Garaz Hikayesi İncelemesi: 

ÖZET

TEMA: 

KİŞİLER:

1. Nebile: İstanbul’u özleyen, geçmişte arkadaşlarıyla gezebilen, şehrin büyüsüne kapılıp kendi ebeveynlerini bile aşağılayabilen, özentiliğin timsali olmuş şimdi ise bir kasabaya sıkışmış bir genç kızdır. 
2. Çerçi Halil: Ticaret ile uğraşan, İstanbul’a yerleştikten sonra ailesini de yanına alan, sonrasında ise işleri kötü gidince kasabaya geri dönen bir babadır. 
3. Nebile’nin Anası: Köyünü özleyen sonradan görmeliğe alışamamış bir kadın. 

TEMEL ÇATIŞMA:

ANLATICI BAKIŞ AÇISI:

ZAMAN:

MEKAN:

HİKAYENİN DİL ÖZELLİKLERİ

Özet:

Refik Halit Karay'ın "Garaz" adlı hikayesi, İstanbul'dan bir kasabaya göç eden bir ailenin hikayesini anlatır. Ailenin reisi Halil, İstanbul'da bir süre iş yaptıktan sonra iflas eder ve kasabaya geri döner. Aile, kasabadaki eski yaşamlarına geri dönmeye çalışır, ancak bu o kadar da kolay olmaz.

Halil, İstanbul'da yaşadığı dönemdeki zenginliğini ve itibarını geri kazanmak için çabalar. Bu çabalar, ailenin diğer üyelerini de etkiler. Nebile, İstanbul'da gördüğü lüks ve refahtan etkilenerek, kasabada yaşamaktan memnun olmaz. Babasına karşı öfke ve nefret beslemeye başlar.

Halil'in çabaları sonuçsuz kalır ve ailenin maddi durumu giderek kötüleşir. Nebile, İstanbul'a gitmek için kaçar. Ancak, İstanbul'da da istediği hayatı bulamaz. Parasızlık ve yalnızlık içinde acı çeker.

Tema:

Hikaye, insanın içindeki garaz duygusunun yıkıcı etkisini anlatır. Halil, içindeki garaz duygusuna yenik düşerek, ailesine ve kendine zarar verir. Nebile ise, babasının garaz duygusunun kurbanı olur.

Ana karakterler:

1. Halil: Ailenin reisi. İstanbul'da zengin bir iş adamıydı, ancak iflas etti ve kasabada yaşamak zorunda kaldı. İçindeki garaz duygusu, hayatını mahvetti.
    
2. Nebile: Halil'in kızı. İstanbul'da gördüğü lüks ve refahtan etkilendi ve kasabada yaşamaktan memnun olmadı. Babasına karşı öfke ve nefret beslemeye başladı.

Anlatıcı:

Hikaye, üçüncü tekil şahıs ağzından anlatılır. Anlatıcı, olayları dışarıdan gözlemleyen ve yorumlayan bir konumdadır.

Olay örgüsü:

Hikaye, Halil'in ailesiyle birlikte İstanbul'dan bir kasabaya göç etmesi ile başlar. Halil, kasabadaki eski yaşamlarına geri dönmeye çalışır, ancak bu o kadar da kolay olmaz. İçindeki garaz duygusu, onu hırslandırarak, ailesine ve kendine zarar vermeye yöneltir.

Nebile, İstanbul'da gördüğü lüks ve refahtan etkilenerek, kasabada yaşamaktan memnun olmaz. Babasına karşı öfke ve nefret beslemeye başlar. Halil'in çabaları sonuçsuz kalır ve ailenin maddi durumu giderek kötüleşir. Nebile, İstanbul'a gitmek için kaçar. Ancak, İstanbul'da da istediği hayatı bulamaz. Parasızlık ve yalnızlık içinde acı çeker.

Hikaye, Halil ve Nebile'nin dramlarıyla sona erer.

Yer:

Hikaye, İstanbul ve bir kasaba olmak üzere iki yerde geçer. İstanbul, zenginliğin ve refahın simgesidir. Kasaba ise, yoksulluğun ve sefaletin simgesidir.

Zaman:

Hikaye, 20. yüzyılın başlarında geçmektedir. Bu dönemde, Osmanlı İmparatorluğu'nda hızlı bir değişim ve dönüşüm yaşanmaktadır. Bu değişim ve dönüşüm, insanların yaşamlarını da etkilemektedir.

Dil ve üslup:

Hikaye, sade ve anlaşılır bir dilde yazılmıştır. Refik Halit Karay, hikayede, yerel unsurlara da yer vermiştir. Bu durum, hikayenin gerçekçiliğini artırmaktadır.

Sonuç:

"Garaz" adlı hikaye, Refik Halit Karay'ın en önemli eserlerinden biridir. Hikaye, insanın içindeki garaz duygusunun yıkıcı etkisini çarpıcı bir şekilde anlatır. Hikaye, günümüzde de geçerliliğini koruyan bir temaya sahiptir.

Garaz Hikayesi:

Anası, bir köşeye büzülüp melûl melûl oturan kızına baktı baktı; acıyacağına öfkelendi. Öfkelenince memleket tâbiriyle beddua ederdi:

-Kızıl kızıl bişesin de kızıl ataşa düşesin! İstanbul'a gideceğine aklının bardağı kırılaydı da senden kurtulaydık! Diye çıkıştı, Nebile cevap vermedi. Kavga edecek halde değildi; bitkindi. İşitmezlikten geldi, tekrar düşünmeğe daldı.

Küçük kasabanın elektriği üç gündür bozuktu; zaten ikide bir bozulurdu; bozulmadan işlediği, var mıydı ki? İşte gene odada ufacık bir lâmba yanıyordu. Sanki aydınlatmak için konulmamıştı; çıplak duvarları gölgelerle doldurmağa, girip çıkanlarda, oturanlardan ziyade onların gölgelerini seyrettirmeğe yarıyordu. ilk soğuklar ve ilk sürekli yağmurlar başladığı için de ışıksızlık kızın büsbütün hüzüne dokunmuştu. Yüreği her akşam­kinden şişkindi. Artık hep böyle, burada., kasabada mı yaşamağa mahkûmdu? Taksim meydanı gözünün önüne geldi. Şimdi sağnak altında asfalt yollar şıkır şıkır parlıyordur; otomobiller nasıl koşuyor, halk nasıl kaynaşıyordur! Tramvay çanlariyle korna seslerini âdeta duyuyor, dirıliyordu. Pencereden bakıverse o manzarayı görecekti, sanki... Halbuki dışarıda, duvar ardlarına sinmiş kerpiç evleriyle her dönemeçte çıkmaz sanılan iğri büğrü, çoktan el ayak kesilmiş dar sokaklarıyle zifiri karanlık, çürük bir kasaba lâşesi (leş) yatıyor. Gözleri doldu; Beyoğlu caddesi o mahşer kalabalığı ve iki keçeli ışıltılı vitrinleriyle hatırına gelince içini çekmekten kendini alamadı. Geçen yıl, bu mevsimde ve bu saatlerde sinema çıkışı kız, erkek bir sürü arkadaşla pastacılara uğrayıp ne isterlerse atıştırmış, üstelik kutu kutu doldurup apartımana götürmemişler miydi? Ya, dadandığı muhallebici... Keşkül üzerine dondurma yerler ve tekrar sinemaya koşarlar, gece seansına yetişirlerdi. Geçti o günler, bitti o bolluk! İstanbul çok uzakta... İçinde kendisi bulunmadığı İstanbul'un gene eskisi gibi bildiği parlaklığı ve kalabalığiyle yaşamakta devam ettiğine âdeta inanamıyordu.

Nebile harp başlangıcında babasının hem yolda katık, hem şehirde azık olur, masrafı azaltır diye heybelerine kuru dut, cevizli sucuk, bastık, erik pestili doldurarak İstanbul'a, gidişini gayet iyi hatırlıyordu. Kasabadaki küçücük dükkânı için mal satın alacak, üç hafta sonra dönecekti. On altısına basmış, boy atmış, bakışları dişileşmiş esmer kıza, fırçalanmamaktan paslı bakır rengine çalan koca koca, yüksük kalınlığında bir sıra dişlerini gösterip sırıtarak:

-Sana da fistanluk getiririm! ...Demişti. Fakat aylar geçmiş, geri dönmemişti. Gönderdiği mektuplarda eski harflerle yazdığı için Nebile ortaokulun son sınıfında olduğu halde bunları mahkeme kâtibine okuturdu işlerinin bitmediğini, yeni işlere girdiğini bildiriyor, sonuncularda da artık oraya yerleşmek, yakında kendilerini aldırmak niyetinde olduğunu söylüyordu. Kasabaya yayılmıştı:

-Çerçi Halil işini düzmüş... Haydi, o da çıksa bir tahta, salınsın bir kaç hafta!

Nihayet bir gün yolcu oldular; Haydarpaşa garına indiler. Anası da, kendisi de yeldirme biçimi uzun mantolu, siyah başörtülü idiler; birbirlerine sokularak ve Kavaf Ahmet ustanın nalın sesi çıkaran kaba kunduralarını parkeler üzerinde acayipçe takırdatarak köstekli adımlarla yürürlerken Nebile babasındaki değişikliğin farkına vardı; Kasketi atmış, başına siyaha yakın, kadifemsi bir şapka geçirmişti; pantalonu, baldırlarından kopçalı ve büzmeli değildi artık... Mintanı da bırakmış kravatlı gömlek giyiyordu. Ayakkabıları iki renkli, pırıl pırıldı. Fakat asıl değişme tavırlarında: Kaymakam beyin kasabada gezisini hatırlıyor; eşraftan Kollukçu'nun oğlu gibi göğsünü çıkarıp ensesini şişirerek azametle bir gidiyor ki... Daha o gün denizden, vapurdan, otomobilden başlıyarak Nebile sonu gelmiyen bir heyecan Alemine girivermişti. Hele babasının Taksim Meydanı karşısında tuttuğu apartmanın asansörüne binip de yükseliverdikleri zaman salavat getiren anasına sarıldığını hiç unutmamıştır. Ama sonraları bu acemiliğin yüzüne vurulmasından kızarıyordu; babası eve beş yüzlük banknot desteleriyle döndüğü akşamlar yarenlik olsun diye o vak'ayı hatırlatınca çıkışıyor, aksilik ediyordu. Şehirli görünmek gururu kasaba kızının İstanbul'dan aldığı ilk kötü huy oldu ve, birkaç hafta geçince babasiyle anasının yeni hayata kendisi gibi uyamayacaklarını, daima kaba, geri, taşralı kalacaklarını anlayınca hırçınlaştı. Onlarla beraber bulunmaktan, insan içine çıkmaktan utanmağa başlâdı. Oluk gibi akan parayı nasıl sarfedeceklerini bilemiyorlardı. Zaten bir müddet ana, kız büyük mağazaların sadece vitrinleri önünde durup bakmışlar, içeriye girmek cesaretini bulamamışlardı. Fakat apartmanın bodrum katındaki kiracı Fitnat hanımla ahbap olunca iş değişmişti, kadın, taşralıları peşine takmış, bu mağaza senin, o dükkân benim, ikisini de alış verişe, gezip tozmaya, terziler bularak, işçi kızlar tutarak giyim kuşama alıştırmıştı; kâhyalıklarını ediyordu. Derken yeni dostlar peyda olmuştu. Altı ay geçmemişti ki ayaklarında mantar ökçeli iskarpinler, başlarında tüllü şapkalar, Beyoğlu kalabalığına gülünç bir ana-kız daha katılmıştı. Nebile yalnız başına çantalar, eşarplar, eldivenler ne bulursa alıyordu. Bir çok şoför, tezgâhtar, dükkâncı kız veya pastacı tarafından tanınan, [Küçük hanımefendi] diye çağırılan sayılı tiplerdendi artık... Hacıağanın. kızı muhitinde nam salmıştı. Komşular [Kabak çiçeği gibi açıldı. Ne malmış meğer! diyorlardı. İkinci sene plâjlara da dadandı; yüzüyor, kumda yatıp güneşleniyor, dans ediyor, kürek çekiyordu. İşsiz güçsüz delikanlıların etrafında dönüp dolaştıkları Nebile bir şımarmış, bir arsızlaşmıştı ki... Anasını durmadan, nefes aldırmadan azarlıyor, babasını adam yerine koymuyor, ağzını açarken susturuyordu. Hele birlikte sokağa çıktılar mı etrafındakileri, onlardan olmadığına inandırmak için muhakkak ya ileride, ya geride yürüyor, eve dönünce de [Beni yerin dibine geçirdiniz! Rezil ettiniz! Diye kıyametler koparıyordu. Saçlarını sarıya boyatmış, perçemlerini bir gözünün üstüne indirerek Veronica Lake'e benzediğine inanmıştı.

Ayak tırnaklarına kadar boyanıyor, bütün tuvalet eşyasını markalarından tanıyordu. İki kere nişanlandı; ikisinde de yüzükleri geri verdi; nişan bozmak modasından bile geri kalmamıştı. Her seferinde çeyiz düzülüyor, piyasaya yeni kumaşlar, modeller çıktığı için onlar bir yana atılıp tekrar yenileri yaptırılıyordu. Anasının kolları kalın, kakmalı ve okkalı altın bileziklerle yerinden kalkmaz halde idi; kürklerin birini çıkarıp ötekini giyiyorlar, bakmağı bilmediklerinden hepsini her yaz güvelere yediriyorlardı. Beş sene, bütün çılgınlıklarıyle, sonradan görmüşlüğün en kaba, zevksiz, tuhaf sahneleriyle bu hayat böyle sürdü. Son aylarda idi. Nebile bir delikanlıya gönül verdi;fakat nişanı bu sefer erkek tarafı bozmuştu. Zira hacıağanın bir çokları gibi ancak sermayesini kurtarıp memleket yolunu tutacağını öğrenmiyen kalmamıştı.

Çerçi Halil tam son günlerde, birdenbire eskisinden hasis, meteliğin hesabını arar, sorar bir hale geldi. Ne varsa sattı; kürklerinden başlıyarak apartımanın perdelerine, kadınların iç çamaşırlarına kadar... İlle üçüncü mevki vagonla dönmek istiyordu; Ağlıya bayıla, saç baş yolarak ikinciye zor razı edebildiler. Tren dolu idi; bulabildikleri tek yeri Nebile'ye veren ana baba seyahatini koridorda, heybeler, bavullar, torbalar üzerinde yaptı. Kadın bir türlü benimseyemediği, daima kasaba hasreti çektiği, taş dibekte tokmaklarla bulgur dövemediğine yandığı hayattan ayrıldığına âdeta memnundu. Erkek kederliydi ama belli ki yıkılmıyacak, küçük dükkânına yeniden ısınacak, çok küçük ölçüde olmakla beraber gene beş, on kuruş kâr etmekle teselli bulacaktı. Beş yılın beyliği katı, yalçın ruhlarında çatlaklık değil, iz bile bırakmamıştı.

Asıl çöken Nebile idi ve ana baba için asıl kaybedilen ne servet, ne ümit idi; taze kızlarıydı. Nebile'nin her çeşit zevkini ala ala heylerle en debdebeli şekilde sürdüğü İstanbul'dan ayrılarak yirmi bir yaşında, kasabadaki dört duvarla çevrili, helâsı sokak kapısı yanında, bir tek kavak ağacı zor besliyen kavruk bahçeli izbe kasaba evine dönüşü pek hazin olmuştu. Hele bir kere saat kulesi meydanında eski ardiyeden bozma sinemaya gidip de katı iskemle üzerinde kasaba halkına karışarak dakikada bir kopan kovboy filmi seyrettiği günün akşamı bayılmıştı. İstanbul'u daha ziyade kokuları ile düşünüyordu: Otomobillerin benzin kokusu, sinemaların lâvantalı kadın ve briyantinli erkek kokusu, pastacı Zarın vanilyalı hamur ve rendelenmiş badem kokusu ile! Geceleri pencereden dışarıya ürke ürke göz atınca coşkun insan kalabalıklarını aydınlatan keskin elektrik ışıklarını bulamamak, otomobil ve tramvay gürültülerini işitememek, aksine kasabanın kerpiç kesmiş sükûtunu, buz tutmuş hareketsizliğini yatağının içinde bile karlı gece imişçesine duymak... Nebile'yi bitirmişti. Kendisi İstanbul'da har vurup harman savururken yarı aç, yarı tok Fakülteye devam ederek yakında doktor çıkacak olan komşu polisin kızı Hanife'ye rastlamaktan korkuyordu.

Bütün heyecanlarının tükendiği bu genç kız yüreğinde artık bir tek his hüküm sürüyordu: Babasına karşı hudutsuz bir kin, bir garaz! Küçücük kasabasında, mavi gözlü mahkeme kâtibine gönlünü kaptırarak yerine getirilmesi kolay bir takım basit emellerle memnun yaşarken ve daima böyle yaşayacak iken İstanbul debdebesini tanıtan, sonra hepsini elinden alan bu babaya düşman kesilmişti. Gerçi Halil işin farkında idi; ikide bir karısına dert yanıyordu: -Hele şu kancığa bak! Ayağına mıh batasıca! Öz babasına garaz bağlamış. Ben nideyim? Yeldim yeldim yol verdim, emeklerimi sele verdim. Dünyadır bu. Başımıza geldi işte bir kelli. Malımı it yediği yetmiyormuş gibi şimdi de bağrımı bit yiyor! O, böyle sızlanırken gün geçtikçe süzülüp solan Nebile'nin ufacık kalmış yüzünde büsbütün iri görünen yaşli siyah gözleri akşamüstü yağmur altındaki Taksim Meydanı gibi sırsıklam, parıl parıldı. Babasının sesini işittikçe, garazdan yüreği burkularak ve öğrendiği İstanbul lehçesini unutarak memleket ağzıyle söyleniyordu:

-Sakalın teneşirde sabunlana!

Şişli, 1947