Sözlükte Deyim Nedir:
Deyim (Özet) : Genellikle gerçek anlamından az çok ayrı, ilgi çekici bir anlam taşıyan kalıplaşmış anlatım, tabir.

---

Deyim Nedir ? (Detay):

---

Çoğunlukla gerçek anlamından ayrı bir anlam taşıyan, en az iki sözcükten oluşan kalıplaşmış söz ya da sözcük grupları.eş.Tabir. Genellikle gerçek anlamından az çok ayrı bir anlamı olan, ilgi çekici bir anlatımı bulunan, ifadeyi daha zengin kılan, iki veya daha fazla kelimeden meydana gelen, kalıplaşmış söz topluluklarına "deyim (tabir)" denir.

---

Deyimlerin Özü:

---

-Genellikle gerçek anlamından sıyrılarak başka bir anlama bürünürler: “Dilinde tüy bitmek”, “El ağzı ile kuş tutmak” gibi... -Kimi deyimlerde, asıl anlamlarından tamamıyla sıyrılmazlar. Yerine göre asıl anlamından da alınabilir, daha başka bir anlama da gelebilir. Bunu cümle içindeki kullanılış şeklinden anlarız. Örneğin: “Baltayı taşa vurmak” deyimiyle ilgili olarak: Gerçekten de bir balta taşa vurulabilir; bu söz asıl anlamından ayrı olarak “ağzından dokunaklı, incitici bir laf kaçırmak” gibi mecazlı bir anlama da gelebilir. Bunu cümle içinde sözlerin gelişinden anlarız. “Kırk yıllık oduncu, baltasını taşa vurmasın mı?” “Kendini bilmezin biri baltayı öyle bir taşa vurdu ki.” “Baltayı taşa vurmak” deyimi, birinci cümlede gerçek; ikinci cümlede ise mecazi anlamında kullanılmıştır. -Kimi deyimler de, sadece kendi sözlük anlamlarında (gerçek, asıl anlamında) kullanılır, başka bir anlam taşımazlar. Örnek: “Hem suçlu hem güçlü.” “İyiye iyi, kötüye kötü demek.”

---

Deyimlerin Sözdizimi:

---

-Deyimler, sözdizimi bakımından üç grupta ele alınabilir: 1) Sonları bir mastarla (-mak/-mek) biten deyimler: İğne ile kuyu kazmak. Çam devirmek. 2) Cümle şekline deyimler: Ağzını bıçak açmıyor. Kaleminden kan damlıyor. Dostlar alışverişte görsün. 3) Yukarıdaki iki türe de girmeyen, daha çok birleşik sözcüklere benzeyen deyimler: İlk gözağrısı. Bağrı yanık. Kaşla göz arasında. Bir içim su.

---

Deyim Kalıpların Özelliği:

---

-Deyimler kalıplaşmış sözlerdir. Şekli, sözdizimi, sözcükleri değiştirilemez. Örneğin, “Yok devenin başı” deyimi “Devenin başı yok” biçimine sokulamaz. Yine “Kırdığı ceviz kırkı geçti” yerine, bir sözcüğü değiştirilerek “kırdığı fındık kırkı geçti” denilemez. -Deyimler kalıplaşmış olmakla beraber, bazı deyimlerin kalıpları büsbütün donmuş sayılmaz. Sonları bir mastarla bağlananlarla, cümle biçiminde olan bazı deyimler, birleşik fiiller gibi çekilebilir. Çekimi göre de zamirleri değişir, sözcükleri değişmez. Örneğin, “gözden düşmek” deyimi: “Gözden düştüm, gözden düştün, gözden düştü; gözden düştük, gözden düştünüz, gözden düştüler” şeklinde çekilir. Kalıpları büsbütün donmuş sayılan ya da tarihi bir anekdota bağlı bulunan deyimler kesinlikle çekime gelmez; “eski çamlar bardak oldu” gibi. -Çoğunlukla fiil olarak (msl.vakit almak) görülen deyimler, zaman zaman sıfat (msl. Kabak kafalı), zarf (msl.öğle üzeri) biçimlerinde; bazen de soru cümlesi (msl.ne dese beğenirsin?) ve ünlem cümlesi (msl. Vay anam vay) biçimlerinde görünürler.

---

Deyimlerin Başka Verimlerle İlişkileri:

---

-Deyimler, çok kez, başka türlü halk verimlerine ve daha başka anlatım araçlarına karıştırılır; atasözlerine, birleşik sözcüklere, Türkçe terimlere ve argo denilen sözlere... Bir karşılaştırma yapacak olursak: Atasözleri, az sözcükle çok şey anlatan özlü sözlerdir. Anlattıkları denenmiş, doğruluğuna inanılmış düstur (genel kural, kaide) niteliğindedirler. Deyimler ise, kalıplaşmış anlatım araçlarıdır. Cümle şeklinde olanlar bile bir anlam bütünlüğü taşımaz. Asıl anlamlarını içinde bulundukları cümleden alırlar; aldıkları anlam da değişmez bir kural niteliğinde değildir. Örneğin: Denize düşen yılana sarılır. (Atasözü) Dört yanı deniz kesildi. (Deyim) Her iki sözde bir çaresizliği belirtiyor. Ancak birinci söz inanılmış, benimsenmiş bir düşünce, değişmez bir kural. İkinci söz ise, bir anlam bütünlüğü taşımıyor. Ancak şöyle bir cümle içinde: “Varını yoğunu kaybedince dört yanı deniz kesildi, tutunacak bir dal bulamadı” denilirse, bir çaresizlik anlamı ortaya çıkıyor ama, bu da değişmez bir kaide değil; varını yoğunu kaybeden herkesin dört yanı deniz kesilmez ki... Tutunacak bir el, tutunacak bir dal bulanlar da olur. O halde bu bir deyimdir. Deyimleri öteki anlatım araçlarından da ayırabiliriz: Deyimler, terimlere benzer. Terimler, anlamları daraltılmış bilimsel sözlerdir... Deyimler ise, anlamları genişletilmiş mecazlı sözlerdir ve en az iki sözcükten meydana gelirler. Deyimler argoya da benzemez. Argo (bkz.), halkın geneli tarafından kullanılmayan, yalnızca belli çevrelerin kullandıkları, genel dilden ayrı, bir çeşit külhanbeyi ağzıdır. Deyimler ise, toplumun geneline mal olmuş, halk yapısı söz gruplarıdır. Bu bakımdan: Diktörgen terimdir; cızlamı çekmek argodur; deyim değildir. Deyimler,dört gramer yapısından oluşmaktadır: 1- Tek bir kelimeden ibaret olup,semantik manasına göre dikkate alınarak. 2- Bileşil fiillerin kendisinden önce gelen kelimeye karşı elde ettiği hakimiyetle. 3- İsmin fiile hakim oluşuyla. 4- Her iki öğenin eşit oranda kalıplaşmasıyla meydana gelir. Deyimlerin ana karakterini anlamak için cümle içindeki kullanılışlarına dikkat etmek gerekir. Yukarıda sıralanan nitelikler göz önüne alınarak,deyimlerin gruplandırılması şöyle yapılabilir:

---

Deyimlerin Sınıflandırılması

---

1-ALAY VE EĞLENME MAKSADIYLA YAPILAN DEYİMLER:

---

a- Tasviri olup fiil karakteri taşımadan kullanılanlar: Örnek: Ayran budalası b- Bir hüküm ifade edip atasözü değerine ulaşanlar: Örnek: Atı alan Üsküdar'ı geçti c- Hikaye karakteri gösterenler: Örnek: Hoppala d- Fiilin hakim olduğu deyimler: Örnek: Akıldan yana züğürt olmak

---

2-HİKAYE DEYİMLERİ:

---

a- Tasviri mahiyette olanlar: Örnek: Adet yerini bulsun b- Dua mahiyetinde olanlar: Örnek: Bereket versin c- Hitap olarak kullanılanlar Örnek: Ayol d- Üzüntüyü,eseflenmeyi ifade edenler: Örnek: Ah aksi şeytan e- Konuşmayı devam ettirmek amacıyla kullanılanlar: Örnek: Ha,ne diyordum f- Teselli mahiyetinde kullanılanlar: Örnek: Adam sen de

---

3-TASVİR NİTELİĞİNDEKİ DEYİMLER:

---

a- Tasviri olanlar: Örnek: Kuyu anası b- Fiilin hakim olduğu deyimler: Örnek: Alçak gönüllü olmak

---

4-MÜBALAĞA DEYİMLERİ:

---

a- Tasviri mahiyette olanlar: Örnek: Ağzı açık kalmak b- Alay ve eğlenme ihtiva edenler: Örnek: Dananın kuyruğunu koparmak c- Küçümseme,tahkir ve ihtar unsurlarını içine alanlar: Örnek: Yüreğinde dağ açılmak

---

5-DUA DEYİMLERİ:

---

a- Nezaket ve iltifat unsurlarının hakim olduğu dua deyimleri: Örnek: Allah bir arada kocatsın b- Vecize mahiyetinde olan dua deyimleri: Örnek: Nemrut'un ateşini Hz.İbrahim'e gülzar eden Allah,sizin de yaktığınız ateşi bize selamet nuru etsin. c- İstihza yollu söylenen ve dalkavukluk çeşnisi ile bulunan deyimler: Örnek: Allah akıl versin,çok yaşa d- Allah'a şükür anlamında yapılan deyimler: Örnek: Hamdolsun,bin şükür. e- Büyü,tılsım bozmak veya yapmak için kullanılan deyimler: Örnek: Üzerliksin hevasın,her dertlere devasın

---

6-İLTİFAT,DALKAVUKLUK,YALTAKLANMA VE SEVGİ DEYİMLERİ:

---

a- Saray çevresinde padişah ve diğer devlet ricalini tasvir,takdir ve dalkavukluk için kullanılan deyimler: Örnek: Devletli,efendizadem b- Sevgiliye veya yaranılmak istenen kimseye karşı kullanılan hitap deyimleri: Örnek: A canım,canımın içi,ciğerimin köşesi,elmasım c- Sevgiliyi veya yaltaklık edileni tasvir için kullanılanlar: Örnek: Afeti can,gazali rana,hokka gibi ağızlı,kiraz gibi dudaklı d- Sevilen veya yaranılmak istenen şahsa söylenen,fiilin hakim olduğu deyimler: Örnek: Keremin arpa tarlası gibi yanmak e- Aşırı bir alçakgönüllülük veya kendini küçültmekle yapılan dalkavukluklar,yalvarmalar,dua mahiyetinde olanlar: Örnek: Bağışlayınız,af buyurunuz,Allah ömürler versin

---

7-BEDDUALAR:

---

a- Uzuvlar üzerine yapılan beddualar: Örnek: Ağzı kurusun,burnu kırılsın,elleri yumurcaktan kopsun b- Soyut anlam taşıyanlar: Örnek: Adı batsın,Aklı kurusun c- Vasıtala Beddualar: Örnek: Ziftin pekini ye d- Alay yollu beddualar: Örnek: Deli diyenin tepesi delinsin,iki gözün bir delikten fırlasın

---

8-İHTAR MAHİYETİNDE DEYİMLER:

---

a- Tek kelimeden ibaret olanlar: öravul,yıkıl v.b. b- Soyut anlam taşıyanlar: Örnek: Hanya'yı Konya'yı haddini bildiririm. c- Uzuvlara dayanılarak yapılan ihtarlar: Örnek: Ağzını düzelt,dilini tut d- Vasıtalı ihtarlar: Örnek: Eşek sudan gelinceye kadar dövmek

---

9-KÜFÜR VE HAKARET DEYİMLERİ:

---

a- Tek kelime halinde olan,içinde tasviri,soyutluk ve hafif bir şekilde kıyaslama unsurları bulunan küfür ve hakaret deyimleri: Örnek: Alık,balkabağı,marsık,kınamsık b- Tek kelime halinde olan fiili hakaret deyimleri: Örnek: Zıbarmak,kudurtmak c- Birden fazla kelimeli fiili hakaret deyimleri: ör.Boyundan büyük işe kalkışmak d- Tasvir unsuru hakim olanlar: Örnek: Ayran budalası,düz taban,çenesi düşük e- Hayvanlardan yararlanılarak yapılan ve herif gibi kelimelerle beraber kullanılan ağır küfür ve hakaret deyimleri: Örnek: Ağanın beygiri,kılkuyruk herif,köpoğlu v.b.

---

10-SES TAKLİTLERİYLE MEYDANA GELEN DEYİMLER:

---

Bu deyimler,doğadaki tabii ses taklitleriyle yapıldıkları gibi anlamsız kelimelerin yan yana gelmesiyle de meydana gelebilirler. Bunlarda amaç,tasvir ettikleri semantik manadır.Söz konusu ses taklidi bir kelimeyle açıklanır. Örnek: Bıcı bıcı yapmak.

Sözlükte Terim Nedir:
1. Bir bilim, sanat, meslek daliyla veya bir konu ile ilgili özel ve belirli bir kavrami karşilayan kelime, istilah 2. Geleneksel mantikta özne veya yüklem. 3. Matematikte terim: a) cebirsel bir anlatimda + veya - işaretleri arasinda bulunan parçalardan her biri; b) bir denklemde = işaretinin iki yanindaki anlatimlardan her biri; c) bir kesrin pay ve paydasindan her biri

Terim Nedir ? (Detay)

Bilim, teknik, sanat, zanaat, spor, ticaret ve meslek dallarıyla ilgili özel anlamlı sözcüklere terim denir. Terimler, tek anlamlı sözcüklerdir. Terimlerin yan ve mecaz anlamları yoktur. Günlük konuşulan dilin ortak sözcükleri değildir. Terimler, belli bir alana yönelik sözcükler olduğu için, kullanım alanları azdır. Kullanım alanı genişleyen, günlük yaşamda yeri olan terimler, genel kullanıma sahip olduğu için, terim özelliğini yitirir ve dilin öteki sözcükleriyle aynı duruma gelir. Radyo, televizyon, uçak, tren gibi.

Terimler şu şekilde oluşur

1. Günlük konuşma dilinde bulunan sözcüklere yeni anlamlar yüklenerek terim oluşturulabilir. ÖRNEK : "Köprü" sözcüğünün günlük dildeki anlamı bellidir. Dişçilikte kullanılan "köprü" sözcüğü ise terimdir. 2. Farklı anlamlı iki sözcüğün birleşmesi yoluyla da terim oluşturulabilir. ÖRNEK : ek-el, atar-damar, dil-bilim, eş-kenar 3- Yabancı dillerden dilimize giren terim anlamlı söz­cükler de vardır. Telekominikasyon, radar, priz, radyo

ÇEŞİTLİ DALLARLA İLGİLİ TERİMLER

a) EDEBİYAT TERİMLERİ: Şiir, öykü, deneme, mecaz, cinas, seci, söyleşi....... b) MATEMATİK TERİMLERİ: Üçgen, eşkenar,doğru, kare, pi sayısı, logaritma c) KİMYA TERİMLERİ: Çözünürlük, element, atommolekül....... d) FİZİK TERİMLERİ: ivme, ışık , kırılma, iletken,optik....... e) FELSEFE TERİMLERİ: Nihilizm, pragmatizm,dogmatizm....... f) AYAKKABICILIK MESLEĞİ İLE İLGİLİ TERİM-LER: Falçata, saya, vardal, rok....... g) SPOR TERİMLERİ: Gol, set, kroşe, kros, şut,smaç.. Bilim, sanat, spor ya da bir meslek dalıyla ilgili kavramların karşılığı olan sözcüklere terim denir. Bir başka deyişle terim, genel olarak özel alanların kavramlarına verilen addır. Bu alanlar birbirinden çok ayrı olabilir.

Terim Örnekleri

Bir üçgenin iç açıları toplamı yüz seksen derecedir. (geometri) Diğer dişleri kurtarmak için köprü yapacağız. (Dişçilik) Güreşçimiz köprü kurmayı iyi biliyor. (spor) Suyun özgül ağırlığı kaçtır?(fizik) Tütün önemli oranda nikotin içerir. (botanik) Barış zamanı vergileri subaşılar toplardı. (tarih) Bu oyunda suflör kullanmayacağız. (tiyatro) Toplardamarda bir sorun vardı. (Tıp) Dilimizde ekler sözcüklerin sonlarına gelir. (dilbilgisi)

Terim Anlam

Bir bilim, sanat ya da meslek dalıyla ilgili bir kavramı karşılayan kelimelere terim denir. Terimlerin anlamları dar ve sınırlıdır. Örnek: "Ekvator" kelimesi tek bir anlama gelir ve tek bir nesneyi karşılar. Örnek: kök, mısra, muson. “yüklem, özne, kök, zarf”, dil bilgisi terimleri; “üçgen, daire, çap”, kelimeleri de geometri terimleridir. Terimler halkın söz varlığında yer almaz, ama halk ağzında kullanılıp da sonradan terim özelliği kazanmış kelimeler vardır. Örnek: "Budala" kelimesi halkın söz varlığında aptal, anlayışsız, sersem anlamlarıyla kullanılır, fakat bu kelime psikolojide belli bir zeka seviyesine sahip anlamında kullanıldığında terimdir. Önemli : Terimler, genellikle gerçek anlamıyla kullanılan sözlerdir. Terimlerin, mecaz anlamı, yan anlamı, deyim anlamı yoktur. Boğaz’ı geçip Karadeniz’e ulaştık. Ayağı olmayan göllerde tuz oranı yüksek olur. Ağacın kökleri çok derinde. Üçgenin iç açıları toplamı 180’dir.

Sözlükte Kavram Nedir:
Kavram, nesnelerin zihnimizdeki tasarımıdır. Terim ise kavramların dil ile ifadesidir. Kavram bir nesneyi, terim ise kavramı gösterir.

---

1. Kavram Çeşitleri

---

Mantık her kavramı öncelikle “Nelik” ve “Gerçeklik” olarak ele alır. Nelik, bir kavramın zihinde taşıdığı tüm anlamlardır. Gerçeklik ise bir kavramın dünyada taşıdığı tüm somut özelliklerdir. Bir varlığın gerçekliği olsa da henüz algılanmamışsa neliği oluşmaz. Her neliği olan kavramın ise dış dünyada bir karşılığı olmayabilir (örneğin, hayali varlıklar). Ama her kavramın bir neliği vardır. a. Tek Tek Ele Alınışlarına Göre Kavramlar – Tümel, Tikel ve Tekil: Eğer bir kavram, ifade ettiği grubun tamamını kapsıyorsa (bütün insanlar, tüm gezegenler, tüm çiçekler…) “tümel” ; eğer ifade ettiği grubun tümü kadar büyük, bir tek üyesi kadar küçük olmayan bir kısmını kapsıyorsa (bazı insanlar, bir kısım gezegenler, birkaç çiçek…) “tikel” ; eğer gruptaki yalnızca bir elemanı kapsıyorsa (Ali, Ayşe, Dünya, papatya…) “tekil” kavramdır. – Yalın ve Karmaşık: İçlemi az olan genel kavramlara “Yalın”, içlemi fazla olan özel kavramlara "Karmaşık” denir. – Olumlu ve Olumsuz: De Morgan adlı düşünüre göre bir şeyin kendisi ve kendisinin değillenmesi evreni kapsamalıdır. “Üçüncü halin imkansızlığı” ilkesi bunu gerektirmektedir. Bu nedenle bu şeyin kendisine (güzel, iyi, insan, kötü…) “Olumlu” (Pozitif), değillenmesine (güzel olmayan, iyi olmayan, insan olmayan, kötü olmayan…) “Olumsuz” (Negatif) kavram denir. Uyarı: “İyi” ve “kötü olmayan” aynı anlamlara gelseler de farklı gruplarda değerlendirilirler. Çünkü mantık, anlama değil, biçime dikkat etmektedir. – Soyut ve Somut: Bir kavram, gerçekliği olan bir nesneye karşılık geliyorsa “somut”; bir nesnenin ya da nesnelerin ortak özeliğini ifade ediyorsa “soyut” kavramdır. – Kollektif ve Distribütif: Bir kavram insanlar grubunu işaret ediyor ve grubun tamamını ifade ediyorsa kollektif (ortak) kavram; kavram insanlar grubunu işaret ediyor ama gruptaki bir bireyi ifade ediyorsa distribütif (dağıtılmış) kavramdır. b. Birbirleriyle İlişkilerine Göre Kavramlar - Özlük ve İlintilik: Bir kavram, sadece başka bir kavramın özelliğini belirtiyorsa “özlüğü”; kavram, diğer kavram ile birlikte başka kavramlarında özelliğini belirtiyorsa, yani ortak bir özellik ise bu durumda “ilintiliği” olur. Örneğin : “İnsan, elektronik alet yapandır.” ifadesinde “elektronik alet yapmak” sadece insana özgü olduğu için “insan” kavramının “özlüğü” olur. Ancak “İnsan, hareket edendir.” ifadesinde “hareket etmek” insan dışında diğer canlılarda da görüldüğünden “insan” kavramının “ilintiliği”dir.

---

2. Kavramlar Arası İlişkiler

---

a. Eşitlik İlişkisi

Eğer, iki kavram, karşılıklı olarak birbirlerinin tüm elemanlarını kapsayıp, bünyelerinde barındırıyorlarsa bu kavramların aralarında eşitlik ilişkisi vardır.

b. Ayrılık İlişkisi

Eğer, iki kavram, birbirlerinin hiçbir elemanını kapsamıyor ve bünyelerinde barındırmıyorlarsa bu kavramların aralarında ayrıklık ilişkisi vardır.

c. Tam Girişimlilik İlişkisi

Eğer, bir kavram, diğer bir kavramın tüm elemanlarını kapsıyor; ancak daha özel olan kavram, diğerinin sadece bazı elemanlarını kapsıyor ise bu kavramların arasında tam girişimlilik ilişkisi vardır.

d. Eksik Girişimlilik İlişkisi

Eğer, iki kavram da karşılıklı olarak birbirlerinin bazı elemanlarını kapsıyorlarsa, aralarında eksik girişimlilik ilişkisi vardır.

---

3. Tanım Nedir

---

Herhangi bir kavramın anlamını, diğer kavramları kullanarak daha anlaşılır hale getirmektir.

Tanımın Özellikleri

– Tanım tam olmalıdır. Yani tanımlanan kavrama dahil tüm elemanlar tanımda kapsanmalı, o kavrama dahil olmayanlar dışarıda bırakılmalıdır. – Bilinmeyen bir kavramla tanım yapılmamalıdır. – Tanımda kısır döngü bulunmamalıdır. Yani açıklaması tanımlanan kavrama bağlı başka bir kavram tanımda olmamalıdır. – Tekil terimler tanımlanamaz, ancak detaylı tasvirleri yapılabilir. – Tanım ne çok kısa ne de çok uzun olmalıdır. Tanımlar, kavramın içleminde veya kaplamında bulunan kavramlara dayanarak, bir de başka kavramlarla yeni ilişki bağları kurularak yapılabilir. a. İçlemine ve Kaplamına Göre Tanımlar Bir kavram, bünyesinde taşıdığı özelliklerin açıklanmasıyla yapılıyorsa (Örn: “Ağaç, bitkidir”; “İnsan, varlıktır”…) içlemine göre; kapsamına eşit bir kavramla yapılıyorsa (Örn: “Canlı, yaşayandır”; “Yarasa, memeli, uçan bir kuştur”…) kaplamına göre tanımdır. b. Ad ve Nesne Tanımları Bir kavram, başka kavramlarla zihinden yeni ilişkiler kurularak açıklanıyorsa (Örn: “Araba, çağımızın gerekleri arasında sayılan, önemli bir araçtır”; “Çikolatalı pasta, dünyanın en güzel yiyeceğidir”…) ad tanımı; deney ve gözlem ile ispatlanmış bir özellik yüklenerek açıklama yapılıyorsa (Örn: “Su, deniz seviyesinde 100 oC’ de kaynar”; “metaller, ısınınca genleşir”…) nesne tanımıdır.

Sözlükte Anlam Nedir:
Bir kelimeden, bir sözden, bir davranış veya olgudan anlaşılan şey; bunların hatırlattığı düşünce veya nesne, mana, fehva.