GRUPTA İLETİŞİM SÜREÇLERİ VE ETKİLEŞİM KALIPLARI

İletişim süreçleri ve etkileşim kalıpları temel grup dinamikleridir. Bunlar, grup üyelerinin tutum ve davranışlarını etkileyen sosyal etkileşimlerin bileşenleridir. Bir süreç olarak iletişim, bir mesajın bir göndericiden bir alıcıya aktarımını kapsar.

İletişim, algıların, düşüncelerin ve hislerin bir gönderici tarafından dile ve diğer sembollere dönüştürülmesini, dilin ve sembollerin sözlü, sözsüz veya sanal olarak aktarımını ve mesajın alıcı tarafından çözülmesini kapsar. Grup üyeleri ne zaman iletişim kursalar, anlamları olan mesajlar göndermektedirler. Grup lideri mesajlardaki anlamı algılamak için etkili bir şekilde dinlerler. Yüz yüze gruplarda üyeler her zaman iletişim içindedir çünkü sözlü olarak iletişim olmasa bile, sözsüz davranışları gözlemlenebilir ve birşeyler ifade eder.

Her mesajda anlam aktarılmakla birlikte, sosyal hizmet uzmanları, mesajların niyetlenilen anlamlarının, mesaj gönderme ve almadaki sorunlar ve aktarım sorunları nedeniyle sapabileceğinin farkında olmalıdır. Örneğin bir mesajın göndericisi söylediğinden emin olmayabilir veya belirsizlik içinde olabilir. Bir mesajın alıcısı, bir mesajı seçici bir şekilde algılayabilir veya mesajı tamamen bloke edebilir. İletişim aktarım sırasında da sapabilir. Toplantı odasındaki gürültü ve diğer çarpıtıcılar da mesajlarda sapmaya neden olabilir.

Bazen dil engelleri gruplarda etkili iletişimi engelleyebilir. Dil kullanımı genellikle sosyal tutumları yansıtır. Düşünce ve tutumları şekillendirir ve düşünüş kalıplarına ve fikirlerin ifade edilişine rehberlik eder.

İkinci dil olması durumunda, üyelerin grupta söylenenleri anlamalarının sağlanmasına dikkat edilmelidir. Bazen net iletişime engel olabilen aksanlara ve diyalektlere ek olarak, pek çok kelimenin anlamları kültürel olarak tanımlanır. Dolayısıyla gruplarda, farklı kültürel ve ırksal/etnik arkaplandan olan üyelerle  birlikte mesajların anlamlarını netleştirmeye özen gösterilmelidir. Göndericinin mesajının alıcı tarafından anlaşıldığından emin olmanın en etkili yolu, alıcının, anladığı anlama dair geribildirimde bulunmasıdır. “Seni doğru anlamış mıyım?” veya “İzin ver söylediğini anladığımdan emin olayım” gibi cümleler, iletişimdeki sapmaların önlenmesine yardımcı olur.

Etkili geribildirimde;

1. Üye tarafından algılandığı şekliyle mesajın içeriğini tanımlamalı,
2. Mesaj alınır alınmaz mesajı gönderen üyeye yöneltilmeli ve
3. Amacın göndericiyle çatışmak veya ona saldırmak değil, mesajın anlamını netleştirmek olduğunun anlaşılması için keşfe yönelik olduğu belli edilmelidir.

Etkileşim kalıpları da temel grup dinamiği süreçleridir. Bazı yaygın etkileşim kalıpları şunlardır:

1. Liderin merkezi kişi olduğu ve çoğu iletişimin üyeden lidere veya liderden üyeye şeklinde gerçekleştiği, “bahar bayramı çiçekli direği”
2. Üyelerin sırayla konuştuğu dairesel çevrim;
3. Lider ile üye arasında daha geniş bir etkileşim özelliğine sahip “sıcak koltuk”;
4. Tüm üyelerin serbestçe iletişim kurduğu serbest-akış kalıbı.

Üyelerin iletişim kurmaya eğilimliliği etkileşim kalıplarını etkiler. Bazı üyeler diğerlerinden daha dışadönüktür ve daha fazla iletişim kurma fırsatı yakalarlar. Etkileşim kalıpları sözlü ve sözsüz ipuçlarından da etkilenir. Övgü ve diğer destekleyici yorumlar, göz teması ve diğer ilgi ifadeleri genellikle daha fazla iletişime neden olur. Grup içindeki statü ve güç ilişkileri de etkileşim kalıplarını etkiler. Daha yüksek statülü üyeler, daha düşük statülü üyelerden genellikle daha fazla iletişim kurar. Üyeler arasındaki kişisel çekim ve duygusal bağlar da etkileşim kalıpları üzerinde etki yapar. Örneğin altgrupların üyelerinin birbirleriyle olan iletişimleri genellikle diğer grup üyeleriyle olan iletişimlerinden daha fazladır. Grubun büyüklüğü, etkileşimi etkileyen diğer bir unsurdur. Genellikle grup ne kadar küçük olursa, her bir üyenin iletişim kurma şansı o kadar yüksektir. Fiziksel düzenlemeler de etkileşim kalıpları üzerinde etkili olabilmektedir. Sandalyelerin nasıl düzenlendiği, bir konferans masasının kullanılıp kullanılmadığı, odanın büyüklüğü ve ortamın konforlu ve mahrem olup olmaması gibi pek çok faktör göz önünde bulundurulmalıdır.

Sosyal hizmet uzmanları konuşkan üyelerin iletişimlerini azaltıp sessiz üyeleri konuşmaya teşvik etmek isteyebilir. Değişim meydana getirmek için etkileşim kalıplarına dikkat çekilmesi genellikle yeterlidir ama başka yöntemler de kullanılabilir. Örneğin sırayla konuşma uygulaması sessiz üyeler için faydalı olabilir çünkü sıra onlara geldiğinde konuşmaları beklenir. Seçici dikkat, ipuçları ve pekiştirme de etkileşim kalıplarını değiştirmede kullanılabilir. Seçilen iletişimlerin onaylanması ve övülmesi yoluyla, uzmanlar sessiz üyeleri sahneye çıkarabilir. Uzmanlar iletişimi diğerlerine yönelterek, baskın üyelerin iletişimini azaltabilir. Üyelere spesifik rol veya görevlerin verilmesi, oturma düzenlerinin değiştirilmesi, üyelerden altgruplara bölünmelerinin istenmesi, etkileşim kalıplarını değiştirmede kullanılabilen diğer yöntemlerdir.

Altgrup oluşumu tüm gruplarda doğal bir şekilde meydana gelir çünkü üyelerin hepsi eşit değerle etkileşmez. Kişilerarası çekim, duygusal bağlar ve çıkar ittifakları bazı üyeler arasında diğerlerine göre daha güçlüdür. İkililer, üçlüler veya klikler şeklinde altgruplar oluşabilir. Ayrıca altgruplara katılmayan izoleler ve gruptan negatif ilgi ve eleştiri alan günah keçileri mevcut olabilir. Altgrup üyeleri arasında güçlü bir ittifak oluşup da bu durum onların bir bütün olarak gruba olan bağlılıklarının önüne geçecek bir seviyeye gelmediği sürece altgruplar genellikle gruplarda bir sorun teşkil etmez.

Grup çalışmasındaki önemli süreçlerden biri, bireylerin birbirini kabul etme ve etkileşme biçimini değiştirmedir. Bu değişiklik kendilerinden farklı olan insanlara yönelik tutum ve hislerinin daha fazla farkında olmalarına yardımcı olma şeklinde sağlanabilir.