Cevap : Ödünçlemeleri kültürel özelliklerine göre iki gruba ayırabiliriz:
1) Bilgi ödünçlemesi (cultural borrowings)
2) Özenti ödünçlemesi (prestige borrowings)

1. Bilgi Ödünçlemesi

Bazı alıntılar toplumlar arası bir bilgi alışverişi şeklinde gerçekleşir. Temashâlinde olan iki toplumdan A toplumunda olmayan “yeni bilgi” B toplumundanalındığında “yeni bilgi”nin göstereni olan kelime de ödünçlenmiş olur. İnsan varlığınınher alanıyla ilgili olabilen bu kelimeler bilgi ödünçlemesi (cultural borrowings) olarakadlandırılır. Her türlü kültürel temasın sonucunda diller karşılıklı olarak kelimealışverişinde bulunurlar. Türklerin İslâm dinine geçtikleri yüzyıllarda aldıkları namaz,abdest, oruç gibi kelimeler bir bilgi ödünçlemesidir. Yine Anadolu’da tarım vedenizcilikle ilgili pek çok Rumca (Yunanca) kelime Türkçeye girmiştir; çünkü Türkler bukelimelerin gösterdiği bilgiye sahip değildiler. Aynı şekilde Türkçeden birçok kelime deRumcaya (Yunancaya) girmiş ve bu karşılıklı alışveriş yüzyıllarca sürmüştür.1 Günay Karaağaç, Türkçe Verintiler Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara 2008, s. XXXII.Tesi zthčunn or jerger i vrajcarin(Gördüm kuşu öten ağaçta)Cari vra jergoy thrčuny tesa(Ağaçta öten kuşu gördüm)

2. Özenti Ödünçlemesi

A dilinde karşılığı olan, alınması gerekmeyen kelime ve dil unsurlarının B dilinealınması genellikle yüksek veya üst kabul edilen bir kültür düzeyinden daha aşağıda veyazayıf bir kültür düzeyine dil unsuru transferi şeklinde olur. Kültürel açıdan baskın, siyasiaçıdan yönetici durumunda bulunan bir üst kültüre özenme; üst kültürdeki yaşamabiçimini taklit etme arzusu bu gibi alıntıların asli sebebidir. Mesela Türkçede göz, başgibi kelimeler varken Farsçadan çeşm, ser gibi kelimelerin girmesi ise bir ihtiyaçtan çoktaklide veya özentiye dayandığı için özenti ödünçlemesi olarak değerlendirilebilir.

Ödünçlemeler, dilbilgisel nitelikleri bakımından iki ana grupta değerlendirilir:
1) Sözvarlığı ödünçlemesi (lexical borrowings)
2) Dilbilgisi ödünçlemesi (grammatical borrowings)

3. Sözvarlığı Ödünçlemesi

Bir dilden başka bir dile, bir lehçeden/ağızdan başka bir lehçeye/ağıza geçensözlerden ibarettir. Bunlar bilgi ödünçlemesi veya özenti ödünçlemesi olarak bir dilegirmiş olabilirler. Bilinen bütün dillerde başka dillerden girmiş sözvarlığı unsurlarıbulunmaktadır. Bu, evrensel kültürün bütün beşeriyetin ortak ürünü olması ile ilgilidir.Fizik, matematik, tıp, botanik, din, edebiyat, müzik gibi birçok bilgi alanıyla ilgili temelkavramlar toplumlar arasında dolaşmakta, ufak tefek değişikliklerle birçok dünya dilindeyerini almaktadır. Bugün dünya üzerinde kullanılan sayı sistemlerinin yaygın olarak Hintsayı sistemine dayandığını, bilinen pek çok yazı sisteminin Fenike alfabesindenkaynaklandığını hatırlamak yeterlidir.Kahve kelimesi muhtemelen Etiyopya’nın Kaffa bölgesinin adını taşımaktadır.Burada yetişen kahve çekirdekleri Yemen’de bir ihraç ürününe dönüşmüş, zamanlaArapça kahva kelimesi Türkçe Kahve yoluyla İtalyancaya caffe [kaffe] ve İtalyancadanda diğer Avrupa dillerine geçmiştir. İngilizce coffee [kafi], Fransızca café [kaffi],

Almanca kaffee, İspanyolca café [kafe]. Aynı kelime Balkan dillerine yine Türkçeüzerinden girmiştir: Boşnakça kafe veya kava, Yunanca kafes, Bulgarca kafe vs.Bir başka örnek olarak da atom kelimesi gösterilebilir. Eski Yunanca a+tomos“bölünemez, parçalanamaz” anlamına gelen kelime 19. yüzyılın başlarından itibaren birkimya terimi olarak kullanılmaya başlamış ve bugün bütün dünya dillerinde yerinialmıştır.Yunancadaki pitta (düz, ince ekmek) kelimesi Türkiye Türkçesine pide şeklindegirmiş; aynı kelime İtalyancanın bir şivesindeki pizza şekliyle Amerikan İngilizcesindeyer edinmiş ve buradan bütün dünyaya yayılmıştır. Aynı kökten gelen pide ve pizzakelimeleri Türk mutfağında birbirine rakip olmuşlardır.

4. Dilbilgisi Ödünçlemesi

Temasta bulunan A ve B dilleri dilbilgisinin her düzleminde birbiri üzerinde etkiyaratırlar. Sesbilgisi, şekil yapısı, sözdizimi ve anlambilgisi alanlarında karşılıklıalışverişler olur. Türk dilinde esasen /j/ ses birimi yokken, Farsça ve Fransızca gibidillerden alınan kelimeler yoluyla bugün bu ses birimini taşıyan kelimeler Türkçede kullanılmaktadır: jâle, jandarma, jeton vs.Türkçe +CI +lIK, -IcI gibi biçimbirimleri Farsça, halk Arapçası, Ermenice,Rumca (Yunanca) ve birçok Balkan dilindeki kelimelerde kullanılmaktadır. TürkçedeFarsça ve Arapçanın şekil unsurları kullanılmıştır. Bugünkü Türkçede de bu süreç devametmektedir. Yapılarını yanlış çözümleyerek de olsa alkolik kelimesi benzeterek türetilmişişkolik, gezikolik gibi kelimeler; otomatik kelimesine benzeterek yapılmış sayımatik,sıramatik gibi kelimeler birer dilbilgisi ödünçlemesi sayılabilir.Maşallah, inşallah, Allahu a’lem gibi Arapça cümlecikler Türkçede kendine yerbulurken, Bayram mübarek, Allaha emanet gibi Türkçe cümlecikler de Boşnakçadakendine yer bulmuştur.

Dil ilişkisi sonucu ortaya çıkan bu ödünçleme tipleri insan toplumları arasındakikültürel alışverişin ne kadar yoğun olduğunu gösteren belgelerdir. Gelişmiş kültürtoplumları izole olarak yaşamazlar ve kendi kültürlerini, dolayısıyla dillerini komşudillerden derledikleri unsurlarla zenginleştirirler. Bu ilişkiler çoğu zaman kültürel açıdanzengin ve üretken, siyasal ve ticari açıdan baskın toplumlardan diğerlerine doğru bir akışasahiptir. Ancak alışverişin dengeli olduğu birçok durum olduğu gibi en zayıf kültür vediller de komşularına her zaman bazı kelimeler vermişlerdir.

---

---

Diğer Cevaplara Gözat