Haber

Haber, her şeyden önce, şahitliktir. Kendisine ulaşılan haberi doğru şekilde aktarmak her bireyin en önemli ahlaki görevidir. Şahitliği dürüst ve tarafsız şekilde yapmak gerekir. Haberi sadece yanlışsız aktarmak gerekmez, onu aynı zamanda doğru bağlamda ve doğru zamanda iletmek gerekir.

“Doğru haber”, hayatın her alanında kritik bir fonksiyon icra etmektedir. Günlük yaşamımızdan devletlerarası münasebetlere, “doğru haber”in önemi inkâr edilemez.

Haberlerde olanı değil de, olmasını temenni edilen bilgiyi vermek günümüzde düşülen en büyük hatalardan biridir. Medyada bu konuda yeterince örnek bulmak mümkün.

Ancak burada sadece bir örnekle yetinelim:

15 Temmuz hain darbe girişiminden sonraki günlerde, Kâbe’de Türkiye’ye dua edildiğine dair bir video dolaşıma girdi. Videodaki alt yazıda “Türkiye’ye” kelimesi geçmesine rağmen, duada “Türkiye” lafzı geçmemektedir. Video’daki bazı kesitler Türkiye’de Gaziantep’te yapılan bir duadan kesilerek montajlanmıştır.

Medya

Kamuoyunu, silah ve zor kullanmadan, bir fikre veya görüşe ikna etme organizasyonudur. “Tarafsız medya” olamaz. Bizatihi medyanın varlık sebebi, taraf tutmak ve taraf olmaktır. Dünyanın neresinde olursa olsun, her medya kuruluşunun öyle veya böyle, bir dünya görüşü, bir politik duruşu, bir zaaf noktası vardır. Habercilikte bir haberin nasıl yazıldığının teknik kısmı bir yana, editörlerin ve gazetecilerin insanlara karşı bazı sorumlulukları vardır.

Vazifelerimiz;

1. Medyanın doğasının farkında olarak, “doğru habercilik” nasıl yapılır, buna kafa yormak temel vazifemiz olmalıdır.
2. Hem şahitliğimizi doğru yapmak ve haberi eksiksiz sunmak, hem de dünya görüşümüzü o metne yedirerek muhataplarımızı ikna etmek.
3. Bilgi içerikli ve doğru yönlendirme yapan haberlerin medyada çoğalması, kaliteyi artıracak, ikna edilecek kitlenin daha sıkı bir şekilde elde tutulmasına yardımcı olacaktır.
4. Dünyadaki ciddi basın-yayın kuruluşları dikkatle incelendiğinde şu beş noktayı özellikle gözettikleri görülecektir:
   1. Haber dilinde bilgi ön plandadır. En kısa ve küçük metinler / görseller bile, bilgi içeriklidir. Anlatılan konuyla ilgili asgari malumat, her parçada yer alır.
   2. Bilgiye yatırım için yüksek bütçeler harcarlar: Gerek modern, gerekse geleneksel bilgi yöntemlerinde hep öndedirler. Çalışanlarının bilgi düzeyinin artışı için sürekli proje geliştirirler. Sadece teorik bilgi değil, saha tecrübesini de bilgi kaynağı olarak gördüklerinden, sahada hep eleman bulundururlar.
   3. Haberin doğruluğu, kurumların güvenilirliği açısından kritik önemde olduğundan, “doğru haber” hassasiyeti görülür. Muarızları ve düşmanları bile, haberleri onlardan teyit etme ihtiyacı duyar.
   4. Sahip oldukları politik görüşü ve duruşu, hissettirmeden ve ustalıkla haber metnine yedirirler. Takipçiler, pasta tarifi bile alıyor olsalar, mutlaka o ustalıktan etkilenirler. Farkında olmadan, zihin dünyalarında ve tavırlarında değişim meydana gelir.
   5. Görsel malzemeyi ve eğlence unsurlarını ustalıkla kullandıkları için, takipçilerinin dikkatlerini her zaman çekmeyi başarırlar. Bu da, satır arası mesajlarını eksiksiz vermelerine yardımcı olur.

1. Bir medya ve haber dili oluşturacağımızda, yukarıdaki madde ve noktaların mutlaka incelikle çalışılması gerekir.
2. Sırf propaganda veya dümdüz-kaba dünya görüşü içeren haber metinleri ve içerikleri, dikkat çekmediği gibi tesir de oluşturmaz.
3. Kamuoyu oluşturulmak isteniyorsa, takipçi ve muhatap kitlede “Burası söylüyorsa, doğrudur, inanırım” algısını meydana getirmek hedef olmalı. Propaganda amaçlı üretilen veya dikkatsizce hazırlandığı için uydurma unsurları bulunan haberler, kurumsal güvenilirliği sarsacaktır.
   

   Haber Nasıl Yazılır: Dikkat Edilecek Hususlar

“5N1K”yı ihmal etmemek

1. Metnin doğru bilgiye dayanmasını temel bir şart olarak kabul ettikten sonra, bir haber metninin 5N1K olarak özetlenen unsurları mutlaka içermesi gerekir: Ne? Neden? Ne zaman? Nasıl? Nerede? Kim?
2. Dilinde ve örgüsünde bu unsurlardan herhangi biri (veya daha fazlası) eksik olan bir haber, muhataba mesajını iletemez.

Haber diline yorum karıştırmamak

1. Hazırlanacak haberi, “düz haber”, “haber-yorum”, “analiz”, “görüş” gibi farklı başlıklarda ele almak gerekir. Günlük haber dilinin, mutlaka “düz haber” şeklinde olmasına dikkat edilmelidir. Diğer başlıklar da, gerektiğinde kullanılabilir, ancak hepsini birbirinden kalın çizgilerle ayırmak şarttır.
2. Haber diline yorum karıştırıldığında, muhatapların aklına değil duygularına hitap edilir. Bu da, hedeflenen şeyin ciddi biçimde şaşmasına yol açar.

Haberi en az iki sağlam kaynaktan kontrol etmek

1. Batı medyasında “duble-check” denen bu nokta, haberciliğin en kritik unsurlarından biridir. Özellikle sıcak gelişmelerde ve anlık durumlarda, teyit ve kontrol olmazsa olmazdır.
2. Sıcak haberleri ve “son dakika”ları hızlı bir şekilde aktarırken, bazen rakiplerden geride kalmak pahasına, kontrol elden bırakılmamalıdır. “Haberi ilk veren olmak” kaygısı, çoğu kez yanlışa düşürür ve güvenilirliği de zedeler.
3. Sizin yayınladığınız haberin “kıstas” ve “teyit mercii” olması, çok önemlidir. Bu makama ancak sabırla, bilgiyle ve aceleden sakınılarak gelinir. Bazen herkesten geç verdiğiniz bir haber, diğer kaynakların size bakarak kendilerini tashih ettikleri bir kaynağa da dönüşür. Bu nokta çok önemlidir.

Hassas kavramları doğru ve yerinde kullanmak

1. Dinî, mezhepsel ve bölgesel hassasiyetler taşıyan kavramları, haber dilinde hassas biçimde kullanmak gerekir. Aynı şey, birkaç manaya gelebilen kavramlar için de geçerlidir.
2. “Terör”, “saldırı”, “örgüt”, “eylem” gibi sözcükleri kullanırken, bu dilin, habere konu olan kişi ve çevreleri mahkûm edici (veya yanına ünlem yerleştirici) bir içerik kazandığı unutulmamalıdır. Bu türden kelimeleri kullanırken de azami özen şarttır.
3. Yabancı dillerden çeviriler yaparken, ulaştığımız neticenin, vakıya ile uyumlu olmasına da dikkat etmek gerekir. Örneğin, Irak’taki dinî mekânları ziyaret eden Şiileri ifade için Batı basınında kullanılan “Shiite pilgrims” ifadesini düz bir şekilde “Şii hacılar” olarak tercüme etmek hem yanlış hem de komiktir. Aynı şey, Kâbe için Batı medyasında kullanılan “Grand Mosque” için de geçerlidir; bunu “Büyük Cami” diye çevirmek için, İslâm dünyası hakkında asgari bilgiden bile yoksun olmak gerekir.
4. Muhataplarımızı aşağılayıcı, yaralayıcı, itham ve ilzam edici, onur kırıcı içerikleri de haber metninden ayıklamak gerekir.

Okuyan kişinin, konuyla ilk defa karşılaşacağını düşünmek

1. Bir metni yazarken veya haberi hazırlarken, okuyacak veya izleyecek kişinin, o konuyla ilgili hiçbir şey bilmediği hesap edilmelidir. İlk cümlesi “Moro’daki barış görüşmeleri” diye başlayan bir haber dili, risk içerir. Muhatap eğer konuyla ilgili ve bilgili değilse, haber boşa düşecektir.
2. Metnin girişinde, her bir kısaltmanın uzun halini de vermek, devamında bu kısaltmayı kullanmak önemlidir. “BM (Birleşmiş Milletler)” gibi.
3. Haber metninde süreçler, kurumlar ve önemli kişiler veya mekânlardan söz ediliyorsa, gelişmeler aktarıldıktan sonra, en son paragrafta bu unsurlarla ilgili kısa bilgi vermek gerekir. Son kısmın dili de, önceki kısımdan farklı olmalıdır. Örnek metin:

“Hindistan’ın Agra kentinde bulunan, İslâm mimarisinin en seçkin eserlerinden Tac Mahal, çevre bölgelerde yakılan tezekler nedeniyle kararma tehlikesi yaşıyor. Hint yetkililer, anıt mezarın etrafında ateş yakılmasını yasaklarken, bu yasağı ihlal edenlere para cezası verileceği açıklandı.

Tac Mahal, 1631-1648 yılları arasında, Babür İmparatorluğu hükümdarı Şah Cihan tarafından, genç yaşta ölen karısı Mümtaz Mahal’in anısına inşa ettirilmişti”.

Uzun cümlelerle okuru boğmamak

1. Başı-sonu belli olmayan, gereğinden fazla uzun, içinde edebî ve zorlama ifadeler taşıyan bir haber dili, muhatap kitlenin ilgisini çekmez.
2. Fazla uzun cümleler, haber metnini hazırlayanların yetkinliğinin ve konuya hâkimiyetinin sorgulanmasına neden olur.
3. Hazırlanacak haberin çeşidine göre metnin kurgusu ve dili değişebilir, ama cümlelerin uzunluğu hiçbir zaman bıktırıcı düzeyde olmamalıdır. Konu ne kadar dikkat çekici olursa olsun, dolambaçlı cümleler, o ilginin yitirilmesine yol açar.

İmlâya ve pratik yazım kullarına özen göstermek

1. İmlâya ve noktalama işaretlerine dikkat etmek, bazı durumlarda feci yanlışları önler. Yerinde konmayan bir virgül, cümlelerin manasını tamamen değiştirebilmektedir. “Satıcı, kadın…”, “Satıcı kadın…”, “Satıcı, kadın, …” örneği gibi birçok örnek verilebilir.
2. Haber metninde kısaltmalara, büyük-küçük harflere, özel isimlerin takılarına, ayrı ve birleşik yazılması gereken eklere vb. de hassasiyet göstermek gerekir.
3. İmlâya dikkat etmek sadece manayı doğru aktarmaya yardımcı olmaz, aynı zamanda muhataba saygı ve özeni de gösterir.