Boylam Tanımı

1. Bir kutuptan diğer kutba ulaşan ve ekvator ile paralelleri dik kesen daire yaylarına meridyen denir.
2. Yeryüzündeki herhangi bir noktanın meridyen çemberiyle başlangıç olarak alınan Greenwich gözlemevinin meridyen çemberi arasındaki açı değeri, tul, tul derecesi, meridyen.
3. Yeryuvarlağı üzerinde herhangi bir noktadan geçen öğlen çemberi ile başöğlen çemberi arasındaki yay parçasının açısal değeri.
4. Bir yerden geçen meridyen ile başlangıç meridyeni arasındaki açı, o yerin coğrafi boylamıdır. Başka bir deyişle, bir noktanın boylamı, oradan geçen meridyen düzlemi ile başlangıç meridyeni arasında ki açıdır.

Boylam (Meridyen) Nedir

Boylam, başlangıç meridyeninin doğusundaki veya batısındaki herhangi bir noktanın açısal mesafesi.[1][2] Boylamlar, doğu ve batı boylamları olmak üzere ikiye ayrılırlar; derece, dakika ve saniye cinsinden ifade edilirler.[1] Dünya üzerindeki aynı boylama sahip noktaların birleşmesi ile oluşan yarım daire şeklindeki varsayımsal yaylara ise meridyen denir.[3] Meridyenler bir kutuptan diğerine uzanırlar ve Dünya'yı portakal dilimi gibi dilimlere ayırırlar.[3]
 
Meridyenler, Ekvator'a dik açı yapacak şekilde yerküreyi 360 eşit parçaya bölen ve uçları kutuplarda birleşen, yay şeklindeki varsayımsal çizgilerdir. Her meridyen, bir büyük çemberin yarısıdır ve tüm meridyenler aynı uzunluktadır. Zaman zaman meridyen kavramı herhangi bir boylamdan ve kutuplardan geçen "tam" çember anlamında kullanılır.[2][4] Karışıklıkları önlemek açısından bu yazıda meridyen sözcüğü her zaman yarım çember anlamında kullanılacaktır.
 

Başlangıç meridyeni ve Antimeridyen

İngiltere'nin Greenwich gözlemevinden geçen meridyen, başlangıç meridyeni kabul edilir ve 0 derece olarak gösterilir. Doğusunda kalan yerlere doğu yarımküre, batısında kalan yerlere batı yarımküre denir. Başlangıç meridyeninin 179 doğusunda, 179 batısında ve tam karşısında (180. meridyen) olmak üzere toplam 360 meridyen yayı vardır. 0 (Greenwich) ve 180 derece meridyenleri karşı karşıyadır ve birbirini daireye tamamlar. Bu nedenle 180. meridyene "antimeridyen" de denir.
 

Boylamların Özellikleri

1. Bütün meridyenler kutup noktalarından geçtikleri yerden çevre uzunlukları eşittir. Fakat aralarındaki mesafe kutuplara doğru daralır. Bunun nedeni Dünya'nın küresel olduğundan dolayı bütün meridyenlerin kutup noktalarında birleşmesidir.
2. Meridyenler kuzey güney yönlü olarak uzar. Bu bilgi haritalarda yön bulmada kullanılır.
3. Bütün meridyenler Ekvator'u dik keserler.
4. Meridyenler tam daire olarak hazırlanmış (180° ) ancak yarım yay olarak numaralandırılmıştır. Her meridyen yayını 180° tamamlayan zıt işaretli antimeridyeni bulunmaktadır. Ekvator üzerindeki bir meridyen yayıyla o meridyenin antimeridyeni arasında 180° meridyen yayı yani 12 saatlik yerel saat farkı bulunur. Bundan dolayı bir meridyende Güneş doğarken, antimeridyeninde Güneş batar.
5. İki meridyen yayı arasındaki uzaklık Ekvator üzerinde 111 km iken kutuplara doğru gidildikçe Dünya'nın şekline bağlı olarak meridyen aralıkları küçülür.
6. Aynı paralel daire üzerinde iki meridyen arasındaki aralık her yerde aynıdır. Bütün paraleller 360 meridyen yayı tarafmdan eşit aralıklarla kesilmiştir. Bir paralelin toplam çevre uzunluğu 360'a bölündüğünde o paralel üzerinde iki meridyen arası mesafe bulunur.
7. Başlangıç Meridyeni'nden (0°) başlayıp meridyenlerin numaraları doğuya ve batıya doğru birer derece aralıklarla artar. Meridyen numaralan sağa doğru büyüyorsa Doğu, sola doğru büyüyorsa Batı Yarımküre'dedir.
8. Aynı meridyen üzerinde bulunan bütün noktaların boylamları ve yerel saatleri aynı olur.
9. Güneş Ekvator üzerinde iken (21 Mart - 23 Eylül) aynı meridyen üzerindeki bütün noktalarda Güneş sabah aynı saatte doğar, akşam aynı saatte batar. Türkiye haritasında gösterilen 39° Doğu meridyeni üzerinde bulunan Elazığ ve Trabzon'da Ekinoks'larda Güneş aynı saatte doğar, akşam aynı saatte batar.
10. İki meridyen arasındaki yerel saat farkı her yerde (4') dır. İki paralel daire üzerinde 360° meridyen belirlenmiştir.
 

Boylamda Mesafe Ölçümü

Meridyenler "üzerindeki" (iki paralel arasındaki) her 1 dakikalık açı 1 deniz miline (1852 m) eşittir.[5]
 
Herhangi bir harita üzerinde iki nokta arasındaki mesafe ölçülürken, harita projeksiyonlardan kaynaklanan hataları minimum düzeye indirmek için, iki nokta arasındaki doğrunun uzunluğu, ortasından geçen bir meridyen üzerindeki açılar ile kıyaslanır. Örneğin iki nokta arasındaki mesafe bir pergel ile ölçülüp doğru üzerindeki bir meridyenle (mümkünse tam ortadaki) kıyaslandığında 10 dakikalık açıya denk geliyorsa, o iki nokta arasındaki gerçek mesafe yaklaşık olarak 10 deniz milidir.
 
Paraleller üzerindeki dakika aralıkları -ekvator haricinde- meridyenler ile aynı olmadığından mesafe hesaplaması için kullanılmaz.

Boylam ve Saat Hesaplamaları

Saat hesaplaması yaparken aşağıdaki formülden faydalanacağız.
Burayı çok dikkatli okuyunuz ! Aynı tarafta bulunan (Ör: A ile B veya C ile D) iki merkez arasında yerel saat farkı sorulursa merkezlerin boylamları birbirinden çıkarılır ve 4 dakika ile çarpılır.

Farklı tarafta bulunan (Ör: B ile C) iki merkez arasında yerel saat farkı sorulursa merkezlerin boylamları toplanır ve 4 dakika ile çarpılır.

Not : Aynı meridyen üzerinde bulunan merkezlerin yerel saatleri aynıdır.
Not : Dünya batıdan doğuya doğru döndüğü için yerel saat doğuda her zaman ileridedir. Problemleri çözerken buna dikkat etmelisiniz



Örnek : 20° batı meridyeninde bulunan A merkezinde yerel saat 17: 20 iken 32° doğu meridyeninde bulunan B merkezinde yerel saat kaçtır?

Çözüm : Öncelikle merkezlerin Greenwich'in hangi tarafında bulunduğuna bakmalıyız. A merkezi batı, B merkezi ise doğu meridyeninde bulunuyor.

O halde,
20 + 32 = 52 meridyen
52 * 4 = 208 dakika - 3 saat 28 dakika yapar

B merkezi, A merkezine göre daha doğuda bulunmaktadır. Bu nedenle saat daha ileri olmalıdır. Bulunan saat farkını A merkezinin saatine ekleyeerk sonuca ulaşılır.

17,20
03,28
+_____
20,48

 

Kaynakça

Pooley, Dorothy, ve David Robson. The Air Pilot's Manual 3: Air Navigation. 6. baskı. Shoreham, West Sussex: Pooley's Air Pilot Publishing, 2010.
1.^ a b Latitude and Longitude Worldatlas.com. Erişim: 5 Ekim 2012.
2.^ a b "longitude." Dictionary.com. Erişim: 5 Ekim 2012.
3.^ a b Latitude and Longitude Nasa.gov. Erişim: 5 Ekim 2012.
4.^ "meridian." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
5.^ Pooley's, sf 6