Sunum İçeriği

1. Sayfa
İSLAMİYET ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATIGEÇİŞ DÖNEMİ(11. – 12.YY.)DİVAN EDEBİYATI(13.-19.YY) HALK EDEBİYATI(13.YY.- ...)

---

2. Sayfa
GEÇİŞ DÖNEMİ ESERLERİ VE ÖZELLİKLERİKutadgu Bilig (Mutluluk Veren Bilgi) (1069)Yusuf Has Hacip1.Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Han’a sunulmuştur.2.Mesnevi 6645 beyit ve 173 dörtlükten oluşur.3.Aruz ve hece ölçüsü kullanılmıştır.4.Alegorik bir eserdir.Dört kahraman Adaleti temsil eden Hükümdar Kün TogdıSaadeti temsil eden Vezir Ay ToldıAklı temsil eden Vezirin oğlu ÖgdilmişAkıbeti temsil eden Vezirin kardeşi Ogdurmuş arasında geçen konuşmalar aracılığıyla toplumun,devleti yönetenlerin ve yönetilenlerin nasıl olması gerektiği anlatılan bir siyasetnamedir.Hakaniye(Çağatay)Türkçesi ile yazılmıştır.İslamiyet sonrası ilk eserdir.Türk edebiyatındaki ilk mesnevidir.İlk alegorik , didaktik mesnevi olarak kabul edilir.

---

3. Sayfa
GEÇİŞ DÖNEMİ ESERLERİ VE ÖZELLİKLERİDivan-ı Lügati’t Türk(Türk Dilinin Sözlüğü)(1072-1074)Kaşgarlı Mahmut1.Halife Ebulkasım Abdullah’a sunulmuştur.2.Sözcükleri örneklendirmek için sözlü dönem şiir örnekleri içerir.3.7500 maddelik bir Türkçe –Arapça sözlüktür.4.Sözlü dönem ürünlerini de içermesi önemini arttırmaktadır.Zengin folklorik malzeme içerir.5.Araplara Türkçeyi öğretmek ve Türkçenin zenginliğini göstermek amacıyla yazılmıştır.6.Hakaniye Türkçesinden derlenen sözcüklerin anlamları Arapça yazılmıştır.7.Türk edebiyatında ilk sözlük,ilk antoloji,ilk dil bilgisi kitabı ve ilk ansiklopedi niteliğindedir.

---

4. Sayfa
GEÇİŞ DÖNEMİ ESERLERİ VE ÖZELLİKLERİAtabetü’l Hakayık(Gerçeklerin Eşiği) (1101-1150)Edip Ahmet Yükneki1.Emir Muhammed’e sunulmuştur.2.Didaktik ahlak ve öğüt kitabıdır.3.102 dörtlük ve 40 beyitten oluşur.4.Aruz ve hece ölçüsü kullanılmıştır.5.Ayet ve hadislerden yararlanılarak ahlaklı olmanın yollarını anlatan bir öğüt kitabıdır.6.Hakaniye Türkçesi ile yazılmıştır.7.İlk yazılı eserlerimizden biridir.

---

5. Sayfa
GEÇİŞ DÖNEMİ ESERLERİ VE ÖZELLİKLERİDivan-ı Hikmet(Hikmetler Kitabı)(12.yy.)Hoca Ahmet Yesevi (Yesevilik tarikatının kurucusudur.)1.Dini tasavvufi didaktik bir eserdir.2.Hece ile yazılmış koşma biçiminde dörtlüklerden oluşmaktadır.3.Yarım uyak ve redifler kullanılmıştır.4.Dini-tasavvufi konuları işleyen eser,sade dili ile halkın İslamiyeti daha iyi anlaması için etkili bir araç olmuştur.5.Hakaniye Türkçesi ile yazılmıştır.Yalın bir dili vardır.6.Anadolu’da yaşayan Yunus Emre ve Hacı Bektaş Veli gibi mutasavvıfların yetiştiği ortamı hazırlamıştır.

---

6. Sayfa
GEÇİŞ DÖNEMİ ESERLERİ VE ÖZELLİKLERİManas Destanı(11.-12.yy.)Kırgız Türkleri arasında doğan Manas destanı Kazak-Kırgız Türk kültür dâiresi içinde bugün de bütün canlılığı ile yaşamaktadır. Bu destanın XI ile XII. yüzyıllarda meydana geldiği düşünülmektedir. Destanın kahramanı Manas da, Satuk Buğra Han gibi islâmiyeti yaymak için mücadele eden bir kahramandır. Böyle olmakla beraber Manas destanında islâmiyet öncesi Türk kültür , inanç ve kabullerinin tamamını görmek mümkündür. Manas destanı Türk-Bozkır medeniyetinin Kazak -Kırgız dâiresinin kültür belgeseli niteliğindedir. *400.000 mısra ile dünyanın en uzun destanıdır.

---

7. Sayfa
HALK EDEBİYATIGENEL ÖZELLİKLERİ1.İslamiyetten Önceki Türk Edebiyatı geleneğini sürdüren bir edebiyattır.2.Yaygın olarak şiir kullanılır.3.Şiirler biçimleriyle adlandırılır.4.Nazım biçimleri dörtlük,ölçüsü hece ölçüsüdür.5.Genel olarak yarı uyak kullanılmıştır.6.Dil halkın konuştuğu günlük konuşma dilidir.7.Gerçeklere dayalı somut konular işlenir.8.Kullanılan ölçü hece ölçüsüdür.18. yy. dan itibaren bazı ozanlar(Gevheri,Aşık Ömer) aruz ölçüsünü kullanmışlardır.9.Ozanların şiirleri “cönk”(danadili) ismi verilen defterlere kayıt edilirdi.

---

8. Sayfa
HALK EDEBİYATI NAZIM BİÇİMLERİANONİM HALKEDEBİYATI1.TÜRKÜ2.MANİ 3.NİNNİAŞIK EDEBİYATI1.KOŞMA2.SEMAİ3.VARSAĞI4.DESTANTEKKE EDEBİYATI1.İLAHİ2.NEFES3.ŞATHİYE4.NUTUK5.DEME6.DEVRİYE

---

9. Sayfa
ANONİM HALK EDEBİYATI Söyleyeni belli olmayan,toplumun ortak ürünü niteliğindeki eserlerdir.Dilden dile aktarılarak yayılır.MANİ 1. 7’li hece ölçüsü ile yazılır.2. aaba şeklinde oluşur.Tek dörtlüktür.3. Her konuda yazılabilir.Genelde aşk,ayrılık,güzellik,doğa,övgü,yergi,sevgi gibi konular işlenmiştir.4. 1. ve 2. dize hazırlık,3. ve 4. dize asıl bölümdür.NOT:Birinci dizesi yedi heceden olan manilere “kesik mani” “ayaklı mani” ya da “cinaslı mani denir.Uzunsun sırık gibi Kaşların karasınaEkşisin koruk gibi Gül koydum arasına Sokak sokak gezersin Seni merhem diyorlar Yolunmuş tavuk gibi. Sinemin yarasına.Bu dala Bülbül konar bu dalaNe kadar aklım olsaYine derler budalaAlma yanıYanağın alma yanıİki gözü kör olsunSevip de almayanı

---

10. Sayfa
ANONİM HALK EDEBİYATI Düz maninin sonuna aynı uyaklanış düzeni içinde birkaç dize daha eklenirse,bu tür manilere de “artık mani” veya “yedekli mani “ denir. Artık mani aabaca şeklinde uyaklanır.Ağlarım çağlar gibiDerdim var dağlar gibiCiğerden yaralıyımGülerim sağlar gibiHer gelen bir gül isterSahipsiz bağlar gibiİlkbahara yaz derlerŞirin söze naz derler Kime derdim söylesemBu dert bana az derlerKendin ettin kendineYana yana gez derler

---

11. Sayfa
ANONİM HALK EDEBİYATI TÜRKÜ1. 2-4 dizelik asıl sözlerin bulunduğu(konuya dair) “bent “ ve tekrarlanan “ kavuştak(bağlama)” bölümlerinin bulunduğu anonim halk edebiyatı ürünleridir.2.Genellikle 7’li,8’li ve 11’li hece kalıpları kullanılır.3.Her konuda türkü yazılabilir.Genellikle aşk, kahramanlık, gurbet, ölüm, doğa konuları tercih edilmiştir.4. aaa xx bbb xx ccc xx ddd xx yaygın kullanılan biçimidir.5.Türküler bestelenip dilden dile dolaşır ve değişik biçimler kazanır.Ağam İstanbul’u mesken mi tuttun Ağamın giydiği ketenden gömlekGördün güzelleri beni unuttun Yoğumuş dünyada öksüze gülmekSılaya gelmeye yemin mi ettin Gurbet ellerinde kimsesiz ölmekGayrı dayanacak özüm kamadı Gayrı dayanacak özüm kamadıMektuba yazacak sözüm kalmadı Mektuba yazacak sözüm kalmadı ...

---

12. Sayfa
ANONİM HALK EDEBİYATI Seher vakti çaldım yarin kapısınıBaktım yarin kapıları sürmeliBoş bulmadım otağının yapısınıÇıkageldi bir gözleri sürmeliAslanım eller ellerKokuyor güller güllerNe bilsin eller ellerPerişan haller heyAçtırdım kapıyı girdim içeriAklımı başımdan aldı o periDedim sende buldum halis gevheriDedi yoh yoh bir mehenge sürmeliAslanım eller ellerKokuyor güller güllerNe bilsin eller ellerPerişan haller hey...(Aşk konulu türkü örneği)Koyun gelir yata yataÇamurlara bata bataGelin Ayşem sele gitmişYosunları tuta tutaAman Ayşem yaman AyşemDağlar başı duman AyşemUzat Ayşem kollarınıVer ağzıma dillerini Nöbet nöbet bekliyorumHanım Ayşem yollarınıAman Ayşem yaman AyşemDağlar başı duman AyşemKoyun gelir kuzuyunanAyağında tozuyunan Gelin Ayşem sele gitmişYanı körpe kuzuyunanAman Ayşem yaman AyşemDağlar başı duman Ayşem(Ölüm ve ağıt konulu türkü örneği)

---

13. Sayfa
ANONİM HALK EDEBİYATI NİNNİÇocuğun uzun ömürlü olması,nasibinin bol olması, nazar ve hastalıklardan korunması,bebeğin ağlamaması,uslu olması,çabuk büyümesi gibi temennilerle söylenen manzum halk edebiyatı ürünleridir.Ninniler hece ölçüsüyle söylenir.Belirli bir kalıbı yoktur.Son dizeleri genelde “ Ninni yavrum ninni” ,”Uyusun da büyüsün ninni” “Eeeee” gibi sözlerle biter.Eve gitsem ev karanlıkDışa gitsem bağrım yanıkHerkes uyur,sen uyanıkUyusana yavrum ninniHu hu derim bir AllahSen uykular ver AllahOğlum büyüsün inşallahHerkes desin maşallahNinni yavrum ninniUyusun da büyüsün ninni

---

14. Sayfa
ANONİM HALK EDEBİYATI Anonim halk edebiyatının diğer ürünleri mensur olan türlerdir.Bunlar:MENSUR ESERLER1.Tekerleme2.Masal3.Atasözü4.Bilmece5.Efsane6.Deyim7.Halk hikayeleri

---

15. Sayfa
AŞIK EDEBİYATI GENEL ÖZELLİKLERİ1.Aşıklar,şiirlerini saz eşliğinde ve doğaçlama söylerler.2.Bu edebiyatta güzelleme,koçaklama,ağıt,taşlama gibi nazım türleri vardır.3.Şiirlerde hece ölçüsü kullanılır;ancak Aşık Ömer,Gevheri gibi bazı saz aşıklar aruz ölçüsünü de kullanmışlardır.4.Şiirlerde kullanılan dil halk dilidir.5.Şiirlerin nazım birimi dörtlüktür.6.Şiirlerde genelde yarım uyak kulanılmıştır.7.Saz şairlerinden bazıları,şiirlerini “cönk” adı verilen defterlerde toplamıştır.8.Şiirin son dörtlüğünde şairin adı ya da mahlası geçer.9.Aşık tarzı halk şiirinin en çok kullanılan nazım biçimi koşmadır.10.Bu edebiyatın başlıca temsilcileri: Kul Mehmet (16.yy), Köroğlu(16.yy.), Kayıkçı Kul Mustafa (17.yy) , Gevheri (18.yy) , Karacaoğlan(17.yy) ,Dertli (19.yy),Dadaloğlu(19.yy),Erzurumlu Emrah (19.yy),Aşık Veysel (20.yy.);Ali İzzet (20.-21yy),Murat Çobanoğlu (20.-21yy),Şeref Taşlıova (20.21.yy.)

---

16. Sayfa
AŞIK EDEBİYATI KOŞMA1.Lirik duyguların aktarılığı sevgi,gurbet,yurt,doğa konulu şiirlerdir.2.Koşmalar 3 veya 5 dörtlükten oluşur.3.11’li hece ölçüsü ile söylenir.4.Uyak düzeni abab –cccb- çççb – dddb – eeeb abcb – dddb – eeeb – fffb –gggb aaab – cccb - dddb – eeeb – fffb1 2İndim seyran ettim Firengistan’ı Göllerinde kuğuları yüzüşürİlleri var bizim ile benzemez Meşesinde sığırları böğrüşürLevin tutmuş goncaları açılmış Güzelleri şarkı söyler çağrışırGülleri var bizim güle benzemez Dilleri var bizim dile benzemez Konu:Gurbet 3Karac’oğlan eydür dosta darılmaz eydür: söylerHasta olsam hatırcığım sorulmaz firengistan:Avrupa ülkeleriVatan tutup bu yerlerde kalınmaz levin:Renkİlleri var bizim ile benzemez. Seyran et: Gezinmek,seyretmekKaracaoğlan

---

17. Sayfa
AŞIK EDEBİYATI SEMAİ1.Lirik duyguların aktarıldığı sevgi,gurbet,yurt,doğa konulu şiirlerdir.2.Koşmalar 3 veya 5 dörtlükten oluşur.3.8’li hece ölçüsü ile söylenir.4.koşmanın uyak düzeniyle yazılır.Uyak düzeni abab –cccb- çççb – dddb – eeeb abcb – dddb – eeeb – fffb –gggb aaab – cccb - dddb – eeeb – fffb5.Koşmadan farklı olarak özel bir ezgiyle söylenir.

---

18. Sayfa
AŞIK EDEBİYATI SEMAİ ÖRNEĞİGönül gurbet ele varmaYa gelinir ya gelinmezHer dilbere meyil vermeYa sevilir ya sevilmezYürüktür bizim atımızYardan atlattı zatımızGurbet elde kıymatımızYa bilinir ya bilinmezBahçemizde nar ağacıKimi tatlı kimi acıGönüldeki dert ilacıYa bulunur ya bulunmazDeryalarda olur bahriDoldur ver içeyim zehriSunam gurbet elin kahrıYa çekilir ya çekilmezEmrah der ki düştüm dileBülbül figan eder güleGüzel sevmek bir sarp kaleYa alınır ya alınmazErzurumlu EmrahKonu:Gurbet Bahri:deniz ördeğiFigan:acı ile bağırmaSarp:dik yar: uçurumYürük:Hızlı gidenZat:Kendi,asıl,söz

---

19. Sayfa
AŞIK EDEBİYATI VARSAĞI1.Güney Anadolu’da,”Varsak” adlı Türk boyu arasında ezgiyle söylenen bir nazım biçimidir.2.8’li hece ölçüsü kullanılır.3. Koşmanın uyak düzeniyle yazılır.Uyak düzeni abab –cccb- çççb – dddb – eeeb abcb – dddb – eeeb – fffb –gggb aaab – cccb - dddb – eeeb – fffb4.Semaiden ayrıldığı nokta ezgisi ve yiğitçe seslenişidir.İlk dörtlük “Bre!”, “Behey!” , “Hey!” gibi ünlemlerle başlar.5.Bu türün en güzel örneklerini Karacaoğlan vermiştir.

---

20. Sayfa
AŞIK EDEBİYATI VARSAĞI ÖRNEĞİ:Bre ağalar bre beğler Ölmeden bir dem sürelimGözümüze kara toprakDolmadan bir dem sürelimAman hey Allahım amanNe aman bilir ne zamanÜstümüzde çayır çemenBitmeden bir dem sürelimBuna felek derler felekNe aman bilir ne dilekAhir ömrümüzü helakEtmeden bir dem sürelimKaracaoğlan der cananGüzelim sözüme inanBu ayrılık bize hemanErmeden bir dem sürelim

---

21. Sayfa
AŞIK EDEBİYATI DESTAN1.Toplumu etkileyen savaş,deprem,salgın hastalık,yiğitlik gibi konuların yanı sıra güldürücü konulara,yergiye de destanlarda yer verilir.2.11’li hece ölçüsüyle yazılır.3. Koşmanın uyak düzeniyle yazılır.Uyak düzeni abab –cccb - dddb – eeeb abcb – dddb – eeeb – fffb –gggb aaab – cccb - dddb – eeeb – fffb4.Koşmadan ayrıldığı nokta destanların dörtlük sınırlaması şaire bırakılmıştır.121 dörtlüğe kadar uzayan destanlar bulunmaktadır.NOT:Halk edebiyatındaki destan türü İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı ürünü olan destanlarla(epope)karıştırmamak gerekir.

---

22. Sayfa
AŞIK EDEBİYATI DESTAN ÖRNEĞİEy arkadaş kulak ver de ibret alBu millet ne günler gördü bilesinİstiklal uğruna vatan uğrunaYüz binlerce şehit verdi,bilesin.İlk cihan harbinde ,büyük savaştaZayıf düşmüş idik içte dıştaBunu fırsat bilen düşman ilk baştaMerkez İstanbul’a girdi,bilesin.Donanması Marmara’ya dolmuştuAhalinin beti benzi solmuştuHükümet adeta teslim olmuştuBu Türklük namına ar’dı,bilesin.Yine zaptedildi geçmedi zaman Urfa ,Antep,Maraş,Adana,Ceyhan15 Mayıs’ta İzmir’i Yunanİşgal edip kana kardı,bilesin..............Orjinali 33 dörtlüktür.

---

23. Sayfa
TEKKE EDEBİYATI GENEL ÖZELLİKLERİTasavvuf,İslamiyetin temel kurallarına dayanarak nefsi(öz benliği) arıtma ,ahlakı güzelleştirerek dini yaşama ve Allah’a ulaşma ilimidir.Evrenin oluşumunu ,Allah’ın niteliğini “Vahdet-i Vücut” (varlık birliği) anlayışı ile açıklayan dini ve felsefi bir akımdır.Tasavvufun uygulanabilir hedefi: İnsanı; “insan-ı kamil”(olgun insan)derecesine ulaştırmaktır.Kendi görüş,anlayış ve inanışları çerçevesinde tasavvuf,insanı yüceltmek isteyen bir ahlak sistemidir.13.yy. dan itibaren Anadolu’da gelişmeye başlayan dini-tasavvufi edebiyatın başlıca temsilcileri şunladır: Hacı Bektaş Veli(13.yy) Yunus emre(13.-14.yy) , Hacı Bayram Veli(14.-15.yy.), Kaygusuz Abdal(15.yy.), Pir Sultan Abdal(16.yy.) gibi şairlerimizdir.

---

24. Sayfa
TEKKE EDEBİYATI İLAHİ1.İlahi Allah’a övgü ve yakarış için yazılan şiirlerin genel adıdır.Özel bir ezgiyle okunur.2.Genellikle 8’li hece ölçüsüyle söylenir.7’li ve 11’li hece ölçüsüyle söylenenler de vardır.3.Uyaklanışı koşmaya benzer.İLAHİAcep şu yerde var m’olaŞöyle garip bencileyinBağrı başlı gözü yaşlıŞöyle garip bencileyinKimseler garip olmasınHasret odına yanmasınHocam kimseler duymasınŞöyle garip bencileyinNice bu dert ile yanamEcel ere bir gün ölemMeğerki sinimde bulamŞöyle garip bencileyinGezdim Urum ile Şam’ıYukarı illeri kamuÇok istedim bulamadımŞöyle garip bencileyinSöyler dilim ağlar gözümGariplere göynür özümMeğerki gökte yıldızımŞöyle garip bencileyinBir garip ölmüş diyelerÜç günden sonra duyalarSoğuk su ile yuyalarŞöyle garip bencileyin,Hey Emre’m Yunus biçareBulunmaz derdine çareVar imdi gez şardan şaraŞöyle garip bencileyin

---

25. Sayfa
TEKKE EDEBİYATI NEFES ve DEME (Bektaşi şairlerinin yazdıkları tasavvufi şiirlere denir. Hz.Muhammed ve Hz. Ali ‘ye yer alır.)Şu görünen yayla ne güzel yaylaBir dem süremedim giderim böylePirim ben gidiyom sen himmet eyleBu yıl yayladan Şah’a gidelimEğer ekilir de bostan olursamŞu halkın dine destan olursamKara toprak senden üstün olursam Bu yıl bu yayladan Şah’a gidelim......Pir Sultan Abdalım dünya durulmazTalip pire varmak ile yorulmazAla gözlü Şah karşımdan ayrılmazBu yıl yayladan Şah’a gidelim.

---

26. Sayfa
TEKKE EDEBİYATI DEVRİYE (Tasavvuf düşüncesine göre evrenin yaratılışı ve Allah’a dönüşü işleyen şiirlere devriye denir.)Ak süt iken kızıl kana karışıpEmr-i Hak’la coşup cevlana geldimMa-i cari ile akıp yarışıp (ma:su /cari:yürüyen)Katre-i naçizden ummana geldimAnladım aslımı bildim kendimiErenlerden aldım nush pendimiPirlerden kuşandım kemer bendimi Merd-i şehbaz olup meydana geldim (şehbaz:cesur)

---

27. Sayfa
TEKKE EDEBİYATI ŞATHİYYE (İnançlardan alaycı bir dille söz eden şiirlerdir.)Yeri göğü ins ü cini yarattın Sen ey mimar başı eyvancı mısın (eyvan:saray,köşk yapan)Ayı günü çarhı burcu var ettin(burc:güneşle dünya arasındaki dilimler)Ey mekan sahibi rahşancı mısınDenizler yarattın sen kapaksızSuları yürüttün elsiz ayaksızYerleri temelsiz göğü direksizDudurursun acep iskancı mısınKullanırsın kanaatsizce rüzgarıKürekle mi yaptın bu dağlarıNe yapıp da öldürürsün sağlarıCan verip alırsın sen cancı mısın.

---

28. Sayfa
TEKKE EDEBİYATI NUTUK (Tarikata yeni girenlere girdiği tarikatın kurallarını öğreten şiirlerdir.)Evvel tevhid sürer mürşid dilinden Dördüncü esmaya nail olasınErişir canına fazlı Huda’nın Enal’-Hak sırrına vakıf bulasınKurtulursun emarenin elinden Dahi ölmezden sen evvel ölesinErişir canına fazlı Huda’nın Erişir canına fazlı Huda’nın İkincide verir lafzatullahı Gel imdi sen dahi şeyhin halineAnda keşf ederler sıfatullahı Karışasın evliyanın yolunaHasenat yeter der eder günahı Dalasın son ab-ı hayat gölüneErişir canına fazlı Huda’nın Erişir canına fazlı Huda’nınÜçüncüde ya Hu ismini okuGarip bülbül gibi durmayıp şakıKendi vücudunda bulagör Hak’ıErişir canına fazlı Huda’nın,

---

29. Sayfa
TEKKE EDEBİYATI HİKMET(Şairin din ve tasavvuf düşüncesini aktardığı şiirlere hikmet denir.Ahmet Yesevi’nin Divan- Hikmet’i ünlüdür.)Ol kadirim kudret birlen birlen nazar kıldıHurrem bolup yir astığa kirdim mene Garip bendeng bu dünyadan güzer kıldıMahrem bolup yir astıga kirdim meneZakir bolup,şakir bolup haknı taptımŞeyda bolup ,rüsva bolup candım öttimAndın songra vahdet meydin katre tattımHemden bolup yir astıga kirdim mene. Hoca Ahmet Yesevi

---

30. Sayfa
DİVAN EDEBİYATIGENEL ÖZELLİKLERİ1.Şairler ,Arap ve Fars edebiyatının etkisinde kalmıştır.2.Ölçü olarak aruz kullanılmıştır.3.Nazım birimi beyittir.4.Beyitler arasında konu birliği olması gerekmez.Önemli olan bütün değil parçanın güzelliğidir.5.Uyak göz içindir.Daha çok tam ve zengin uyak kullanılmıştır.6.Sanatlı söyleyişe önem verilmiştir.7. “Sanat için sanat” anlayışıyla hareket edilmiş,bireysel ve soyut konular ele alınmıştır.8.Şairler,şiirlerinde “ mazmun” adı verilen kalıplaşmış sözleri kullanmışlardır.9.13.yy. da Hoca Dehhani ve Şeyyad Hamza ile başlayan divan edebiyatı 19.yy.’a kadar sürmüştür.Bilinen ünlü şairler Anadolu’da Necati(15.yy.), Baki(16.yy.), Nabi(17.yy.),Şeyhülislam Yahya (17.yy), Nedim (18.yy.) ,Şeyh Galip (18.yy) ; Anadolu dışında da(Azeri sahası) Ali Şir Nevai (15.yy) , Fuzuli (16.yy)’dir.10.Beğenilen şiirler “divan” adı verilen defterlere kaydedilirdi.

---

31. Sayfa
BEYİTLERLE KURULANLARGAZEL KASİDEMESNEVİMÜSTEZATKIT’A

---

32. Sayfa
GAZELTürk Divan Edebiyatı'nda;çok yaygın olarak kullanılan bir nazım şeklidir. Hemen hemen aruz'un her kalıbıyla yazılır. Birinci beyit kendi arasında kafiyeli, diğer beyitlerin birinci mısraları serbest, ikinci mısraları birinci beyit ile kafiyelidir. Kafiye düzenini şematik olarak belirtmek gerekirse aa / ba / ca / da / ea / fa şeklinde ifade etmek mümkündür. Gazellerde beyitler arasında mana birliği olabileceği gibi, her beyit ayrı bir konuyu işlemiş de olabilir. Gazellerde aşk duyguları, şarap âlemleri, tabiat güzellikleriyle birleşmiş bir şekilde, canlı ve akıcı bir üslûpla dile getirilir. 5-15 beyitten oluşur.Gazelin ilk beyitine matla, son beyitine makta adı verilir. Matla beyitinden sonra gelen beyite hüsn-i matla, makta beyiti'nden bir önceki beyite ise hüsn-i makta denir. En güzel beyitine beyt'ül gazel, beyitleri arasında konu birliği bulunan gazellere yek-ahenk gazel, her beyiti aynı mükemmellikte söylenmiş olan gazellere ise yek-avaz gazel denir.

---

33. Sayfa
GAZELGAZEL Benî candan usandırdı cefâdan yâr usanmaz mıFelekler yandı âhımdan murâdım şem’i yanmaz mı(Sevgili beni candan usandırdı,bana cefa etmekten usanmayacak mı?Ahımdan gökkubbeleri yandı,dileğimin mumu hala yanmayacak mı?) Kamû bîmârınâ cânan devâ-yî derd eder ihsanNiçin kılmaz manâ derman menî bîmâr sanmaz mı(Sevgili bütün aşıklarının derdine bir çare bağışlar.Benim derdime neden çare bulmaz?Yoksa benim aşığı olduğumu bilmez mi?) Gamım pinhan dutardım ben dedîler yâre kıl rûşenDesem ol bî vefâ bilmen inânır mı inanmaz mı (Ben gamımı gizli tutuyordum, “sevgiliye açıkla” dediler.Bilmem ,acaba açıklasam o vefasız sevgili inanır mı,inanmaz mı?) FUZULİ

---

34. Sayfa
KASİDEGENEL ÖZELLİKLERİ1. Kasideler, genellikle birini övmek ve yermek amacıyla yazılan şiirlerdir. 2.En az 33 an fazla 99 beyitten olulur.3. aa/ba/ca/da/ea şeklinde uyaklanır.4. 6 bölümden oluşur.Bunlar:Nesib(Teşbib):15-20 beyitlik bahar,doğa,bayram gibi konuların tasvir edildiği giriş bölümüdür.Tegazzül:Kaside arasında yer alan gazel bölümü.Girizgah:Genellikle tek beyitlik konuya geçiş bölümü.Methiye:Kasidenin asıl bölümü(övgünün yapıldığı bölüm).Fahriye:Şairin kendini övdüğü bölüm.Taç Beyit: Şairin mahlasının geçtiği bölümdür.Dua:Şairin kendisi ve övdüğü kişi için dua ettiği bölümdür.

---

35. Sayfa
KASİDEKONUSUNA GÖRE KASİDELERTEVHİD:Allah’ın birliğini anlatan kasidelerdir.MÜNACAT:Allah’a yakarış ve niyaz içeren kasidelerdir.NAAT:Peygamberi övmek amacıyla yazılan kasidelerdir.MEDHİYE:Devlet büyüklerini övmek için yazılan kasidelerdir.HİCVİYE:Bir kişiyi ya da düşünceyi yermek amacıyla yazılan kasidelerdir.MERSİYE:Ölen kişinin ardından söylenen yas şiirleri.

---

36. Sayfa
KASİDEKASİDE(SULTAN 1. AHMED’E)Edrine şehri mi bu ya gülşen-i me’va mıdırAnda kasr-ı padişahı cennet-i a’la mıdırBu Edirne şehri midir,yoksa sığınılacak gül bahçesi (cennet me’va) midir) Buradaki padişahın köşkü Cennet- A’la mıdır?)Beyt-i ma’mur felek mi olfezada ol saray Ya zemini cennet olmış Ka’be-i ulya mıdur(Bu uçsuz bucaksız Edirne Ovası’nda padişahın sarayı gökyüzündeki Kabe mi (beyt-i mamur) yoksa zemini cennete benzeyen yüce kabe midir?Cuylar mı devr eden tarf –ı çemen zarın yahudMa’i pervaz ile kat’ olmış yeşil hara mıdur.(Sarayın çimenliğinin etrafını dolaşan nehirler midir?Yoksa bu çimenlik değil ,mavi pervazlarla kesilmiş yeşil renkte dalgalı bir ipek kumaş mıdır?) NEF’İ

---

37. Sayfa
MESNEVİGENEL ÖZELLİKLERİ1.Mesneviler aşk ,dini ve tasavvufi,ahlaki-öğretici,savaş ve kahramanlık,bir şehri ve şehrin güzelliklerini anlatma,mizah gibi türlü konularda yazılmış uzun olay metinleridir. 2.Beyit sayısında sınırlama yoktur.3.Her beyit kendi arasında uyaklıdır. aa/bb/cc/dd/ee...4.Aynı şair tarafından yazılmış beş mesneviye “hamse” adı verilir.5.Ali Şir Nevai,Şeyhi,Fuzuli,Nabi,Şeyh Galip mesnevileriyle ünlü şairlerimizdir.6.Türk edebiyatındaki ilk mesnevi Yusuf Has Hacip’in “Kutadgu Bilig” adlı eseridir.7. Mesneviler aşk mesnevileri (Fuzulî-Leyla ile Mecnun), dinî-tasavvufi mesneviler(Süleyman Çelebi-Mevlit; Mevlana’nın Mesnevi’si), ahlaksal ve öğretici mesneviler (Şeyhî-Harnâme; Nabi’nin Hayriye’si ), savaş ve kahramanlık konusunu işleyen gazavatnameler, bir kentin güzelliklerini anlatan şehrengizler ve mizahi mesneviler diye ayrılabilir.

---

38. Sayfa
MÜSTEZATİç içe geçmiş iki gazel görünümündedir.Gazelin tekdüze olan ahengini kırmak için her uzun dizeden sonra bir kısa dize konarak oluşturulmuştur.ÖRNEK:Bülbül yetişir bağrımı hun etti figanın(A)Zapy eyle dehanın(a)Hançer gibi deldi yüreğim tiğ-i zebanın(A)Tesir-i lisanın(a)Ah eylemeğe başladı aya bu ne halet(B)Nolsun bu hararet(b)Bilmem yine bir derdi mi var bülbül-i cihanın(A)Ol mürg-i nihanın (a)(İzzet Molla)

---

39. Sayfa
KIT‘A1.Matla beyiti olmayan bir gazel gibidir. 2. İki beyitten oluşur.Sadece ikinci ve dördüncü dizeler uyaklıdır.Uyak düzeni xaxa3.Bu nazım biçiminde şair mahlas kullanmaz.Ancak mahlas kullanılmış kıt’alar az da olsa vardır. Kalem olsun eli ol katib-i bed-tahririn (a) Ki fesad-ı rakamı surumuzu şur eyler (b) Gah bir harf sukütiyle eder nadiri nar (c) Gah bir nokta kusuriyle gözü kur eyler(b) (FUZULİ)

---

40. Sayfa
BENTLERLE KURULAN NAZIM BİÇİMLERİMUSAMMATLARA.DÖRTLÜLER*MURABBA *ŞARKIB.BEŞLİLER*MUHAMMES*TARDİYE*TAHMİS*TAŞTİRC.ALTILILAR*MÜSEDDESTESDİSD.MüSEBBA(YEDİLİ)E.MÜSEMMEN(SEKİZLİ)F.MÜTESSA(DOKUZLU)G.MUAŞŞER(ONLU)TEK DÖRTLÜKLÜLER*RÜBAİ*TUYUĞ*TERKİB-İ BENT*TERCİ-İ BENT

---

41. Sayfa
RÜBAİ1.İran edebiyatından Türk edebiyatına geçmiştir.2.Tek dörtlükten oluşur.3.Dizelerin uyaklanışı aaxa şeklindedir.4.Felsefe ve tasavvuf konuları işlenir.5.Rübainin kendine özgü 24 aruz kalıbı vardır.6.İran edebiyatından Türk edebiyatına geçmiştir.Türk edebiyatında en çok kullanılmış kalıpları şunlardır:Mef’u ^lü mefa^ı^lü mefa^ı^lü fa’u^lMef’u^ı^lü mefa^ı^lü mefa^ı^lün fa’Mef’u^lü mefa^ı^lün mefa^ı^lü fa’u^l7.Dünya edebiyatında Fars şairi Ömer Hayyam (12.yy)rübainin en büyük ustasıdır.Bir de Azmizade Haleti yalnızca rübai yazan divan edebiyatı şairimizdir.TEK DÖRTLÜKLÜLER

---

42. Sayfa
Geçmiş günü beyhude yere yad etmeBir gelmemiş an için feryat etmeGeçmiş gelecek masal bütün bunlarEğlenmene bak ömrünü berbat etme.(ÖMER HAYYAM)Ben leblerini canıma em sem görüremGözün yarasın gönüle merhem görüremAşkın odu ki yaka iki cihanıBen kendü canıma yalnız kem görürem(Kadı Burhanettin)RÜBAİ ÖRNEĞİ

---

43. Sayfa
TUYUĞ1.Divan şairlerinin halk edebiyatındaki “mani”den esinlenerek oluşturdukları bir nazım biçimidir.Türk edebiyatına aittir.2.Tek dörtlükten oluşur.3.Dizelerin uyaklanışı aaxa şeklindedir.4.Aruz kalıbının yalnız Fa^’ila^tün/fa^ila^tün/fa^ilün kalıbıyla yazılır.5.Edebiyatımızda en çok tuyuğ yazmış şair Kadı Burhanettin’dir(14.yy.).Divanında 169 tuyuğ vardır.Ali Şir Nevai(15.yy.),Nesimi(14.yy),TEK DÖRTLÜKLÜLER

---

44. Sayfa
Gözü can esrütmeğe hammar imiş esrütmeğe: sarhoş etmekKaşı gönül yıkmağa mi’mar imiş hammar: şarap yapan,şarapçı.Diledim halim ki gözüne diyemTurfa budur gözleri bimar imiş turfa: az bulunur,nadir.(KADI BURHANETTİN) bimar: hastaDil-berin işi itab u naz olur itab: azarlamaÇeşmi cadu gamzesi gammaz olur cadu: büyücü,cadı.Ey gönül sabr et tahammül kıl ana gammaz: fitneciaYara erişmek işi az az olur.(KADI BURHANETTİN)TUYUĞ ÖRNEĞİ

---

45. Sayfa
Kıtalarla kurulan nazım biçimlerinin genel adına musammat denir.DÖRTLÜLERMURABBA1.Dörtlüklerden oluşur.2.Şair konu yönünden özgürdür.Uyak dizilişi şarkıyı andırır.aaaa- bbba-ccca-dddaDördüncü dize ,öteki dörtlüklerin sonunda tekrarlanıyorsa bu murabbalara “mütekerrir murabba”;son dizesi öteki dörtlüklerin son dizesiyle uyaklı ise “müzdeviç murabba” denir.MUSAMMATLAR

---

46. Sayfa
Perişan halin oldum sormadım hal-i perişanımGamından derde düştüm kılmadım tedbir-i dermanımNe dersin rüzgarım böyle mi geçsin güzel hanımGözüm canım efendim sevdiğim devletlü sultanımEsir-i dam-ı aşkın olalı senden vefa görmenSeni her kanda görsem ehl-i derde aşina görmenVefa vü aşinalık resmini senden reva görmenGözüm canım efendim sevdiğim devletlü sultanımMÜTEKERRİR MURABBA (FUZULİ)MURABBA ÖRNEĞİ

---

47. Sayfa
ŞARKI1.Divan şairlerinin koşma ve türküden esinlenerek oluşturduğu nazım biçimidir.Bu nedenle tuyuğ gibi yerli özellikler gösterir.2.Bestelenmeye uygun kalıplarla yazılır(me’ulü-mefailü-mefailü-faulün)3. 3 ile 5 dörtlükten oluşur.4.Uyaklanış şekli :aa(n)aa(n)- bbba(n)-ccca(n)-ddda(n)Aaxa(n) – bbba(n)- ccca(n) –ddda(n) şeklinde uyaklanan şarkılar da vardır.5.Bu türün en güzel örneklerini 18.yy.da Nedim vermiştir.MUSAMMATLAR

---

48. Sayfa
Sevdiğim canım yolunda hake yeksan olduğum(a)İyddir çık naz ile seyrana kurban olduğum(a-nakarat)Ey benim aşkınla bülbül gibi nalan olduğum(a)İyddir çık naz ile seyrana kurban olduğum(a-nakarat)Cümle yaran sana uşşak olduğun bilmez misin(b)Cümlenin takatların tak olduğun bilmez misin(b)Şimdi alem sana müştak olduğun bilmez misin(b) (Müştak:Çok istekli)İyddir çık naz ile seyrana kurban olduğum(a)…(Nedim)ŞARKI ÖRNEKLERİ

---

49. Sayfa
BEŞLİLERMUHAMMES: Beşer dizelik bentlerle kurulan nazım biçimidir.En az 4 en çok 7 bent olarak yazılır.Uyak düzeni aaaaa- bbbba- cccca… şeklindedir.TARDİYE: Muhammesin özel bir biçimidir.Sadece uyaklanış bakımından ilk bendin son dizesi diğer üç dizeden farklıdır ve diğer bentlerin son dizeleri bu dize ile uyaklıdır.Yani aaaab - ccccb - ddddb…TAHMİS: Bir başka şairin yazdığı gazelin her beyitinin üstüne,beyitlerin 1.2inci dizeleriyle uyaklı üçer dize eklenmesiyle söz konusu gazelin muhammes haline getirilmesidir.(aaa)aa-(bbb)ba-(ccc)caTAŞTİR: Bir başka şairin yazdığı gazelin her beyitinin iki dizesinin arasına ,beyitlerin 1’inci dizeleriyle uyaklı üçer dize eklenmesiyle,söz konusu gazelin muhammes haline getirilmesidir.a(aaa)a-b(bbb)a-c(ccc)a-d(ddd)aBEŞLİLER

---

50. Sayfa
ALTILILAR1.MÜSEDDESaaaaaa-bbbbba-ccccca-ddddda şeklinde uyaklanır.2.TESDİSTahmis gibidir;yalnız gazelin beyitleri üstüne 3 yerine aynı ölçü ve uyakta 4 dize eklenerek yazılan nazım biçimine denir. aaaaaa- bbbbba-ccccca-dddddaMUSAMMATLAR

---

51. Sayfa
1.Bentlerle kurulan nazım biçimlerindendir.2.Her bent sayısı 5 ile 10 arasında değişen beyitlerden oluşur.Bentlerin uyak düzeni gazele benzer.3.Bent sayısı 5 ile 10 arasında değişir.Bendin son beyitine “vasıta beyit” ya da “bendiye” denir ve bentten farklı uyak yapısıyla kendi arasında uyaklanır.4.Terkib-i bentlerde genellikle,talihten ve hayattan şikayet,tasavvuf,toplumsal yergi ve felsefi konular işlenmiştir. 5.Bu türde en güzel örnekleri 16.yy. şairlerinden Bağdatlı Ruhi ve Tanzimat şairlerinden Ziya Paşa vermiştir.TERKİB-İ BENT

---

52. Sayfa
Pek rengine aldanma felek eski felektir(a)Zira feleğin meşreb-i na-sazı dönektir(a)(Feleğe sakın aldanma felek eski felektir;yani dönektir)Ya bister-i kemhada ya viranede can ver(b)Çün bay u geda hake beraber girecektir(a)(ister ipek yataklarda ister viranede can ver zengin,fakir herkes beraber toprağa girecektir.)Allah’a sığın şahs-ı halimin gazabından(c)Zira yumuşak huylu atın çiftesi pektir(a)(Yumuşak huylunun gazabından Allah’a sığın;çünkü yumuşak huylu atın tekmesi kötü olur.)Yakdı nice canlar o nezaketle tebessüm(d)Şirin dahi kasdetmesi cana gülerektir(a)(O nezaketle ve tebessümle nice canlar yaktı;Aslan da gülerek cana kasteder.)Bed-asla necabet mi verir hiç üniforma(e)Zer-düz palan ursan eşek yine eşektir(a)(Soyu kötüye soyluluk mu verir hiç üniforma;eşek altın işlemeli giysi giyse de yine eşektir.Bed-maye olan anlaşılır meclis-i meyde(f)İşret güher-i ademi temyize mihektir(a)(İçki meclisinde mayası bozuk hemen anlaşılır;seçme ölçütüdür insanın cevheri yiyip içme.) TERKİB-İ BENT

---

53. Sayfa
Nush ile yola gelmeyeni etmeli tekdir(g)Tekdir ile uslanmayanın hakkı kötektir(a)(Nasihat ile yola gelmeyeni azarlamalı,azarlama ile uslanmayanın hakkı ise dayaktır.)Na-danlar eder sohbet-i na-danla telezzüz(h)Divanelerin hem-demi divane gerektir(a)(Bilmeyenler bilmeyenler sohbet etmekten hoşlanır,divanelerin arkadaşları da yine divanelerdir.)Afv ile mübeşşer midir ashab-ı meratib(ı)Kanun-ı ceza acize mi has demektir(a)(Rütbe Allah’tan mı verilmiştir;bu kanunlar neden hep aciz kişilere işler.)Milyonla çalan mesned-i izzetle ser-efraz(i)Birkaç kuruşu mürtekibin cayı kürektir(a)(Milyonla çalan yüksek makamlarda baş tacı;birkaç kuruş rüşvet alana kürek cezası)İman ile din akçadır erbab-ı gınada (j)Namus u hamiyyet sözü kaldı fukarada(a)(Zengin kimselerde din ve iman değerlidir;şeref,namus,yurt sevgisi sözü kaldı fakirlerde.) TERKİB-İ BENT

---

54. Sayfa
1.Bent sayısı ve beyit sayısı yönüyle terkib-i bentten farklı değildir. Bentlerin uyak düzeni de terkib-i bentteki gibidir.2.Terci-i bentte, bentleri birbirine bağlayan vasıta beyti her bentten sonra aynen tekrarlanır. aa xa xa xa xa bb -cc xc xc xc bbya da aa aa aa aa aa bb - cc cc cc cc cc ddTerkib-i bent ile terci-i bentin farkı terkib-i bentte vasıta beyti değiştiği halde terci-i bentte vasıta beytinin sürekli tekrarlanmasıdır.3.Vasıta beyti tekrarlandığı için terci-i bentte, bentlerde işlenen konular arasında uyum olmak zorundadır. Dolayısıyla terci-i bent türündeki şiirlerde konu bütünlüğü vardır.4.Terkib-i bentte işlenen, konular terci-i bentte de işlenir.5.Şeyh Galip,Ziya Paşa terci-i bent türünde de önemli bir isimdir.TERCİ-İ BENT

---

55. Sayfa
Kabul eder mi ya rab zahm-ı pür nasurumuz bih-hud(a)Kalır mı yoksa bu ateşle dağ-ı dil gibi pür-dud(a)Alırsa pençeye yazık beni bu baht -ı na-mes’ud(a)Kıyamet kopsa gevher tutsa alem olmayam hoşnud(a)Ferah namın dahi yad edemez bu can-ı zehr-i alud (a)Rızadur çaresi her ne dilerse hazret-i Ma’bud ( a)Bela mevc-aver-i gird-ab-ı hayret na-huda na-bud( b) vasıta beyt Adem sahillerin tuttu diriga bang-i na-mevcud ( b)Düşüp dam-ı hevaya hasret-i gülzar kaldım ben(c)Gidip nefh-i mesiha-veş saba bimar kaldım ben( c)Gül-i ümmid soldu mübtela-yı har kaldım ben( c)Bu gül-şen külhan oldu çeşmime na-çar kaldım ben( c)Şarab-ı ye’se düştüm teşne-i didar kaldım ben,(c )Başımdan aştı seyl-ab-ı keder bizar kaldım ben( c)Bela mevc-aver-i gird-ab-ı hayret na-huda na-bud(b)Adem sahillerin tuttu diriga bang-i na-mevcud(b)TERCİ-İ BENT

---