İşte Cevaplar
Cevap : Somut olayda mevcut olan anlaşmazlık konusunda, üst mahkemelerin benzer olaylar bakımından verdiği farklı kararlarla ortaya çıkan ve anlaşmazlığı ortadan kaldırmaya yönelik; yetkili üst kurullarca alınan kararlardır. İçtihadı Birleştirme Kararları dışındakiler benzer hukukî durumlarda Yargıtay Genel Kurullarını, Dairelerini ve Adliye Mahkemelerini bağlayıcı nitelikte değildir. İçtihadı Birleştirme Kararları, tahkim prosedüründe Hakem Kurulları için de bağlayıcıdır.
Diğer Cevaplara Gözat
Diğer Cevaplara Gözat
Cevap : İmam Mâlik'in ictihadından örnekler:
1- İbn' 'Omer'den, Rasûlullah'ın (s.a.): "Alıcı ve satıcı ayrılmadıkça muhayyerdirler, ancak muhayyerlik şartıyla yapılan alış-veriş müstesnâ." buyurduklarını rivâyet ettikten sonra Mâlik şöyle diyor: Bizde bu muhayyerlik için tayin edilmiş bir müddet ve sınır yoktur, aynı zamanda bunun tatbik edildiği bir iş de mevcut değildir.
Bu sözleriyle İmam Mâlik, Medîne'de tatbikatı olmadığı için "hıyâru'l-meclis"i kabul etmemiş, dolayısıyle bu mevzûdaki haberi vâhidle amel etmemiş olduğunu ifade ediyor.(48)
2- İmam Mâlik, Hz. 'Omer'in: "Kocası kaybolan ve âkıbeti hakkında da bir haber alınamayan kadın dört yıl bekler, sonra bir de dört ay on gün iddet bekleyip başkasıyla evlenebilir." dediğini naklettikten sonra şunları kaydetmiştir. Bir başka erkekle evlenmişse, bu kocası münasebette bulunmuş olsun-olmasın artık birinci kocasının onunla âlakası kesilmiştir. Fakat evlenmeden önce yetişirse tabiîdir ki hak sahibi odur... Bana gelen habere göre 'Omer; "Başka yerde bulunan kocası tarafından boşanmış ve boşanma haberi kendisine ulaşmış bulunan bir kadın, bilâhere kocasının boşamadan vazgeçtiği haberi kendisine ulaşamadığı için bir başka erkekle evlenirse, ikinci kocası münâsebette bulunmuş olsun-olmasın artık birinci kocası hak iddiâ edemez." demiştir. Gerek bu mevzûda ve gerekse kayıp koca hakkında duyduklarımın en iyisi işte bu haberdir.(49)
İmam Mâlik bu istinbâtında hem sahâbî kavlini alıyor, hem de boşanmış kadın misâlinde birinci kocanın durumunu, kayıp kocanın durumuna benzeterek bir kıyas ictihadı yapmış oluyor.
3- "Dinini değiştirenin boynunu vurunuz." hadîsini naklettikten sonra şöyle diyor: Re'yime göre maksat, İslâm dininden bir başkasına dönenlerdir. Kanaatimce bu hadîs ile meselâ yahûdîlik ve hristiyanlık gibi dinler arasındaki geçişler kastedilmemiştir.(50)
Bu örnek bir anlayış (fehm) ictihadıdır.
4- "Bir malın peşin on, veresiye onbeş lira fiatla satışı yapılırsa bu uygun değildir; çünkü peşin alırsa ilerdeki onbeş lirayı peşin on liraya, veresiye alırsa şimdiki on lirayı gelecekteki onbeş liraya satın almış olur. Rasûlullah (s.a.) bir satış muâmelesinde iki satışın yapılmasını yasak etmiştir, bu da ondan sayılır..."(51) diyen İmam yine bir kıyas ictihadı yapmıştır.
5- Medîne İmâmı, "el-emru 'indenâ..." diyerek başladığı bir söze şöyle devam ediyor: "Kavun, karpuz, salatalık ve havuç gibi şeylerin, normal bitip yetiştiği görülünce -tarlada iken- satılması helâl ve caizdir. Mahsûl tükenip, kökenler kuruyuncaya kadar bütün istihsâl müşteriye aittir. Bunun için muayyen bir vakit yoktur. Çünkü bunların herbirinin vaktini halk bilir. Bazan mahsûle hastalık gelir de vakit gelmeden de toplanabilir. Eğer hastalık, mahsûlün üçte birini götürecek kadar olursa mal sahibine ödenecek bedelden bu miktar tenzil edilir.(52)
Bu ictihadında da İmâm'ın örf, âdet ve ilerde daha geniş olarak üzerinde duracağımız maslahat prensiblerine dayandığını görüyoruz.
1- İbn' 'Omer'den, Rasûlullah'ın (s.a.): "Alıcı ve satıcı ayrılmadıkça muhayyerdirler, ancak muhayyerlik şartıyla yapılan alış-veriş müstesnâ." buyurduklarını rivâyet ettikten sonra Mâlik şöyle diyor: Bizde bu muhayyerlik için tayin edilmiş bir müddet ve sınır yoktur, aynı zamanda bunun tatbik edildiği bir iş de mevcut değildir.
Bu sözleriyle İmam Mâlik, Medîne'de tatbikatı olmadığı için "hıyâru'l-meclis"i kabul etmemiş, dolayısıyle bu mevzûdaki haberi vâhidle amel etmemiş olduğunu ifade ediyor.(48)
2- İmam Mâlik, Hz. 'Omer'in: "Kocası kaybolan ve âkıbeti hakkında da bir haber alınamayan kadın dört yıl bekler, sonra bir de dört ay on gün iddet bekleyip başkasıyla evlenebilir." dediğini naklettikten sonra şunları kaydetmiştir. Bir başka erkekle evlenmişse, bu kocası münasebette bulunmuş olsun-olmasın artık birinci kocasının onunla âlakası kesilmiştir. Fakat evlenmeden önce yetişirse tabiîdir ki hak sahibi odur... Bana gelen habere göre 'Omer; "Başka yerde bulunan kocası tarafından boşanmış ve boşanma haberi kendisine ulaşmış bulunan bir kadın, bilâhere kocasının boşamadan vazgeçtiği haberi kendisine ulaşamadığı için bir başka erkekle evlenirse, ikinci kocası münâsebette bulunmuş olsun-olmasın artık birinci kocası hak iddiâ edemez." demiştir. Gerek bu mevzûda ve gerekse kayıp koca hakkında duyduklarımın en iyisi işte bu haberdir.(49)
İmam Mâlik bu istinbâtında hem sahâbî kavlini alıyor, hem de boşanmış kadın misâlinde birinci kocanın durumunu, kayıp kocanın durumuna benzeterek bir kıyas ictihadı yapmış oluyor.
3- "Dinini değiştirenin boynunu vurunuz." hadîsini naklettikten sonra şöyle diyor: Re'yime göre maksat, İslâm dininden bir başkasına dönenlerdir. Kanaatimce bu hadîs ile meselâ yahûdîlik ve hristiyanlık gibi dinler arasındaki geçişler kastedilmemiştir.(50)
Bu örnek bir anlayış (fehm) ictihadıdır.
4- "Bir malın peşin on, veresiye onbeş lira fiatla satışı yapılırsa bu uygun değildir; çünkü peşin alırsa ilerdeki onbeş lirayı peşin on liraya, veresiye alırsa şimdiki on lirayı gelecekteki onbeş liraya satın almış olur. Rasûlullah (s.a.) bir satış muâmelesinde iki satışın yapılmasını yasak etmiştir, bu da ondan sayılır..."(51) diyen İmam yine bir kıyas ictihadı yapmıştır.
5- Medîne İmâmı, "el-emru 'indenâ..." diyerek başladığı bir söze şöyle devam ediyor: "Kavun, karpuz, salatalık ve havuç gibi şeylerin, normal bitip yetiştiği görülünce -tarlada iken- satılması helâl ve caizdir. Mahsûl tükenip, kökenler kuruyuncaya kadar bütün istihsâl müşteriye aittir. Bunun için muayyen bir vakit yoktur. Çünkü bunların herbirinin vaktini halk bilir. Bazan mahsûle hastalık gelir de vakit gelmeden de toplanabilir. Eğer hastalık, mahsûlün üçte birini götürecek kadar olursa mal sahibine ödenecek bedelden bu miktar tenzil edilir.(52)
Bu ictihadında da İmâm'ın örf, âdet ve ilerde daha geniş olarak üzerinde duracağımız maslahat prensiblerine dayandığını görüyoruz.