Cevap : Ek Eylem (Özet) : Ek-fiil veya ek-eylem, Türkçede isimlerin ve isim soylu kelimelerin sonuna gelerek yüklem olarak kullanılmalarını sağlayan, ayrıca basit fiillerden birleşik zamanlı fiil yapan çekim ekleri. Ek-fiiler "-idi", "-imiş-, "-ise" ve "-dir"dir ancak sözcüklere bitişik olarak yazıldıklarında ses uyumlarına uyarak değişiklik gösterebilirler.

Ek fiiller Türkçede iki görevde kullanılırlar:
1. İsimleri ve isim soylu sözcükleri yüklem yapmak,
2. Basit çekimli fiillere eklenerek birleşik zamanlı fiil yapmak (-dir hariç).

---

EK FİİL (EK EYLEM)

İsim soylu sözcüklere eklenerek onları cümle içinde yüklem yapan; basit zamanlı fiillere gelerek de onları birleşik zamanlı olmasını sağlayan “-i (mek)” fiiline denir.

Ek fiilin iki görevi vardır.

1- İsim Soylu Kelimeleri Yüklem Yapar


Güzel -dir (ek-fiilin geniş zamanı)
Güzel-di (ek fiilin görülen geçmiş zamanı)
Güzel-miş (ek fiilin duyulan geçmiş zamanı)

a- Ek Fiilin Görülen Geçmiş Zamanı (-i di)

Bahsedilen duruma tanık olma anlamı vardır.



Dün çok hastaydım Eskiden burası bir parktı.
Az önce sizi arayan kimdi. O en sevdiğim kitaptı.
O gün onlar sınavdaydılar. Siz hafta sonu piknikteydiniz.

b- Ek Filin Duyulan Geçmiş Zamanı (-i miş)

Bahsedilen duyma, öğrenme, sonradan fark etme anlamı vardır.



Dediklerine göre iyi bir futbolcuymuşsun.
O gün biz çok yorgunmuşuz.
Eskidende çok güzelmişsiniz.
Burada Ayşe Hanım diye biri varmış.
Bir varmış, bir yokmuş, Allah’ın kulu çokmuş.

c- Ek Fiilin Geniş Zamanı (-dir)

Bahsedilen durumun her zaman gerçekleştiği anlamı vardır.
Çoğunlukla “dir” geniş zaman eki 3.tekil şahıs dışında kullanılmaz, isim soylu kelimenin yüklem olmasından kullanıldığını anlarız.



Ben öğrenciyim. Biz öğrenciyiz.
Sen öğrencisin. Siz öğrencisiniz.
O öğrencidir. Onlar öğrenciler.

Dikkat ederseniz “dir” ek fiilini sadece 3. tekil şahısta görüyoruz. Gerek 3. tekil şahısta da kullanılmayabilir. Yüklemi isim olan cümlelerde ek fiil mutlaka vardır; ama düşmüştür.

Bu çocuğun sesi güzel. (güzeldir)
O bugün çok mutlu. (mutludur)

4- Ek Fiilin Şartı (-se, -sa)

Ek fiilin şartı, isim ve isim soylu kelimelere eklendiğinde onları yüklem yapmaz; sadece cümleye şart anlamı katar.



Hastaysanız doktora gidiniz. (doktora gitmenin şartı hasta olması.)
Baban zenginse bize de yardım eder.
Hüzünlüyse mutlaka şiir okumuştur.
İyi bir adamsan sözlerine dikkat etmelisin.
Hava güzelse yürüyüşe çıkalım.


2- Birleşik Zamanlı Filler

Ek fiilin ikinci görevi, basit zamanlı fiillere ikinci bir kip gibi gelerek onları birleşik zamanlı yapmaktır.

Basit zamanlı fiillere “-di, -miş, -se” ek fiilleri getirilerek, fiillerin “hikaye, rivayet ve şart” olmak üzere üç birleşik zamanı yapılır.






Ek fiilin Hikayesi (i-di)

Yaptıy-dım (görülen geçmiş zamanın hikayesi)
Yapmış-tım (duyulan geçmiş zamanın hikayesi)
Yapıyor-dum (şimdiki zamanın hikayesi)
Yapacak-tım (gelecek zamanın hikayesi)
Yapar-dım (geniş zamanın hikayesi)
Yapmalı-y-dım (gereklilik kipinin hikayesi)
Yapa-y-dım (istek kipinin hikayesi)
Yapsa-y-dım (şart kipinin hikayesi)

Not : Ek fiilin emir kipi çekimi yoktur.


Ek Fiilin Rivayeti (i-miş)

Hazırlamış-mış (duyulan geçmiş zamanın rivayeti)
Hazırlıyor-muş (şimdiki zamanın rivayeti)
Hazırlayacak-mış (gelecek zamanın rivayeti)
Hazırlar-mış (geniş zamanın rivayeti)
Hazırlamalı-y-mış (gereklilik kipinin rivayeti)
Hazırlaya-y-mış (istek kipinin rivayeti)
Hazırlasa-y-mış (şart kipinin rivayeti)

Not: Görülen geçmiş zamanın rivayeti yoktur.

Ek fiilin Şartı (-se, -sa)

Güldü-y-se-k (görülen geçmiş zamanın şartı)
Gülmüş-se-k (duyulan geçmiş zamanın şartı)
Gülecek-se-k (gelecek zamanın şartı)
Gülüyor-sa-k (şimdiki zamanın şartı)
Güler-se-k (geniş zamanın şartı)
Gülmeli-y-se-k (gereklilik kipinin şartı)

Not: İstek ve şart kipinin birleşik zaman çekimi yoktur.

Not: Birleşik zamanlı fiiller ile birleşik yapılı fiilleri karıştırmamalıyız.

Söylüyordum (Birleşik zamanlı fiil)
Söyleyebilirim (Birleşik yapılı fiil)

Ek Fiilin Cümleye Kattığı Anlamlar

Ek fiil cümleye “şart, küçümseme, gereklilik, terk edilmiş bir alışkanlık, kesinlik, başkasından duyma, ihtimal, gerçekleşmemiş niyet…” anlamları katar.

Kar yağarsa yollar kapanır. (şart)
Sınava çok çalışmışmış. (küçümseme)
Sabah erkenden yola çıkmalıydık. (gereklilik)
Eskiden çok çay içerdim. (terk edilmiş alışkanlık)
Uygarlık yazının bulunmasıyla başlamıştır.(kesinlik)
Bakışları insanı çok etkilermiş (başkasından duyma)
Şimdi çoktan uyumuştur. (ihtimal)
Hani bayramda bize gelecektiniz. (gerçekleşmemiş niyet)

---

Ek Eylem (Ek Fiil) Nedir

---

Yaptığı iki ayrı görevi göre tanımı yapılabilir.

1. Ad soylu sözcüklere eklenerek onların yüklem görevi üstlenmelerini sağlayan ek biçiminde fiildir (i-mek eylemidir). Belirli geçmiş, belirsiz geçmiş ve geniş za­man ile "koşul" çekimleri vardır: idi, imiş, ise, dir. Tekil ve çoğul kişi eklerini aynen fiillerdeki gibi alır. Çatı özelliği taşımaz. Yani geçişlilik, etkenlik, ettirgenlik gibi özellikler ekeylem için söz konusu değildir

* Meğer beni korkutan, sevimli bir kedi yavrusuymuş.
* Annem o zaman bu kasabada öğretmendi.
* O sözleri söyleyen ben değilim.
* Sen bugün nöbetçi değilmişsin.



2. Basit kipli eylemleri birleşik zamanlı yapan ek biçimindeki fiildir. Dört çekimi vardır: geliyordu - geliyor idi, geliyormuş, geliyor imiş, geliyorsa, geliyor ise, geliyordur. (Bu birleşik çekimler daha sonraki sayfalarda ayrıntılı anlatılacaktır.)



Not: Ek eylemlerin farklı görevde kullanılması sorulduğunda şu durumlara bakılır:

1. Ad soylu sözcükleri yüklem yapması
* Bu şiirdi beni hülyalara daldıran. (isme geldi onu yüklem yaptı)

2. Eylemleri birleşik zamanlı hale getirmesi:
* Yürüyordum, ağlıyordu ırmaklar. (Fiillere gelerek onları bileşik zamanlı yaptı)

Not: -dır ek eylemi, eklendiği yüklemlere "kesinlik" ya da olasılık" anlamı katar:

* Benim gerçek dostum kitaptır. (isme geldi ve kesinlik anlamı kattı)
* Bu saatte köye varmıştır. (İsme geldi ve olasılık anlamı kattı)

Not: "değil" sözcüğü olumsuzluk edatı olarak kabul edilir. Kendinden önceki sözcükle öbekleşmeden cümlede görev yapamaz. Dolayısıyla, cümlede tek başına yüklem olması mümkün değildir. Ancak konuşma içindeki yanıtlarda tek başına görev yapabilir.

-Bu kitap sizce özgün mü?
-Değil.

Ek fiilin di'li Geçmiş Zamanı: "idi" (-di, -di, -dü, -du, -ti, -ti, -tü, tu) biçiminde kulla­nılır.
* Kapını çalan ben-di-m. (ben idi-m)
* Saksıdaki bir tür kabak-tı.(... kabak idi)
* Öğrenci-(y)di-m, öğrenci-(y)di-n, öğrenci-(y)di,
* Öğrenci-(y)di-k, öğrenci-(y)di-niz, öğrenci-(y)diler
* Öğrenci değildim. Öğrenci miydim? Öğrenci değil miydim? (Olumsuz, olumlu ve olumsuz soru)
* Gelmiştim (gelmiş idi-m), gelmiştin (gelmiş idi-n) ...

Ek fiilin miş'li Geçmiş Zamanı: "-miş" (imiş) biçiminde kullanılır.
* İyi bir çocukmuş, (imiş) (Tamamı yüklem)
* Yandaki fabrikanın bekçileri(y)miş. (Tamamı yüklem)
* Kapımı çalan oymuş (o imiş)
* Meğer ben ne odun-muş-um.
* Kibar-mış-sın, iyi-(y)miş ölü-(y)müş-üz, diri-(y)miş-siniz, iyi-(y)miş-ler, (iyiler-miş)
* İyi bir çocuk değilmiş. İyi bir çocuk muymuş?
* İyi bir çocuk değil miymiş?
* Çalışıyormuşum (çalışıyor imiş-im), çalışıyormuşsun (çalışıyor imiş-sin)... (Olumsuz, olumlu ve olumsuz soru)

Koşul (Şart) Kullanımı: -se (-sa, ise) biçiminde kullanılır. Tam bir yargı bildiremez. Arkadan tamamlayıcı asıl yargı gelir:
* Hava orada da iyiyse, güzel eğleniriz.
* Söylendiği kadar akıllıysa işimize yarar.
* Akıllı-(y)sa-m, akıllı-(y)sa-n, akıllı-(y)sa
* Akıllı-(y)sa-k, akıllı-(y)sa-nız, akıLlı(y)sa-lar, (akıllılarsa)
* Akıllı değilse... Akıllıysa mı dediniz? Akıllı değilse mi? (olumsuz, olumlu, soru ve olumsuz soru)
* Anlıyorsam (anlıyor ise-m), anlıyorsan (anlıyor ise -n) ...

Ekfiilin Geniş Zamanı: "-im, -sin, -dir; -iz, -siniz, -dirler" biçiminde kullanılır.
* Ben bir şairim.
* Sen onurlusun.
* Ahmet Dayı köylüdür.
* Biz şairiz.
* Sizler onurlusunuz.
* Onlar köylüdürler.

Not: -im, -sin, -iz, -siniz eklerini diğer çekim ekleriyle karıştırmamalıyız:
* Defter-im kayboldu. (iyelik eki)
* Çalışıyor-um. (kişi eki)
* Ben çalışkan-ım(ek eylem)

Not: Ekeylemin geniş zaman 3. tekil biçimi (-dir) çoğu kez kullanımdan düşer:
* Bu çocuk çok efendi. (efendidir)
* Burası benim memleketini. (... memleketimdir.)

Anlama kesinlik katmak gerektiğinde "-dir" eki özellikle kullanılır, düşürülmez.
* Bu çocuk çok efendidir.
* O benimdir: o. benim milletimindir ancak.

Aynı ek basit çekimli fiillere kesinlik ya da olasılık anlamı katar:
* Toplantımız bitmiştir, gidebilirsiniz. (kesinlik)
* Şu sıralarda Bodrum civarına gelmişlerdir. (tahmin)

"-mek" mastar ekinin ardından "ile" durum ekiyle birlikle "-dir" eki kullanıldığın­da, fiilimsi şimdiki zaman anlamı kazanır:
* Annesi bu duruma için için sevinmektedir. (...seviniyor)
* Düğün alayı köye yaklaşmaktadır. (...yaklaşıyor.)

ÖRNEK SORU:
Ad cümlelerinde kimi zaman ekeylemin 3. tekil kişi ekinin kullanılmadığı da olur.

Aşağıdakilerin hangisinde bu açıklamaya uygun bir cümle vardır?
A) En sevdiğim aydır ağustos.
B) Güz mevsimi, hasat demektir Anadolu insanı için.
C) Şu kara üzümler daha tatlıdır ötekilere göre.
D) Yükünden dalları eğilmiş elma ağaçları bir başka güzelliği bu bahçelerin.
E) Kavunun, karpuzun en bol olduğu zamandır şimdi.

ÖYS - 1997
Cevap: D

ÖRNEK SORU:
Atatürk'ün bir sözü vardı.
Yediveren gül gibi açardı.
Atatürk'ün bir atı vardı.
Etiler'den beri yaşardı.
Atatürk'ün bir resmi vardır.
Buğday tarlası gibi ağardı.

Bu dizelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur?
A) Birleşik sözcük B) Çekimli fiil
C) Ad tamlaması D) Bağlaç
E) Ekeylemli yüklem

ÖYS - 2003
Cevap: D

UYGULAMA:
Aşağıdaki cümlelerde ekeylem almış sözcükleri, bunların cümledeki görevini ve ekeylemin zamanını yazınız.

"Yollar araba doluydu."
Ekeylem almış sözcük:
Cümledeki görevi:
Ekeylemin zamanı:
"Bizim oralarda yüksek, yalçın dağlar vardır."
Ekeylem almış sözcük:
Cümledeki görevi:
Ekeylemin zamanı:

Farklı Kaynaktan Ek Eylem

Ad soylu sözcüklere eklenerek onları yüklem görevine sokan, basit zamanlı eylemlere ulanarak onları bileşik zamanlı eylem durumuna getiren eklere EK-EYLEM denir.
‘’idi, imiş, ise’’ sözcükleri,
‘’-im, -sin, -dir’’; -iz, -siniz, -dirler’’ ekleri

---

Ek Eylemlerde Zamanlar

---

1.Geniş Zaman

---

Ben yeni öğretmen-im.
Sen yeni öğretmen-sin.
O yeni öğretmen-dir.
Biz yeni öğretmen-iz.
Siz yeni öğretmen-siniz.
Onlar yeni öğretmen-dirler.

Anlamı;
a) Ad soylu sözcükleri geniş zaman anlamıyla yüklem yapar.
b) Cümleye kesinlik ve gereklilik anlamı katar.
Sınav süresi bitmiştir.
Her canlı ölümü tadacaktır.
Kazanmak için çalışılmalıdır.
c) Cümleye olasılık anlamı katar.
O, şimdi beni düşünüyordur.

---

2. Ek-Eylemin Hikayesi

---

Okuldaki en yakın arkadaşımdı.
Çocukken daha mutluyduk.

---

3. Ek-Eylemin Rivayeti

---

Onların evleri Adana’daymış.
Mevsimlerin en güzeli sonbaharmış.

---

4. Ek-Eylemin Koşulu

---

O, ONURLU BİR İNSANSA SUSSUN.
Hastaysa hemen doktara gitsin.
(Ek eylemlere olumsuzluk anlamını ‘’değil’’ sözcüğü katar.)
Çocuk çok güzeldi. (Olumlu)
Çocuk çok güzel değildi. (Olumsuz)

---

---

Diğer Cevaplara Gözat

Cevap : İsimlere gelerek onların yüklem olmasını sağlayan eklere Ekfiil denir.


EK FİİLİN GENİŞ ZAMANI:
Ek fiilin geniş zamanında şahıs ekleri kullanılır. Sadece O ve Onlar Şahıs zamirlerinde -dır eki kullanılır. 

1. Ek Fiil Geniş Zaman Olumlu:
Buraların havası temizdir.
Benim babam askerdir.
Ben bugün yorgun ve hastayım.

2. Ek Fiil Geniş Zaman Olumsuz: Ek fiilin geniş zaman olumsuz değil kelimesiyle yapılır. 
Biz artık buralarda değiliz.
Benim babam artık bu okulun müdürü değil.

3. Ek Fiil Geniş Zaman Soru: Ek fiil geniş zaman soru, soru ekleri –mı, -mi, -mu, -mü getirilerek yapılır. 
Yarın hava karlı mı?
Arkadaşınız derslerinde başarılı mı?

Not: Ekfiilin geniş zamanında üçüncü tekil şahıstaki –dır, -dir, -dür, -dur (–tır, -tir, -tür, -tur) ekleri çoğu zaman düşer. Bu ekler kullanılmazsa cümlenin anlamında değişme olmaz.

Kullanımı:
Bildirme eki cümleye kesinlik anlamı katar. Ama kullanılamadığı durumlarda cümlenin anlamı değişmez.
Bu kalem.
(Bu kalemdir.)

Not: FıSTıKÇı ŞaHaP harflerinden sonra -tır, -tir, -tur,  -tür ekleri gelir.
Onlar ağaç.
(Onlar ağaç-tır.)

Not: Ek fiil geniş zaman ile iyelik ekleri birbirine karıştırılmamalıdır.
Ben-im (Tamlayan eki) öğretmen-im (İyelik eki)
Ben öğretmen-im. (Ek fiil) 

NOT: Ek fiilin görülen geçmiş zaman, Ek fiilin duyulan geçmiş zaman ve Ek fiilin şart kipinde ekler kelimelere şu şekilde gelir.

1. Ek fiil kelimeye ayrı yazılırsa –idi, imiş, -ise şeklinde yazılır.
Geçen hafta çok hasta idi.
Yeni aldığı bilgisayar bozuk imiş.
Yarın tatilse seninle sinemaya gelirim.

2. Sessiz harfle biten bir kelimeye Ek fiil bitişik yazılırsa –di, miş, -se şeklinde yazılır.
Geçen yıl okuduğumuz kitaplar çok güzeldi.
Yorgunsan biraz dinlen.
Soru yanlışsa iptal edelim.

3. Sesli harfle biten bir kelimeye Ek fiil bitişik yazılırsa –ydi, ymiş, -yse şeklinde yazılır.
Sınavda çok heyecanlıymış.
Matematik sınavında çok başarılıydı.
Arkadaşınız hastaysa mutlaka ziyaret edin.

EK FİİLİN GÖRÜLEN GEÇMİŞ ZAMANI:
Tanım: Geçmişte kalmış bir durumu anlatır. İsimlere -idi getirilerek yapılır.

1. Ek Fiil Görülen Geçmiş Zamanı Olumlu:
İki gün önce İstanbul’daydım.
Geçen hafta hava karlı ve soğuktu.

2. Ek Fiil Görülen Geçmiş Zamanı Olumsuz: Ek fiilin olumsuzu değil kelimesiyle yapılır. 
O çocuk, benim arkadaşım değildi.
Annem ve babam bu hafta evde değildi.

3. Ek Fiil Görülen Geçmiş Zamanı Soru: Ek fiil soru ekleri –mı, -mi, -mu, -mü getirilerek yapılır. 
Sen geçen sene de bu okulda mıydın?
Senin baban mühendis miydin?

EK FİİLİN DUYULAN GEÇMİŞ ZAMANI:
Tanım: Geçmişte kalmış bir durumu ve hali anlatır. İsimlere -imiş getirilerek yapılır.

1. Ek Fiil Duyulan Geçmiş Zamanı Olumlu:
Buralar on yıl önce ormanmış.
Geçen yıl bu şehir ilçe idi.

2. Ek Fiil Duyulan Geçmiş Zamanı Olumsuz: Ek fiilin olumsuzu değil kelimesiyle yapılır. 
Öğrenciler dün de okulda değilmiş.
Dün okul tatil değilmiş.

3. Ek Fiil Duyulan Geçmiş Zamanı Soru: Ek fiil soru ekleri –mı, -mi, -mu, -mü getirilerek yapılır. 
Sabah Türkçe dersi yok muymuş?
Bugün bize gelen sana yardım eden adam mıymış?

EK FİİLİN DİLEK-ŞART KİPİ:
Tanım: Cümleye şart anlamı katar. İsimlere -ise getirilerek yapılır.

1. Ek Fiil Dilek-Şart Kipi Olumlu:
Hava güzelse şehirde biraz gezebiliriz.
Hava yağmurluysa şemsiyemizi yanımıza alalım.

2. Ek Fiil Dilek-Şart Kipi Olumsuz: Ek fiilin olumsuzu değil kelimesiyle yapılır. 
İş yeriniz uzak değilse yürüyerek gidelim.
Sorular kolay değilse değiştirelim.

Cevap :

Cevap :