İşte Cevaplar
Cevap : Kategorik önerme, (açık ya da gizli olarak belirtilmiş) bir özneye bir yükleme yapan önermedir, yani bir özne-yüklem önermesidir.
(Yunanca “kategorein” fiili “yüklemek” anlamına gelir.) Kategorik önermede özne terimi, kendisi hakkında konuşulan varlığı/varlık sınıfını belirtirken, yüklem terimi de o varlık/varlık sınıfı hakkında ne söylendiğini gösterir.
Kategorik önermeler nitelik ve nicelik bakımından sınıflanabilirler.
Nitelikler: Olumlu ve olumsuz.
Nicelikler: Tümel, tikel, tekil ve belirsiz.
Olumlu önerme, belli bir özne hakkında bir evetleme (affirmation) yapan önerme, olumsuz önerme
de yine belli bir özne hakkında bir değilleme (negation) yapan önermedir. Örneğin, “Hava berbat”
önermesi olumlu, “Saç modelin kötü değil” önermesi olumsuz bir önermedir. (Yüklemi çekimli bir
fiil olan önermelerde olumsuzluk genellikle “-me/-ma” ekiyle belirtilir: örneğin, “Yavaş
yürümüyorum” = “Yavaş yürüyor değilim”.)
4
Tümel önerme, bir varlık sınıfının tamamı/bütünü hakkında bir evetleme veya değilleme yapan bir
önermedir ve genellikle “Bütün”, “Her”, “Hiçbir”, “...’in hepsi”, “...’in hiçbiri” ve benzeri ifadeler
yoluyla kurulur. Örnekler: “Bütün insanlar canlıdır”, “Kedilerin hepsi kuyrukludur”, “Hiçbir bitki
bilinçli değildir.”
Tikel önerme, belli bir özelliğin bir varlık sınıfının en az bir üyesi tarafından taşındığını veya
taşınmadığını bildiren bir önermedir ve genellikle “Bazı”, “Kimi”, “....’in bazısı” ve benzeri ifadeler
yoluyla kurulur. Örnekler: “Bazı insanlar eğitimlidir”, “Kimi canlı solungaçlıdır”, “Bitkilerin bazısı
çiçekli değildir”.
Tekil önerme, tek, belli bir varlık hakkında bir evetleme veya değilleme yapan bir önermedir. Tekil
önermelerde özne terimi ya tek bir varlığın özel ismidir – örneğin “Sokrates Yunanlıdır” -- ya da
yine tek bir varlığa işaret eden başka tür bir ifadedir – örneğin “Şu kedi çok sevimli”. Tekil
önermelerin özne terimlerinin kaplamı – eğer bir kaplamdan bahsedilebilirse – tek bir varlıktan
ibarettir ve yapılan yükleme de bu varlığın tamamı/bütünü hakkındadır. Buradan hareketle,
geleneksel terim mantığında bu önermeler genellikle tümel önermeler sınıfına asimile edilirler ve
tasım kuramında da tümel önerme olarak işlenirler.
Son olarak belirsiz önerme, niceliği belirlenmemiş önermedir. Bu önermeler “Bütün”, “Bazı”,
“Hiçbir” gibi bir niceleyici barındırmaz ve bu sebeple de özne terimiyle ilgili varlık sınıfının
tamamının mı, bir kısmının mı yoksa yalnızca tek bir üyesinin mi kastedildiği belirsizdir. Örneğin
“Şair doğru söylemiş” önermesinde kastedilen varlık aslında belli, tek bir şairken, “İnsan yanılır”
önermesinde kastedilen varlık yerine göre bütün insanlar veya kimi insandır.
Diğer Cevaplara Gözat
(Yunanca “kategorein” fiili “yüklemek” anlamına gelir.) Kategorik önermede özne terimi, kendisi hakkında konuşulan varlığı/varlık sınıfını belirtirken, yüklem terimi de o varlık/varlık sınıfı hakkında ne söylendiğini gösterir.
Kategorik önermeler nitelik ve nicelik bakımından sınıflanabilirler.
Nitelikler: Olumlu ve olumsuz.
Nicelikler: Tümel, tikel, tekil ve belirsiz.
Olumlu önerme, belli bir özne hakkında bir evetleme (affirmation) yapan önerme, olumsuz önerme
de yine belli bir özne hakkında bir değilleme (negation) yapan önermedir. Örneğin, “Hava berbat”
önermesi olumlu, “Saç modelin kötü değil” önermesi olumsuz bir önermedir. (Yüklemi çekimli bir
fiil olan önermelerde olumsuzluk genellikle “-me/-ma” ekiyle belirtilir: örneğin, “Yavaş
yürümüyorum” = “Yavaş yürüyor değilim”.)
4
Tümel önerme, bir varlık sınıfının tamamı/bütünü hakkında bir evetleme veya değilleme yapan bir
önermedir ve genellikle “Bütün”, “Her”, “Hiçbir”, “...’in hepsi”, “...’in hiçbiri” ve benzeri ifadeler
yoluyla kurulur. Örnekler: “Bütün insanlar canlıdır”, “Kedilerin hepsi kuyrukludur”, “Hiçbir bitki
bilinçli değildir.”
Tikel önerme, belli bir özelliğin bir varlık sınıfının en az bir üyesi tarafından taşındığını veya
taşınmadığını bildiren bir önermedir ve genellikle “Bazı”, “Kimi”, “....’in bazısı” ve benzeri ifadeler
yoluyla kurulur. Örnekler: “Bazı insanlar eğitimlidir”, “Kimi canlı solungaçlıdır”, “Bitkilerin bazısı
çiçekli değildir”.
Tekil önerme, tek, belli bir varlık hakkında bir evetleme veya değilleme yapan bir önermedir. Tekil
önermelerde özne terimi ya tek bir varlığın özel ismidir – örneğin “Sokrates Yunanlıdır” -- ya da
yine tek bir varlığa işaret eden başka tür bir ifadedir – örneğin “Şu kedi çok sevimli”. Tekil
önermelerin özne terimlerinin kaplamı – eğer bir kaplamdan bahsedilebilirse – tek bir varlıktan
ibarettir ve yapılan yükleme de bu varlığın tamamı/bütünü hakkındadır. Buradan hareketle,
geleneksel terim mantığında bu önermeler genellikle tümel önermeler sınıfına asimile edilirler ve
tasım kuramında da tümel önerme olarak işlenirler.
Son olarak belirsiz önerme, niceliği belirlenmemiş önermedir. Bu önermeler “Bütün”, “Bazı”,
“Hiçbir” gibi bir niceleyici barındırmaz ve bu sebeple de özne terimiyle ilgili varlık sınıfının
tamamının mı, bir kısmının mı yoksa yalnızca tek bir üyesinin mi kastedildiği belirsizdir. Örneğin
“Şair doğru söylemiş” önermesinde kastedilen varlık aslında belli, tek bir şairken, “İnsan yanılır”
önermesinde kastedilen varlık yerine göre bütün insanlar veya kimi insandır.
Diğer Cevaplara Gözat
3 yıl önce L Kategorik önerme ile kategorik yüklem aynı şey mı acaba?
Cevap : Kategori kelimesi Aristo'ya göre yüklemi gösterir.Varlığa ya da bir konuya yüklenen yüklemin çeşitli sınıflarıdır.
En geniş anlamda kategorilerin sayısı sınırsızdır, ancak felsefede belli sayıda kategorilerden bahsedilir. Aristo bunları 10 kategoride toparlamıştır ve bunlara temel yüklemler ya da temel kavramlar denir. Aristocu geleneğe uyarak mantıkçılar bu kategorileri en genel kavramlar olarak ele alırlar.
Aristonun oluşturduğu bu 10 kategori yüzyıllar boyu gerek batıda gerek islam dünyasında kabul edilmiştir.
Aristo'ya göre kategoriler varlığın en genel cinsleridir. Bunlar hiçbir şeyi kendi kendilerine inkar veya tasdik etmezler. Kendi başlarına doğru veya yanlış değillerdir. Bu 10 kategori şunlardır:
Cevher (Substance): Varlığını devam ettirmek için başka bir şeye ihtiyacı olmayan, kendi özü ile varlığını sürdüren şey. Örneğin taş tüm vasıflarından ayrı olarak bir cevherdir. Rengi, şekli, ağırlığı onun ilintileridir. Farklı renk, şekil ve ağırlıkta taşlar olabilmesine karşın, hepsinde ortak olan bir şey vardır ki, bu da onun cevheridir. Cevherler azalıp çoğalmaz, taşı taş yapan daha az cevher veya daha çok cevher olmaz. Cevherlerin karşıtları da olmaz, fakat karşıtları kabul ederler. Soğuk bir taş ısınarak sıcak olabilir, rengi değişebilir ancak cevher hep aynı kalır.
Nicelik: Kaç sorusunun cevabı olan kategoridir. Sürekli ve süreksiz olarak ikiye ayrılır. Süreksiz nicelikler, aritmetiğin konusu, süreli nicelikler ise zaman (fizik) ve mekanın (geometri) konusudur. Sayılar arasında bir sınır olmadığı için sayılar süreksizdir. Çizgi ise bölümleri birbirine dokunduğu için süreklidir. Üç boyutlu geometride ise boyutlar arasındaki sınırı çizgi oluşturur.[3] Niceliklerin karşıtları olmaz. 10 kilonun zıddı yoktur. Ağırın zıddı hafif sayılsa da bu niceliğin değil, göreliğin zıddıdır. Niceliklerin azlığı ve çokluğu da olmaz. Niceliklerin kendine has özellikleri eşitlik ve eşitsizlik yüklenebilmeleridir. Bir sayının bir sayıya ya da bir şeklin bir şekle eşit olduğu söylenebilir.
Nitelik: Nasıl sorusuna verilen cevaptır. 4 çeşidi vardır.
Hal bildiren nitelikler: Fazilet, adalet, itidal gibi.
Meyil bildiren nitelikler: Kolayca değişebilen niteliklerdir. Hastalık, soğukluk, sıcaklık gibi.
Duyu nitelikleri: Tatlılık, acılık, renkler, kokular vb.
Şekil niteliği: Bir şeyin eğriliği, doğruluğu, üç veya dört köşeli olması gibi.
Niteliklerin karşıtları olur. Adaletsizlik adaletin, soğuk sıcağın karşıtıdır. Nitelikler azlık ve çokluk kabul eder. Ancak şekil nitelikleri azlık ve çokluk kabul etmezler.[4]
Görelik (Relation): Varlığı bir başka şeyin varlığına bağlı olan şeylerdir. Çift, yarım, usta, büyük, baba, oğul, bilgi görelik belirtirler. Mesela büyük göreli bir kavramdır, çünkü bir şeyin büyüklüğü başka bir şeye göre görelidir. Bütün göreli kavramlar karşılıklıdır(correlatif). Örneğin baba oğulun babasıdır.
Mekan: Nerede sorusuna cevap olan kategoridir. İşyerinde, Ankara'da gibi.
Zaman: Ne zaman sorusuna cevap olan kategoridir. Dün, geçen yıl, 2010'da gibi.
Durum: Aristo, bu kategori için 'nallı' ve 'silahlı' örneklerini verir. Töz'ün bir 'edilgi' sonucunda ortaya çıkan vaziyetidir. Bu kategoriye 'sahip olma' (to have) ismi de verilmektedir. Ancak Aristo, Kategoriler kitabının 15. bölümünde, 'sahip olma' (to have) teriminden, kitabının 4. bölümünde saydığı 10 kategorinin dışında tutarak, ayrıca bahsetmektedir.
Pozisyon: Pozisyon kategorisi, 'oturmak', 'uzanmak' gibi 'ilintili duruş'ları ifade eder.
Etki (Action): Bir şeyin başka bir şeyi tesir etmesi durumunda, tesir ediciye ilintili olan haldir. Kesiyor, seviyor, kırıyor gibi.
Edilgi (Passion, Affection): Bir şeyin başka bir şeyi tesir etmesi durumunda, tesir edilene ilintili olan haldir. Kesiliyor, seviliyor, kırılıyor gibi.
En geniş anlamda kategorilerin sayısı sınırsızdır, ancak felsefede belli sayıda kategorilerden bahsedilir. Aristo bunları 10 kategoride toparlamıştır ve bunlara temel yüklemler ya da temel kavramlar denir. Aristocu geleneğe uyarak mantıkçılar bu kategorileri en genel kavramlar olarak ele alırlar.
Aristonun oluşturduğu bu 10 kategori yüzyıllar boyu gerek batıda gerek islam dünyasında kabul edilmiştir.
Aristo'ya göre kategoriler varlığın en genel cinsleridir. Bunlar hiçbir şeyi kendi kendilerine inkar veya tasdik etmezler. Kendi başlarına doğru veya yanlış değillerdir. Bu 10 kategori şunlardır:
Cevher (Substance): Varlığını devam ettirmek için başka bir şeye ihtiyacı olmayan, kendi özü ile varlığını sürdüren şey. Örneğin taş tüm vasıflarından ayrı olarak bir cevherdir. Rengi, şekli, ağırlığı onun ilintileridir. Farklı renk, şekil ve ağırlıkta taşlar olabilmesine karşın, hepsinde ortak olan bir şey vardır ki, bu da onun cevheridir. Cevherler azalıp çoğalmaz, taşı taş yapan daha az cevher veya daha çok cevher olmaz. Cevherlerin karşıtları da olmaz, fakat karşıtları kabul ederler. Soğuk bir taş ısınarak sıcak olabilir, rengi değişebilir ancak cevher hep aynı kalır.
Nicelik: Kaç sorusunun cevabı olan kategoridir. Sürekli ve süreksiz olarak ikiye ayrılır. Süreksiz nicelikler, aritmetiğin konusu, süreli nicelikler ise zaman (fizik) ve mekanın (geometri) konusudur. Sayılar arasında bir sınır olmadığı için sayılar süreksizdir. Çizgi ise bölümleri birbirine dokunduğu için süreklidir. Üç boyutlu geometride ise boyutlar arasındaki sınırı çizgi oluşturur.[3] Niceliklerin karşıtları olmaz. 10 kilonun zıddı yoktur. Ağırın zıddı hafif sayılsa da bu niceliğin değil, göreliğin zıddıdır. Niceliklerin azlığı ve çokluğu da olmaz. Niceliklerin kendine has özellikleri eşitlik ve eşitsizlik yüklenebilmeleridir. Bir sayının bir sayıya ya da bir şeklin bir şekle eşit olduğu söylenebilir.
Nitelik: Nasıl sorusuna verilen cevaptır. 4 çeşidi vardır.
Hal bildiren nitelikler: Fazilet, adalet, itidal gibi.
Meyil bildiren nitelikler: Kolayca değişebilen niteliklerdir. Hastalık, soğukluk, sıcaklık gibi.
Duyu nitelikleri: Tatlılık, acılık, renkler, kokular vb.
Şekil niteliği: Bir şeyin eğriliği, doğruluğu, üç veya dört köşeli olması gibi.
Niteliklerin karşıtları olur. Adaletsizlik adaletin, soğuk sıcağın karşıtıdır. Nitelikler azlık ve çokluk kabul eder. Ancak şekil nitelikleri azlık ve çokluk kabul etmezler.[4]
Görelik (Relation): Varlığı bir başka şeyin varlığına bağlı olan şeylerdir. Çift, yarım, usta, büyük, baba, oğul, bilgi görelik belirtirler. Mesela büyük göreli bir kavramdır, çünkü bir şeyin büyüklüğü başka bir şeye göre görelidir. Bütün göreli kavramlar karşılıklıdır(correlatif). Örneğin baba oğulun babasıdır.
Mekan: Nerede sorusuna cevap olan kategoridir. İşyerinde, Ankara'da gibi.
Zaman: Ne zaman sorusuna cevap olan kategoridir. Dün, geçen yıl, 2010'da gibi.
Durum: Aristo, bu kategori için 'nallı' ve 'silahlı' örneklerini verir. Töz'ün bir 'edilgi' sonucunda ortaya çıkan vaziyetidir. Bu kategoriye 'sahip olma' (to have) ismi de verilmektedir. Ancak Aristo, Kategoriler kitabının 15. bölümünde, 'sahip olma' (to have) teriminden, kitabının 4. bölümünde saydığı 10 kategorinin dışında tutarak, ayrıca bahsetmektedir.
Pozisyon: Pozisyon kategorisi, 'oturmak', 'uzanmak' gibi 'ilintili duruş'ları ifade eder.
Etki (Action): Bir şeyin başka bir şeyi tesir etmesi durumunda, tesir ediciye ilintili olan haldir. Kesiyor, seviyor, kırıyor gibi.
Edilgi (Passion, Affection): Bir şeyin başka bir şeyi tesir etmesi durumunda, tesir edilene ilintili olan haldir. Kesiliyor, seviliyor, kırılıyor gibi.