2- TCK m.30/4 (Kaçınılmaz Hata)

TCK m.30/4’e göre; “(4) İşlediği fiilin haksızlık oluşturduğu hususunda kaçınılmaz bir hataya düşen kişi, cezalandırılmaz”.

Fail, işlediği fiilin hukuka aykırı olmadığı bilinci ile hareket ediyor. Burada failin kastında bir hata bulunmamaktadır. Kişi gerçekleştirdiği hareketi bilerek ve isteyerek yapıyor, ancak hareketinin meşru olduğuna inanıyor. Failin hatası; içinde bulunduğu şartlar değerlendirildiğinde kaçınılmaz nitelikte ise, fail işlediği fiilden dolayı cezalandırılmayacaktır.

TCK m.30/4’ün gerekçesine göre; “(…) kişinin işlediği fiilden dolayı kusurlu ve sorumlu tutulabilmesi için, bu fiilin bir haksızlık oluşturduğunu bilmesi gerektiği vurgulanmıştır. Buna göre, kişi, işlediği fiilin hukuken kabul görmez bir davranış olduğunun bilincinde olmalıdır. Kişinin, işlediği fiilin haksızlık oluşturduğunu bilmesine rağmen, bunun kanunda suç olarak tanımlandığını bilmemesinin bir önemi bulunmamaktadır. Ceza hukuku bakımından sorumluluk için önemli olan, işlenen fiilin haksızlık oluşturduğunun bilinmesidir. Ancak, işlediği fiilin haksızlık oluşturduğu hususundaki hatasının kaçınılamaz olması halinde, kişi kusurlu sayılamaz. Hatanın kaçınılamaz olduğunun belirlenmesinde ise, kişinin bilgi düzeyi, gördüğü eğitim, içinde bulunduğu sosyal ve kültürel çevre koşulları göz önünde bulundurulur. Hatanın kaçınılabilir olması durumunda kişi kusurlu sayılacak ve bu husus, temel cezanın belirlenmesinde göz önünde bulundurulacaktır”.

TCK m.30/4’de öngörülen hataya düşen kişi, gerçekleştirdiği fiilin haksızlık oluşturduğunu idrak edemediğinden kaçınılmaz bir hataya düşmektedir. Failin düştüğü bu hata, kusurunu ortadan kaldırır. Yoksa fiilinin maddi unsurlarında bir unsur yanılgısı veya bilgi eksikliği sözkonusu değildir. Burada, TCK m.30/1’de tanımlanan kastı ortadan kaldıran bir hata hali yoktur. Bir başka ifadeyle; TCK m.30/1’de suçun maddi unsurlarında yanılgı varken, TCK m.30/4’de hukuki bir yanılgı sözkonusudur.

Burada yapılan hata, işlediği fiilin hukuken kabul görmez bir davranış olduğunu bilmemenin mazeret olarak ileri sürülmesi anlamına gelmektedir. Fail; işlediği fiilin haksızlık oluşturduğu konusunda hataya düşüyor ve bunu mazeret olarak ileri sürüyor. Prensip olarak bu mazeret TCK m.4 gereğince kabul edilemez, ancak TCK m.30/4 kapsamına girerse, fail hatasından yararlanır. Gündeme getirilen hatanın fail bakımından kaçınılmaz bir niteliğe sahip olması önemlidir. Bu noktada; failin bulunduğu ortam, eğitim düzeyi ve içinde bulunduğu şartlar birlikte değerlendirilerek, hatanın kaçınılmaz olup olmadığı tespit edilecektir.