Fiiller (eylemler) nedir

Yapısına Göre Fiiller (Eylemler)

Türkçede fiiller yapılarına göre üçe ayrılır:

1. Basit Fiil
Yalın hâldeki (kök) ya da sadece fiil çekim eki almış fiillere denir. Kök, fiilin bölünemeyen en küçük anlamlı parçasıdır.

Örnekler :
Sait Faik'in Semaver hikâyesini bundan yıllar önce ilk kez bir dergide okudum. (Basit fiil)
Saat 07.30'da doçentler, hemşireler ve öğrencilerle hastaları dolaşmaya çıkarlar. (Basit fiil)

2. Türemiş Fiil
İsim ya da fiil kök ve gövdelerinden yapım ekleri ile türetilmiş fiil denir. En az bir tane yapım eki almış fiillere denir.

Örnekler :
Yazarın içinde öykü, ilkin bir ses olarak başlar. (Türemiş fiil)
Saat 05.30 günün ilk ışıkları etrafa yayılıyor. (Türemiş fiil)

3. Birleşik Fiil
İki ya da daha fazla kelimeden oluşan fiillere birleşik fiil denir. Birleşik fiiller yapılış şekillerine göre üçe ayrılır:

a. Anlamca kaynaşmış birleşik fiiller
b. Yardımcı fiille kurulan birleşik fiiller
c. Kurallı birleşik fiiller

a. Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller

Gerçek anlamından uzaklaşmış isim cinsinden bir kelimeyle bir fiilin kalıplaşmasıyla oluşan fiillerdir. Bu tür birleşik fiillerde kelimelerin biri ya da hepsi gerçek anlamından uzaklaşmış olabilir. Anlamca kaynaşmış birleşik fiiller, birer deyimdir.

Örnekler:
Onu ilk gördüğümde birden ona kanım kaynadı. (Anlamca kaynaşmış)
Her sözümden bir mana çıkarıyordu. (Anlamca kaynaşmış)

Uyarı: Deyimlerin hepsi anlamca kaynaşmış birleşik fiil olmaz: eli uzun, kapısı açık....…

b. Yardımcı Fiille Kurulan Birleşik Fiiller
İsim soylu bir kelime ile bir yardımcı fiilden oluşan birleşik fiillerdir.
İsim + Yardımcı Fiil (et-, ol-, buyur-, eyle-, kıl)

Yardımcı fiillerin genellikle tek başlarına anlamları yoktur. Anlamları birleştikleri isim soylu kelimelerle ortaya çıkar. Ancak yardımcı fiil olarak kullanılan bu kelimeler karşımıza bazen yardımcı fiil olarak değil, kendi başına bir fiil olarak çıkar. Bu tür kullanımlarında yapısına göre türü değişir.

Bu araba on para etmez.(Basit)
Yolda kalanlara yardım ettik. (Birleşik)

c. Kurallı Birleşik Fiiller
Bir fiille kalıplaşmış bir fiilin birleşmesiyle oluşan birleşik fiillerdir. Burada ikinci fiil kendi anlamından uzaklaşır. Bu birleşik fiiller, her zaman bitişik yazılır.

Çeşitleri:
1. Yeterlilik kurallı birleşik fiili
2. Tezlik kurallı birleşik fiili
3. Yaklaşma kurallı birleşik fiili
4. Sürerlilik kurallı birleşik fiili

1. Yeterlilik Kurallı Birleşik Fiiller

Fiil kök veya gövdelerine -a, -e ekleri getirilir. Ortaya çıkan kelime "bilmek" fiiliyle birleştirilir. Bu birleşik fiillerde bir işin yapılmasına gücü yetme, işi başarma, ihtimal ve rica anlamları vardır.

• Bu kasaları kaldırabilir. (gücü yetme)
• Bu soruları çözebilirsin. (işi başarma)
• Bir gün gelebilirim. (ihtimal)
• Tuzu uzatabilir misin? (rica)

2. Tezlik Kurallı Birleşik Fiiller

Fiil kök ve gövdelerine -ı, -i, -u, -ü ekleri getirilir. Ortaya çıkan kelime "vermek" fiiliyle birleştirilir. Bu birleşik fiillerde aniden, birden, apansız, beklenmezlik, kolaylık, önemsemeyiş anlamları vardır:

Maç bitmeden geliverdi. (aniden)

Uyarı : Tezlik kurallı birleşik fiilin olumsuzu iki şekilde yapılabilir:

• Geliverdi.
• Gelmeyiverdi.
• Gelivermedi.

3. Yaklaşma Kurallı Birleşik Fiiller

Fiil kök veya gövdelerine -a, -e ekleri getirilir. Ortaya çıkan kelime, "yazmak" fiiliyle birleştirilir. Bu birleşik fiiller, fiilin gerçekleşmediğini ama bununla birlikte gerçekleşmesine az kaldığı anlamını karşılar.

Merdivenlerden düşeyazdım.

4. Sürerlilik Kurallı Birleşik Fiiller

Fiil kök veya gövdelerine -a, -e ekleri getirilir. Ortaya çıkan kelime "durmak, kalmak, gelmek" fiilleriyle birleştirilir. Bu birleşik fiiller işin kesintiye uğramadan, sürekli yapıldığını, devam ettiğini bildirir. Fiilin başlaması ile bitmesi arasında belli bir süre geçtiğini anlatır. Bu fiillerin olumsuzu yoktur.

• Uygulama bu şekilde süregelmiştir.
• Sessizce bekleyedurun.
• Kaza anında donakaldım.