ögeler Yardımcı Ögeler (Tümleçler)1.Yüklem1.Nesne (Düz Tümleç)2.Özne2.Dolaylı Tümleç3.Zarf Tümleci4.Edat (İlgeç) TümleciYÜKLEM: Cümlede kip ve kişi eki alarak yargıyı ortaya koyan temel unsurdur. Tek başına cümle özelliği gösterir. Diğer ögeler yüklemin tamamlayıcı ögeleridir.Biraz önce gelen çocuk, kapıcının kızıydı.O, eskiden, yaramaz bir çocuktu.Biliyorum.ÖZNE: ‘’ Ne, Kim ’’Cümlede yüklemin bildirdiği işi, hareketi yapan ya da oluş içinde bulunan ögedir. Ancak her cümlede bulunmak zorunda değildir. Öğretmen soruyu bana sordu. Özne YüklemSana bu kitabı iki günlüğüne verebilirim. (‘’Ben’’ gizli özne)YüklemKasabaya bu yoldan gidilmez. (Özne yoktur.) YüklemUyarı: Türkçede dört farklı özne çeşidi vardır:Gerçek Özne: Yüklemin bildirdiği işi hareketi bizzat kendisi yapan öznedir.Öğrenci bu örneği rahatlıkla anlar.Gizli Özne: Cümlede doğrudan yer verilmeyen ancak yüklem taşıdığı eklerden anlaşılan öznedir.Bu örneği de rahatlıkla anladınız. (Siz)Sözde Özne: Edilgen çatılı fiillerde bulunan nesnelere sözde özne adı verilir. Sadece yüklemi geçişli bir fiil olan edilgen çatılı fiillerde bulunur.Kolay bir örnek verildi.Örtülü Özne: Yüklemi edilen çatılı cümlelerde bazen “-ca, -ce, tarafından, nedeniyle, etkisiyle, sebebiyle, dolayı, ötürü…”gibi sözcükler kullanılarak işi bizzat yapan varlığa da yer verilebilir. Sadece edilgen çatılı cümlelerde bulunur. Cümle ögesi olarak zarf tümlecidir.Yolcu otobüsleri belediyemizce hizmete açıldı.Yarışma halk tarafından çok beğenildiKar nedeniyle yollar kapandı.TÜMLEÇLER:NESNE (DÜZ TÜMLEÇ):‘’ Ne , Neyi, Kimi ‘’ B’siz N. Belirtili NesneCümlede yüklemin bildirdiği işten etkilenen ögedir. İsmin ‘’i’’ hal ekini alanlar ‘’belirtili nesne’’ , almayanlar ise ‘’belirtisiz nesne’’ olarak adlandırılır.Annesi için çiçek topladı.Bu yörede kızlarımız kilim dokur.Annesi için çiçeği kopardı.Kızlarımız kilimi dokudu.Ali’yi buraya çağır.Uyarı: İsim cümlelerinde, yüklemi edilgen çatılı cümlelerde ve geçişsiz fiillerde nesne yoktur.Bu örneği çözen öğrenci zeki biriydi. (İsim cümlesi) Özne YüklemÇimler biçildi. (Edilgen çatı)Sözde Ö. YüklemSınıfta çılgınca bir öğrenme yarışı vardı. (Yüklem geçişsiz bir fiil) DT Özne YüklemDOLAYLI TÜMLEÇ:( Kim, Ne, Nere ) + e, +de, +denYüklemin anlamını yönelme , bulunma, çıkma yönleriyle tamamlayan ögedir. Dolaylı tümleç olan öge mutlaka –e/-de/-den eklerinden birini alır.Bahçeye yeni domates fideleri ekilecek.Kendisine hiç mi hiç toz kondurmazdı.Beni candan usandırdı, cefadan yar usanmaz mı?Çok sevdiğim bu kasabada hayatımın en güzel yılları geçti.Halk yapılan zulümlerden bıktı.Yağmurdan kaçarken doluya tutuldu.Mersin’e Antep’ten gelmişler.Türk şiirinin geleceğini merak edenlere bu kitabı okumalarını tavsiye ediyorum.Seninle yarın sinemaya gidelim mi?Dün akşamki partide olay çıkarmışlar.Mahmur gözlerin benden uzak olmasın.Kasabada kış hazırlıkları başladı.Uyarı: “-e , -de , -den “ durum ekini alan sözcükler zaman , durum ya da sebep bildiriyorlarsa zarf tümleci olur.Umut kapısı kendiliğinden kapandı.Heyecandan dili tutuldu.Akşama bize gelecekler.Kış ortasında işten çıkarıldım.Eylülde odun toplamak için ormana çıkacağız.ZARF TÜMLECİ:Ne zamanNasılNe zamandan beriNiçinNe zamana kadarNedenNe kadarNiyeKim tarafındanNe tarafından ……Yüklemin zamanını, durumunu, miktarını, yönünü, koşulunu vb. bildiren ögedir. Hava kararmadan köye inmeliyiz.Dosta düşmana muhtaç olmadan yaşamalıyız.Aldığı notlar şaşılacak kadar yüksekti.Bu konser belediye tarafından düzenleniyor.Uyarı: Yön isimleri yalın halde zarf tümleci olurlar. Belirtme durum eki (-i) alırsa belirtili nesne, -e/-de/-den, hal ekini alırsa dolaylı tümleç olur. (İçeri, dışarı, aşağı, yukarı…)Adam yavaşça içeri girdi. (Zarf tümleci)Hizmetçi, içeriyi iyice süpürsün. (Belirtili nesne)Bir süre sonra içeriden bir ses geldi. (Dolaylı tümleç)EDAT (İLGEÇ) TÜMLECİ:Yüklemin ne ile, kimin ile, hangi amaçla, yapıldığını gösteren söz öbeklerine edat tümleci denir.Uyarı 1: Çıkmış sorularda, seçeneklerde bile olsa, edat tümleci adının geçtiği görülmemiştir. Ancak bazı soruların çözümünde yardımcı olduğu söylenebilir. Eğer seçeneklerde “edat tümleci” adı geçmiyorsa, siz “edat tümleci” olarak gördüğünüz söz öbeklerine zarf tümleci de diyebilirsiniz.O, bütün yazılarını, dolma kalemle yazar.Bu araştırmayı arkadaşlarıyla yapmış.Bu yemekleri sizin için hazırladım.Uyarı 2: ‘’İle ve için’’ edatlarıyla biten sözcükler edat tümlecini verir. Burada ‘’ile’’ edatına dikkat etmek gerekir; çünkü ‘’ile ‘’ sözcüğü cümleye ‘’araç ve birliktelik’’ anlamı katarsa ‘’edat’’ , ‘’ve’’ anlamı katarsa ‘’bağlaç’’ olur.Bu yaz Bodrum’a ailesiyle gidecek. (Birliktelik-edat tümleci)Yaralıyı hastaneye ambulansla götürmüşler. (Araç-edat tümleci)Ali ile Ahmet bizi ilgilendirmez. (Ve-özne)Uyarı 3: “İçin” edatı kendinden önceki sözcükle birlikte neden-sonuç ilgisi kurarsa zarf tümleci,“ile” edatı durum ilgisi kurarsa zarf tümleci,“karşı” edatı yön ilgisi kurarsa zarf tümleci olur.Yağmur yağdığı için baraj taşmış. (Zarf tümleci)Adam öfkeyle yüzüme baktı. (Zarf Tümleci)Direğe karşı on adım yürüdü. (Zarf tümleci)CÜMLE DIŞI UNSURLARCümle içinde her söz, cümlenin bir ögesi durumunda değildir. Yükleme sorulan sorulara cevap vermeyen söz veya söz öbekleri cümle dışı unsur sayılır. Bağlaçlar , ünlemler, hitaplar, ara söz ve ara cümleler ögede cümle dışı unsur olurlar.Arkadaşlar, yarın sinemaya gidelim mi?Eyvah, cümle dışı unsur var!Bu soruyu ben de çözemem.Eşyalarını topladı ve arkasına bakmadan çekti gitti.Dedem , o güzelim insan , bu savaştan sürekli bahsederdi.Annen, emin ol , sana kızmayacak.Cümlenin Ögeleriyle İlgili UyarılarÖnce yüklem bulunur ve tüm ögelerin soruları bu ögeye sorulur. (Olması gereken doğru öge bulma sırası: Yüklem, özne, belirtisiz nesne… şeklindedir.)Öğretmen, doğru bir örnek verdi. 2 3 1Bulunan ögeler birbirine ulanmalıdır. Öğrenci bu örneği mutlaka anlamalıdır. Ö B’li N. ZT YHiçbir öge sözcük sayısıyla sınırlı değildir. Bir öge, bir tek sözcükten oluşabildiği gibi birden çok sözcükten de oluşabilir.Bu yüzyılın en acı olaylarını yaşamış ve dile getirmiş olan Dadaloğlu’nu değişik bir bakış açısıyla Belirtili Nesne ZTincelemeliyiz. Y.O , dün, bize, babasıyla geldi.Ö. ZT DT ET Y.Cümlede özne, nesne, dolaylı tümleç ve zarf tümleci açıklayıcısıyla birlikte kullanılabilir.Bu ilde, Hatay’da, seni daha önce hiç görmemiştim. DT AçıklayıcısıAnnesini, o çok sevdiği çileli kadını, elleriyle toprağa verdi. B’li n. AçıklayıcısıÇocuk; sevinçle, etekleri zil çalarak, telefona koştu. Z.T. AçıklayıcısıTeyzem, Adana’da olan, buraya gelecekmiş. Ö. AçıklayıcısıBir cümlede birden fazla özne, dolaylı tümleç, nesne, zarf tümleci ortak bir yükleme bağlanabilir.Annesini, babasını, akrabalarını ve bütün arkadaşlarını yanında istiyordu.Evde, okulda, sitede, her yerde aynı konu konuşuluyordu.Cümlede vurgu yüklem fiil ise;26860502921000Cümle kurallı ise ____ ____ ____ ____ ____ yüklemden önceki ögedir. Yüklem19812002222500Cümle devrik ise ____ ____ ____ ____ ____ yine bir önceki ögededir.Yüklem16097251841500 ____ ____ ____ ____ ____ vurgu yüklemdedir. YüklemTren yarın bize gelecek./ Tren yarın gelecek bize./ Gelecek yarın tren bize.Cümle isim cümlesi ise vurgu yüklemde olur.Ali çok çalışkanmış./ Ali çalışkanmış çok./ Çalışkanmış Ali çok.Soru anlamının soru sözcükleriyle sağlandığı cümlelerde vurgu, soru sözcüğünün kendisindedir.Yarın kim beni arayacak?‘’De’’ bağlacı ve ‘’mi’’ soru edatı vurguyu kendinden önceki ögeye atar.Ahmet de gelmiş./ Ahmet mi gelmiş? / Sen de mi Brütüs?Bir cümlenin ögeleri bulunurken cümlenin anlamına bakılmalıdır.Mutfak balık kokuyor. Ö. ZT Y.Hani benim kiraz ağacında yırtılan gömleğim anne. (Anne, benim kiraz ağacında yırtılan gömleğim hanidir.) CDU ÖzneY.Devrik cümleleri kurallı hale getiriniz.Hakkıdır, hür yaşamış bayrağımın hürriyet. (Hürriyet, hür yaşamış bayrağımın hakkıdır.) Ö.Y.Neden herkes güzel olmazYaşamak bu kadar güzelken( Yaşamak bu kadar güzelken neden herkes güzel olmaz. )ZT ZT Ö. Y.Güvensizlik ayrılmamızın sebebidir belki sığındığım.( Belki güvensizlik ayrılmamızın sığındığım sebebidir. ) CDU Ö. Y.Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak;Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak.( Korkma, yurdumun üstünde tüten en son ocak sönmeden bu şafaklarda yüzen al sancak sönmez. ) CDU ZT Ö. Y.Ögelere ayırmada tamlamalar, deyimler ve bileşik fiiller bölünemez. (Atasözleri cümle olarak verilirse ayrılabilir.) (Emir ve ünlem cümlelerinde öge aranmaz.)Sen benim hayatımın baharı ve hayat güneşimsin.Bahçenin, birkaç yıl önce yapılan duvarı yükseltilecekmiş. O her zaman ince eleyip sık dokur.Yaşlılara, yardım edelim. Olay anlatımına dayanan eserler beğeniyle okunur. Balık baştan kokar.(Atasözü)Ali! Gel. / Ne mutlu Türküm diyene! (Türküm diyene ne mutludur.)CDU Y. Ö. Y.Soru cümlelerine cevap veriniz.Sen buraya nasıl geldin? / Seni buraya kim getirdi? / Beni nereden aradın? Yürüyerek(ZT) Babam(Ö.)Evden(DT) Soru cümleleri değişik ögeleri buldurmayı amaçlayabilir. Sorulara verilecek cevaplar hangi ögeyi oluşturuyorsa, soru cümlesi o ögeyi buldurmaya yöneliktir.Ben onu nereye bırakayım? (DT’yi buldurmaya yönelik) masayaKalemi buraya kim bıraktı? (Özneyi buldurmaya yönelik) İsmailSen benden ne istedin?(Belirtisiz nesneyi buldurmaya yönelik) silgiOna hediye olarak ne aldın?(Belirtisiz nesneyi buldurmaya yönelik) kolyeNe soldu?(Özneyi buldurmaya yönelik)yapraklarNe olmuş?(Özneyi buldurmaya yönelik)kavgaKırılan neydi?(Yüklemi buldurmaya yönelik) kalbimdiUyarı: Soru edatı mı, mi, mu, mü kendinden önceki ögeyi buldurur.Sen beni mi çağırdın yanına? / Sen beni yanına mı çağırdın?Ö. B’li N. Y. DT Ö. B’li N. DT Y.Çözümlenecek ÖrneklerAfiyet olsun. ‘’O’’ gizli özne Y.Ayşe’nin etekleri zil çalıyordu.Ö.Kasaba halkının ağzını bıçak açmıyordu.Y.Kemersiz, yola çıkılmaz. ZT Y.Buradan geçilmez. DT Ö.Bilmiyor değilim. ‘’Ben’’Yok değil. ‘’O’’Y. Y.Küplere bindi. ‘’O’’ Y.Amacı okuyup adam olmaktı. Ö. ZT Y.Değil değil mi? Ö. Y.