Dolmen; Tarih öncesi insanların yaptığı, dik taşların birkaç yatay taşla masa tablası gibi örtülmesinden oluşan anıta denir. Dolmen, toprakta yan yana aralıklı olarak dizilmiş birkaç büyük yassı taşla bunların üstüne yatay olarak yerleştirilmiş yine büyük yassı taşlardan oluşan ve genellikle mezar olarak kullanılmış olan tarih öncesi yapılardır. Megalit kültüre ait yapılar içinde en sık karşılaşılan yapılardır ve küçük taşlar ve topraktan oluşan Tümülüsler ile kaplanmış olarak bulunurlar.
 
Neolitik anıtlar, neolitik toplumların kültürlerini ve ideolojilerini de gösterirler. Anıtların ortaya çıkışı ve işlevleri sosyal gelişmenin göstergeleri olarak kabul edilebilir.[1]
 

Dolmenlerin Yayılma alanı

Avrupa ve Kuzey Afrika

Dolmenler bütün Batı Avrupa'da, kısmen de Kuzey ve Doğu Avrupa'ya yayılmışlardır. En çok Vendée, Bretanya Bölgesi, İrlanda gibi sahile yakın bölgelerde görülürler. Doğu Avrupa'da ise Gürcistan, Güney Rusya ve Trakya'da rastlanılır. Batı Asya'da da Levant bölgesinde dolmenler görülür. Birçoğu harap hale gelmiş durumda ve az sayıda dolmen de Cezayir, Tunus ve Fas'ta bulunmaktadır.
 

Hindistan

Özellikle Karnataka eyaletinin kuzey bölümlerinde, Badami, Aihole ve Pattadakal'in önemli ibadet merkezlerinin civarında yer alırlar. Çoğu üç ya da dört tane dikey olarak yerleştirilmiş taş ile bir ya da iki tane kapak olarak kullanılmış taştan oluşan bu dolmenlerin büyük kısmı harap olmuştur. Hintlilerin binlerce yıldan beri ölüleri yakma gelenekleri olduğu düşünülürse, bu dolmenlerin mezar amacıyla kullanıp kullanmadıkları bir tartışma konusudur. Bu dolmenlerde içinden ruhun çıkıp gitmesini sağlayacak olan üzerinde bir "ruh deliği" olan kapatma taşı bulunmadığı gibi dolmenler kum ve taşlarla örtülü de değildir. Bazı dolmenlerin zemininde Yoni plakasının bulunmuş olmasından yola çıkarak bu dolmenlerin mabed olarak kullanıldığı düşünülmektedir.
 

Kore ve Japonya

Dünyanın en büyük dolmen yoğunlaşması Kore yarımadasında görülür. Gerçekten de Koredeki sayıları 35.000'e varan dolmenler tüm dünyadaki dolmenlerin yüzde 40'ını oluşturur. En geniş yayılma alanı ise Güney Kore'nin batı bölümleridir. Dolmen sözcüğünü karşılayan Korece sözcük "goindol"dur (hangıl:고인돌). Uzun bir süre Kore megalitleriyle ilgili bilimsel bir çalışma yapılmamıştır. Kore dolmenleri büyük önemlerine rağmen, bu yüzden Avrupa dolmenlerine göre çok az bilinirler. Kore dolmenlerinin Avrupa dolmenlerinden farklı bir morfolojileri vardır. Kore dolmenleri için 3 ana tipten bahsedilebilir.
 masa tipi dolmen
 go masası tipi dolmen
 desteksiz kapak taşı tipi dolmen
 
Gangwa'daki dolmen kuzey tarzı masa biçimli bir dolmendir ve 2.6 x 7.1 x 5.5 metre ebatlarıla Güney Kore'nin en büyük taşıdır. Çok sayıda alt tipler ve değişik dolmen biçimleri Kore dolmenciliğini oldukça ilginç kılar.[2]
 
Kore dolmenlerinin çokluğuna ve değişik yapılarına rağmen kesin bir kronolojisini çıkarmak mümkündür. Kore megalit kültürünün yarımadaya tarımı getiren Neolitik çağın sonlarında ortaya çıktığı ve Bronz Çağı boyunca devam ettiği kabul edilir. Kore dolmenlerinin MÖ ilk binyılda yapıldıkları tahmin edimektedir. Ancak Kore'deki bu megalit kültürünün nerden geldiği sorusu hala cevapsızdır. Kore dolmenlerine benzer dolmenlere Mançurya, Şantung ve Kyūshū'de de rastlanır.
 
Dolmenler Japonya'nın Yayoi döneminde (MÖ.300 - MS.300) de görülür. Bir Yayoi dolmeni, ortada büyükçe bir taşın yuvarlak biçimli taşlarla çevrelendiği bir daire şeklindeki bir taş yerleştirmesinden oluşur. Gömme işlemi toprak çanakların içinde yapılır. Bu tarz bir dolmen taş kapaklı mezarlarla ilişkili olabilir. Bu taş kombinasyonuna Kore'de de sık sık rastlanır. Kara Asyasından giden göçmenlerin beraberlerinde yeni dolmen fikirlerin, de Japonya'ya taşıdıkları düşünülür.
 

İsimlendirme ve Sınıflandırma

Dolmen ifadesi Bretagne doğumlu Théophile Malo Corret de la Tour d'Auvergne (1743–1800)'un arkeoloji araştırmalarında kullanılmıştır. Kuzey megalit kültüründe görülen çok sayıda taşıma taşı ile bir ya da iki çatı taşından oluşan yapıya dolmen adı verilmiştir. Kavram kısmen sadece çatı taşını ifade etmek için de kullanılmıştır (örneğin Encyclopedia Britannica)[3] Dolmenler, Alman tarih öncesi araştırmacısı Ewald Schuldt tarafından "En eski dolmenler", "büyük dolmenler", "çokgen dolmenler" ve "asıl dolmenler" şeklinde sınıflandırılmıştır. Daha sonra bunlara "dörtgen dolmenler" ve "genişletilmiş dolmenler" de eklenmiştir. Danimarkalılar ise dolmenleri farklı bir tarzda sınıflandırırlar: "uzun dolmenler", "yuvarlak dolmenler" ve "dehliz dolmenler".
 

Mimari

Birçok dolmen dik şekilde kaldırılmış taşıma taşlarının üstüne daha büyük ve ağır olan çatı ya da kapak taşlarının yerleştirilmesinden oluşur. Çatı taşları alttaki taşıma taşlarının biraz dışına taşar ve böylece kimi zaman bir masa görünümü verir. Dolmenler, bu masa benzeri görünümlerinden dolayı önceleri kurbantaşı, sunaktaşı ya da Druid sunakları şeklinde de yorumlanmıştır. Alttaki taşıma taşları çoğu kez yanyana bitişik olarak ya dörtköşe, çokgen veya trapezoid yapacak şekilde ya da bir çember veya oval oda duvarı oluştaracak biçimde yerleştirilir. Dolmenlerin giriş bölümlerinin mezar odalarından çok daha alçak olmaları yüzünden, dolmenlerin üzeri örtüldükten sonra kilitli bırakılıp bırakılmadığı açık değildir. Ziyaretçiler mezar odalarına girerken sürekli kafalarını eğmek zorunda olacaklardır ki, bu belki de ziyaretçiyi ölüye saygı göstermeye zorlamak için düşünülmüştür. Bazı durumlarda dolmenler birkaç mezar odası içerebilirler. Yan yana girişleri olan odalardan oluşan yapılar, Orta Avrupa'da dolmen olarak değil, geçit mezarlar olarak adlandırılır. Ancak bu iki tür arasındaki sınır bazı durumlarda oldukça belirsizdir.
 
Dolmenlerin büyüklükleri bölgeye ve varolan materyalin durumuna göre değişir. Eb büyük dolmenler Bretagne'de (La Roche-aux-Fées, Gavrinis, Marchand Masası, Les Pierres-Plates, Mané Lud), İrlanda'da (Newgrange) ve İspanya'da (Antequera) bulunur. Dolmenler bugün çoğunlukla çıplak durumdadır, mezarlar üzerinde bulunan daha kücük taşlar yöre sakinleri tarafından ev, ahır gibi inşaatların yapımında kullanmak amacıyla alınıp götürülmüştür. Nadiren bir tepenin üzerinde yükselirler ya da orijinal hallerindeki gibi toprak ve taşlarla örtülü şekilde dururlar. Bazen çatı taşını taşıyan taşıma taşları o kadar yakın dururlar ki, masa görünümü kaybolur ve özellikle büyük dolmenlerde oda benzeri bir görünüm alır. Bretagne'de bu biçim genişlemesi o kadardır ki, dolmen daha çok bir giriş bölümüne benzer ve mezar galerisi denilen biçime dönüşür.
 

Bezekler

Birçok menhir ve kromlek, bezeksiz olmasına karşın bazı dolmenlerde (özellikle Morbihan körfezindeki dolmenlerde) zengin bezekler (Gavrinis, Les Pierres-Plates, Mané Lud) bulunmuştur. Tipik motifler günes sistemini gösteren spiraller ve eşmerkezli yarım çemberlerdir, fakat tek tük de olsa taş baltalar ve karasabanlar da görülür. Özellikle Locmariaquer'deki Marchand Masası bezekler açısından zengin ve alışılmadık bir dolmendir. Burda güneş ışınlarını ve başağı gösteren çok sayıda kanca benzeri motif görülür.
 

Kaynakça

1.^ J. Müller In: Varia neolithica VI 2009 S. 15
2.^ Megalithic Cultures in Asia, Kim Byung-mo, 1982, Hanyang University Press
3.^ https://www.britannica.com/EBchecked/topic/168304/dolmen, abgerufen 3. Januar 2012