Sözlükte Kök Nedir:

Kök Nedir

Dildeki varlık, kavram ve eylemlerin adları olan, anlamlı en küçük birim, köktür. Türkçede genellikle tek heceli olan kökler, dilde önceden beri vardır. Kökler, yalnız başlarına kullanılabildiği gibi eklerle de kullanılabilir.

Türkçede ister isim kökü ister fiil kökü olsun bütün kökler her zaman kelime başında bulunur ve (zamir çekiminde kök ünlüsünün değişmesi dışında) ek alma sırasında bazı ses değişiklikleri sayılmazsa, kelime köklerinde biçim değişikliği olmaz: ben-e > bana, sen-e > sana; güç-ü > gücü; sev-gi-li, dağ-cı-lık; de- > di-yor.

Kullanım alanına yapım veya çekim ekiyle çıkan bütün kelimelerde kökler açık olarak görünür. Yani çekim ve yapım ekleri kelimeden ayrıldıktan sonra geride kalan dil birliği bir anlam ifade eder: bak-ı-ş-mış-lar, genç-lik-ten. Fakat bazı isim ve fiil kökleri, uzun zamandır yalnız başlarına kullanılmadıkları için bir kısım yapım ekleriyle kalıplaşmış olarak bulunurlar. Bu tipteki kökleri de karşılaştırma yoluyla tespit etmek mümkündür: bek-le-, bek-çi, çap-kın, sav-cı, yed-ek vb.

Türkçedeki kelimeler, isim soyundan kelimeler ve fiil soyundan keli­meler olmak üzere iki ana grupta toplandığı için kelime kökleri de anlamlarına göre isim kökleri ve fiil kökleri olmak üzere ikiye ayrılır:

İsim kökleri

Varlık veya kavramları karşılayan kökler isim kökleridir. İsim kökleri­nin karşıladığı nesneler veya kavramlar tek başlarına düşünülerek zihinde canlandırılabilir. Bu özelliğiyle isim kökleri tek başlarına kullanılabilir: alt, dağ, deniz, el, genç, gök, ilk, kar, kök, taş, Türk, üst vb.

Fiil kökleri

Eylemleri karşılayan köklerdir: al-, bak-, bul-, çalış-, gel-, sor-, oku- vb.
Fiil kökleri, buradaki örneklerde olduğu gibi kendilerinden sonra kısa çizgi çekilerek yazılmalı ve bu yazılış (al-, bak-) almak, bakmak şeklinde okunmalıdır. Aksi hâlde, emir kipinde teklik ikinci kişiye göre çekimlenmiş olurlar.

Fiil kökleri, nesnelere veya kişilere çekim ekleriyle bağlanmak suretiyle kullanım alanına çıktığı için isim kökleri gibi tek başlarına kullanılamazlar. Emir kipinin ikinci teklik kişiye göre çekiminde fiil kökleri, eksiz olarak kullanım alanına çıkmış gibi görünüyor. Fakat burada da ø ekle bir çekim söz konusudur: (sen) oku ø, (sen) sor ø, (sen) yaz ø.

Varlıkları, kavramları ve eylemleri karşılayan isim ve fiil kökleri, birbi­rinden tamamen farklı dil birlikleri olduğu için ortak kök olamazlar. Barış, boya, güven, sıva, savaş, şiş, tat, toz, yama... örnekleri hem isim hem fiil kökü gibi görünmektedir. Ancak kelimelerin etimolojisi araştırıldığında bunların asıllarının fiil olduğu anlaşılacaktır.

Yansıma kelimelerin köklerini bu iki gruptan birine dahil etmek gere­kirse bunları isim kökü olarak göstermek gerekir: gürültü, horultu, patlama, haykırmak, vızıldamak.
bin (isim, 1000) - bin- (fiil); göç (isim) - göç- (fiil); güven (isim) – güven- (fiil); on (isim, 10) - on- (fiil); sap (isim, balta sapı) - sap- (fiil); var (isim) - var- (fiil); yaz (mevsim adı) - yaz- (fiil); yüz (isim, 100) - yüz- (fiil) gibi örnekler sesteş kök olarak gösterilebilir.

Sözlükte Öz Nedir:
öz bir nesneyi neyse o yapan gereçlerin tümü. tarih boyunca öz için değişik tanımlar yapılmıştır. 1)platon göre idea anlamında kullanılmıştır. ona göre bütün varlıkların özleri ideadır. 2)aristoteles bu deyimi metafiziğinde ve mantığında değişik anlamlarda kullanmıştır. aristoteles metafiziğinde öz deyimi töz ile anlamdaştır, “özdekle bitişik olmayan töz öz diyorum” der. bu anlamda öz deyimi, töz deyiminden soyut ve varlık deyiminden düşünsel olmasıyla ayrılır. buna karşı aristoteles mantığında öz somut varlıktır, “sözgelimi insan, at özdür.”der. bu somut özleri de birinci ve ikinci özler olmak üzere ikiye ayırır. birinci özler bireysel olarak, ikinci özlerse türdel olarak ele alınan özlerdir. şöyle der “ikinci öz diye birinci anlamda alınan özlerin içinde bulundukları türlere denir. ne var ki bu türlere cinslerini de eklemek gerekir. sözgelimi birey olarak insan, insan türünün içine ve türün cinsi de hayvandır. öyleyse ikinci öz diye bu sonuncu özler, yani tür olarak insan ve hayvan gösterilir. 3)fransız varoluşçusu sartre’a göre öz, varlaşmayla meydana gelir ve varoluştan önce yoktur. insan, kendini ne yapar ve nasıl yaparsa odur. insandan başka bütün varlıklar önceden belli bir öz’e göre varlaşırlar. örneğin bir masa yapmak için önce masanın özünü tasarlarız, sonra testereyi ve keresteyi alıp o özü varlaştırırız. bir bezelye taneciği bezelye özünden, bir papatya yaprağı papatya özünden meydana gelir. insansa bir insan özünden meydana gelmez, insanın özü varoluşundan sonradır. sartre’a göre öz, varlığı belirleyen anlamındadır ve varlığın herhangi bir özle belirlenmediği dile getirilmiştir. 4)alman düşünürü kant’a göre öz, kendinde şey ve phenomenon karşıtı olarak noumenon’dur. asla bilinemez. bizler sadece nesnelerin görünüşlerini bilebiliriz, kendinde ne olduklarını bilemeyiz.