Cevap : Bir oluşu, bir durumu veya bir kılışı kip ve kişiye bağlayarak anlatan sözcüklere fiil denir. Fiil veya eylem; varlıkların yaptığı işi, hareketi, oluşu çeşitli ekler alarak şahıs ve zamana bağlı olarak anlatan sözcük.
 
Türkçede fiiller haber ve dilek kip ekleri eklenerek zaman ve tasarlama anlamı kazanırlar. Şahıs ekleri ile işin veya oluşun kim tarafından gerçekleştirildiğini belirtirler.
 Dün arabamı yıka+dı+m. (fiil + haber kip eki + şahıs eki)
 Yarınki maça mutlaka gel+meli+sin. ( fiil + dilek kip eki + şahıs eki)
 
Fiiller; eylem, durum ve oluş fiilleri olmak üzere üç gruba ayrılırlar
 yürümek, düşünmek, yazmak (eylem fiili)
 büyümek, eskimek (oluş fiili)
 uyumak, durmak (durum fiili)

Sözcük Anlamlarına Göre Fiiller

1. Kılış Fiilleri
Öznenin yaptığı işin veya hareketin bir nesne üzerin ekleştiğini anlatan fiillerdir. Fiilin yapıcısı faili öznedir, nesne alabilme özelliğine sahiptir; yani geçişli çatılı fiillerdir
Taşı(mak), incele(mek), oku(ma)k, düzelt(mek), yaz(mak), anlatabil(mek)...
Kuruyan otları topladım.
Dedem bu cepheyi çok iyi düzenlemişti.
Çadırları düzlüğe kurduk.

2. Oluş Fiilleri
Bir durumun değiştiğini, bir varlığın bir durumdan başka bir duruma geçtiğini bildiren fiillerdir. Bu fiiller, önceden bulunmayan bir özelliğin sonradan kazanılması anlamını yansıtırlar. Oluş fiilen "olmak" yardımcı fiilinin anlamını sezdirirler. Nesne alamazlar. Yani durum değişikliği özne üzerinde gerçekleşir
Kalınlaşmak - Kalın ol(mak) Kızarmak -Kızıl ol('mak) Sararmak - Sarı ol(mak) Büyümek - Büyük ol(mak), Acıkmak -Aç ol(mak),
Elmalar olgunlaştı -Elmalar olgun oldu

3. Durum Fiilleri
Öznenin içinde bulunduğu durumu yansıtırlar. Fiili gerçekleştirenin hangi koşul ve durum içinde bulunduğu anlamı vardır.
Ağla (mak), kork(mak), üzül(mek), bayıl(mak)...
Az önce uyudu.
Onu görünce çok sevinmiştim
Durum fiilleri genellikle nesne alamazlar. Fili öznenin üzerinde gerçekleşir.

Yapılarına Göre Fiiller
1. Basit Fiiller
Yapım eki almamış, başka sözcüklerle öbekleşmemiş ve birleşmemiş fiillerdir. Bunlar kök halindedir. Sadece çekim ekleri alabilir.
Türkçemiz fiil yönünden oldukça zengindir, bunların pek çoğu basit yapılıdır; bun­lar da genellikle tek hecelidir: gel, git, bak...

Aşağıdaki cümlelerde kullanılan eylemleri inceleyelim:
* Saat üçte burada ol, parayı sana vereceğim.
* Bilmeden seni kırdım, özür dilerim.
* Birkaç kilometre daha gitsek Anamur'a varacaktık.

Not: Kip ve kişi ekleri bir sözcüğün yapısını değiştirmez.
Not: Özellikle et-mek, ol-mak gibi yardımcı eylemlerle yapılan ve ayrı yazılan bileşik eylemlere dikkat edilmelidir.

2. Türemiş Fiiller
Ad ya da eylem tabanlarına yapım eki getirilerek oluşturulan eylemlerdir.
* Gösteri saat 20.00'de başlıyormuş, biraz hızlanalım.
* Bu sıcakta hepimiz susamıştık.
* Çayımızı demlediler.
* Bir kedi miyavlıyordu uzaklarda.

Not: Bir eylemi yapı bakımından incelerken her şeyden önce söz konusu eylemi buluyoruz. Mastarlı biçiminde söylüyoruz ve söylediğimiz kısmı inceliyoruz.

Not: Yansımalar da diğer sözcükler gibi mecaz anlam kazanabilir. Hırsından çatlıyordu: çat-la-mak yansımadan türemiş eylemdir ve mecaz anlam kazanmıştır.
* Çukurova'da toprağı biraz eşelesen...
* Ona çok kırılmıştım.
* Evlerini yeni boyatmışlar.

Not: Çatı eklerinin tamamı eylemden eylem türeten eklerdir:
-r, -t, -tir, -l, -ş, -n
çık-ar-mak, dinle-t-mek, dik-tir-mek, gör-üş-mek, yıka-n-mak
"tır" eki ek eylemin geniş zaman şekli olabilir.
çalışmıştır: "çalış-mak"tan söz ediliyor, -tır eki ekeylemdir.
baktırmıştır: "bak-tır-mak"tan söz ediliyor.

bak: eylem kökü
-tır: çatı eki (yapım eki)
-mış: kip eki (çekim eki)
-tır: ek eylem (çekim eki)

Örnek Soru:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, altı çizili sözcük yapı bakımından farklıdır?
A) Avanos'a yapılan geziye komşumuz da katılacakmış.
B) Tarlaya bir kuyu daha açtırmalıyız.
C) Bu aile, her sabah yürüyüşe çıkıyormuş.
D) Bir topumuz vardı, o da patlamış.
E) Bu akşam biraz gecikeceğim, toplantım var.

Cevap: A

Uygulama:
Sınavda kötü not alınca gözden düştü. Bunun üzerine oturup ağladı. Arkadaşları susturdu.

Bu parçada geçen eylemleri bulunuz.

Eylemler:
Bulduğunuz eylemleri yapıları bakımından inceleyiniz.

(Ek - kök ayrımı yaparak)

3. Birleşik Fiiller
En az iki sözcüğün, birleşerek veya öbekleşerek oluşturduğu eylemlerdir. Birleşik eylemler farklı yöntemlerle oluşturulabilir:

a. Yardımcı Fiillerle Yapılan Birleşik Fiiller
 "Etmek, eylemek, olmak ve kılmak" yar­dımcı fiilleri ad soylu bir sözcükle bir eylemi birlikte ifade edecek şekilde öbekleşir, birleşik fiil oluşturur.
* Sizin görüşlerinizi kabul etmiyorlar.
* Teşekkür ederim, diyerek yanımızdan ayrıldı.
* Tanıştığımıza memnun oldum, yine görüşelim.
* Bizleri mutlu kıldınız.
Not: Yardımcı eylemlerin kendilerinden önceki adlarla yazılmaları için ad soylu sözcükte ya ses düşmesi ya da ses türemesi olmalıdır:
* Çıktım, seyreyledim Frengistan'ı illeri var bizim ile benzemez. (seyir eyledim)
* Zannedersem, geçen yıl fark etmiştim yalnız kaldığımı. (zan edersem)
* Kadıncağızın hayatı zehrolmuştu oğlunun yüzünden. (zehir olmuştu)
Not: "etmek" ve "olmak" sözcükleri tek başlarına bir anlam kazanmışlarsa yardımcı eylem değil eylemdir; bunlardan önceki sözcük farklı bir öğedir veya bir öğenin parçasıdır.
* Bu yıl meyveler erken oldu. ("oldu", tek basma eylemdir; "olgunlaşmak" an­lamındadır.)
* Sizce bizim bu ev kaç para eder? ("eder"; "tutar", "satılır" gibi anlamlar taşı­maktadır.)
* Birkaç dakika sonra orada olurum, ("olurum"; "bulunurum", "ulaşabilirim" gibi anlamlar taşımaktadır.)
* Evlendikten yedi yıl sonra çocukları oldu. ("oldu"; "dünyaya gelmek", "doğ­mak" gibi anlamlar taşımaktadır.)

Örnek Soru:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "etmek" sözcüğü yardımcı eylem olarak kullanılmamıştır? (ÖSS - 1982)
A) Bu konuda ona ancak sen yardım edebilirsin.
B) Evde yoktuk, misafirlerimizi yolcu etmeye gitmiştik.
C) Bu ödülü çoktan hak ettiğini o da biliyordu.
D) Bu tablo sence on bin lira eder mi?
E) Bunu birçok kez kendisinden rica ettim.

Cevap: D

Örnek Soru:
Aşağıdaki cümlelerden hangisinde "olmak" sözcüğü tek başına yüklem göre­vi üstlenmiştir?
A) Olanları duyunca yüzü bembeyaz olmuştu.
B) Yolcu gemisi sonunda gözden kayboldu.
C) Oğlunuz bu yıl doktor olacak.
D) Kız kardeşiniz geçen yıl mı öğretmen oldu?
E) Sonunda hep senin dediklerin oluyor.

Cevap: E

Uygulama:
Aşağıdaki dizelerde geçen eylemleri ve yardımcı eylemle kurulan birleşik ey­lemleri bulunuz.
Kimi benim gibi erir derdinden
Kimi senin gibi mutlu olur.
Bahsetti derinden ona hâlim
Aşkın bu onulmaz yarasından

b. Kurallı Birleşik Fiiller
Belli bazı fiillerin başka fiillerle, bir ara yardımcı ünlünün de yardımıyla birleşmesi yoluyla oluşurlar,(fiil + ara ses + fiil) En önemli özellikleri bitişik yazılmalarıdır. Belli bazı anlamları ifade ederler.

1. Sürerlik (Süreklilik) Birleşik Fiilleri: "-edurmak, -ekalmak, -egelmek" eylem­leri getirilerek yapılır. Eylemin gerçekleşmesindeki sürekliliği ifade ederler.
* Siz şu yazıyı iceleyedurun biraz sonra ben de size katılırım.
* O giderken arabanın ardından bakakaldık. (Olumsuz kullanımları yoktur.) Bakakaldık.

2. Tezlik Fiili: "-ivermek" fiiliyle yapılır. Eylemin çabucak, kısa zamanda; bazen de umulmadık zamanda aniden gerçekleşiverdiğini ifade eder.
* Bardak elimden düşüverdi.
* Adamcağız bayılıvermesin mi?
Not: Olumsuz kullanımlarında önem vermeme, oralı olmama gibi anlamlar ortaya çıkar:
* Bugün de dışarıya çıkmayayıver.
* Onlar sizden hoşlanmıyorsa, siz de onlara gitmeyiverin canım!

3. Yeterlik (Yeterlilik) Fiili: "-ebilmek" fiiliyle yapılır. Fiile "gücü yetme, başarma" anlamı katar. İzin isteme, izin verme, olasılık gibi anlamlar da katabilir.
* Arabayı tek başıma itebilirim. (Gücü yetme)
* Gidebilir miyiz? (İzin isteme) Gidebilirsiniz, (izin verme)
* Bugün yağmur yağabilir. (Olasılık) Bu birleşik eylemin olumsuzluğu değişik biçimlerde yapılabilir:

gelebilirim: gelemem, gelmeyebilirim, gelemeyebilirim.
görebilirsin: göremezsin, görmeyebilirsin, göremeyebilirsin.

Bu kullanımlarda bazen isteğe bağlı, bazen istek dışı olasılık anlamı görülebilir:

* Yarın, bir işim çıkarsa gelemeyebilirim. (İstek dışı olasılık)
* Bu konuya değinmeyebilirim. (İsteğe bağlı olasılık)

4. Yaklaşma Fiili: "-eyazmak" fiiliyle yapılır. Eylemin gerçekleşmediğini; ancak gerçekleşmeye yaklaştığını ifade eder:
* Adam korkudan bayılayazdı.
* Bardağı düşüreyazdım.
Not: "-esi", "-eceği", "-miş", "-r, -mez" eklerini alan eylemlerle "gel-mek", "ol-mak", "bulun-mak", "tut-mak" eylemleri öbekleşerek (Bunlar ayrı yazılan birleşik ey­lemlerdir.) "başlama", "bitirme", "isleklenme". "beklenmezlik" anlamı kazandı­rabilir:
* Oy, göresim geldi sevdiğim seni. (isteklenme)
* Hayret, çocuğun ders çalışacağı tuttu. (beklenmezlik)
* Buraya kadar gelmiş bulunduk, içeriye girelim bari. (bitirme)
* Gider olduk bu yerlerden, kalanlara selam olsun. (başlama)
* Dizlerim tutmaz oldu, biraz dinlenelim. (başlama)

Örnek Soru:
Türkçede birleşik eylemler, ad soylu bir sözcükle yardımcı eylemlerden oluşan öğe­lerdir. Bu tanımın dışında kalan birleşik eylem, aşağıdakilerden hangisinde vardır? 
A) Bunun böyle olacağını hissetmiştim.
B) Aceleye gerek yok, biraz sabret.
C) Nasıl oldu bilmem, birden ortadan kayboldu.
D) Kaç gündür bu daracık yere hapsolduk.
E) Artık bastonsuz yürüyebiliyormuş.

Cevap: E

Örnek Soru:
Aşağıdaki altı çizili birleşik eylemlerden hangisinin kuruluşu (yapılışı) farklı­dır?
A) Müdür Bey, sizinle bir daha görüşmeyebilir.
B) Sizler gidedurun benim birazcık işim var.
C) Yazarımızla benim için bir görüşüversen!
D) Ayağım kayınca, merdivenden düşeyazdım.
E) Onunla çalışmaktan vazgeçti sanırım.

Cevap: E

Uygulama:
... Böyleyken ilkbahar da bir taraftan kapıya dayanmıştı. Onları, kır çiçeklerinin ko­kusunu rüzgârın taşıdığı, şehrin sapa yerlerine, ansızın görülüveren sapa ve hava­sız mahallelere; daracık dönemeçlere çağırıyordu. Bu bir cesaretti. Bahar en zapt edilmez zannedilen yerlere de girmiş hatta-----

Bu parçayla ilgili aşağıdaki soruları cevaplayınız.
1. Birleşik eylemleri bulunuz, bunların türlerini yazınız.
2. Birleşik sözcükleri yazınız.
3. İsim tamlamalarını bulunuz ve türlerini yazınız.
4. Sıfat tamlamalarını bulunuz.

c. Anlamca Kaynaşmış (Deyimleşmiş) Birleşik Fiiller
Genellikle ad soylu bir söz­cükle bir fiilin kalıplaşıp anlamca kaynaşmasıyla oluşur. Çoğu mecazlıdır. Bu özel­likleriyle deyim sayılırlar:

* hasta düşmek, yorgun düşmek, çaptan düşmek, gözden düşmek...
* hakkından gelmek, göz boyamak, yola gelmek... Bazı durumlarda ikiden fazla sözcüğün öbekleşmesi de görülür:
* süt dökmüş kediye dönmek
* etekleri zil çalmak Bunlar, genellikle anlamla ilgili sorularda karşımıza çıkmaktadır.

Örnek Soru:
Aşağıdaki altı çizili yüklemlerden hangisi "deyim" özelliği taşımaktadır?
A) Birkaç gün sonra bu güzelim şehri terk edeceğim.
B) Korku-saygı karışımı bir duyguyla ona boyun eğdik.
C) Kendine dikkat etmezsen hasta olursun.
D) En sonunda kararından vazgeçirdik onu.
E) Karşımıza geçmiş gülüp duruyor hiç utanmadan.

Cevap: B

Örnek Soru:
Aşağıdakilerin hangisinde birden çok birleşik fiil vardır? (ÖYS - 1992)
A) Kimi benim gibi erir derinden
Kimi senin gibi çok mutlu olur
B) Bahsetti derinden ona halim
Aşkın bu onulmaz yarasından
C) Soldu günden üne sessiz soldu
Dediler hep: "Kıza bir hâl oldu!"
D) Bir öğreniversin aşkı
Ağacı o vakit seyredin
E) Dalıveriyoruz arada bir
Belli bir şey var aramızda

Cevap: D

Uygulama:
Aşağıdaki cümlelerde geçen anlamca kaynaşmış birleşik fiilleri bulup nasıl oluştuklarının açıklamasını yazınız.

Buraya gelebilirsen gözünü dört aç ki olayları takip edebilesin. Maaşı alınca elimiz genişledi, rahatladık. Bana söylediklerini dert etmiyorum.

Fiilerde Çatı
(Türkçede fiil çatıları konusundaki tartışmalar henüz devam etmektedir. Bu tartışmalar sonuçlanıncaya kadar, gelenekleşmiş bilgiler hatırlatılacaktır.)
Fiilin anlam bakımından özneye ve nesneye göre olan bağlantısına çatı denir. Buna göre fiiller, öznelerine ve nesnelerine göre iki grupta değerlendirilirler:

1. Özneye Göre Fiiller
a) Etken Fiil
Özne alan, öznenin yaptığı işi gösteren fiillerdir: bil-, oku-...

b) Edilgen Fiil
Öznesi belli olmayan, özne almayan fiillerdir. Etken fiillere -°l-, -°n- fiilden fiil yapma ekleri getirilerek kurulur: at-ı-l-, yaz-ı-l-, ara-n-, bile-n- gibi.

c) Dönüşlü Fiil
Öznenin yaptığı işin doğrudan doğruya kendine döndüğünü, özneyi etkilediğini gösteren fiillerdir. Genellikle -°n- ekiyle kurulur. Fakat -°l- ve -°ş- ekleriyle de dönüşlü çatılar kurulabilir: gez-i-n-, süsle-n-; üz-ü-l-, iyile-ş- vb.

d) İşteş Fiil
Bir eylemin birden fazla özne tarafından birlikte ya da karşılıklı yapıldığını gösteren fiillerdir. -°ş- ekiyle kurulur: bak-ı-ş-, bekle-ş-, kaç-ı-ş-, yaz-ı-ş-.vb.

2. Nesneye Göre Fiiller
a) Geçişli fiil
Nesne alan fiillerdir: ara-, bul-, çek-, oku-, sev- gibi.

b) Geçişsiz fiil
Nesne almayan fillerdir: ağla-, düş-, gül-, uyu-, yat- vb.

c) Oldurgan fiil
Geçişsiz fiilleri geçişli duruma getiren fiilden fiil yapma ekleriyle yapılan fillerdir: ağla-t-, düş-ü-r-, gül-dür-, uyu-t-, yat-ı-r- vb.

d) Ettirgen fiil
Fiilin belirttiği işin özne tarafından bir başkasına yaptırıldığını gösteren fiillerdir. Geçişli veya oldurgan fiillere -°r-, -°t-, -d°r-, -t°r- ekleri getirilerek yapılır, geçişlilik dereceleri yükseltilir: iç-i-r-, şaş-ı-r-, büyü-t-, koş-tur-, yaz-dır-, öl-dür-t-, yap-tır-t-tır- vb.

---

---

Diğer Cevaplara Gözat

Cevap : SONUNA -MEK -MAK EKİALAN KELİMELERE DENİR YAPMAK GELMEK VS.