Didaktik Tanımı Anlamı

Didaktik, Türk Dil Kurumu'na göre, eğitim bilimi anlamına gelen, Fransızca didactique kökenli bir isimdir. Öğretim yöntemlerini ele alan bilgi, öğretim bilgisi bakışı çerçevesinde kullanıldığı gibi, kısaca Öğretici şeklinde, bir sıfat olarak da kullanılmakta olan (Örnek: "Didaktik bir eser.") didaktik sözcüğü, İngilizce'de, "tümdengelim yoluyla sonuç çıkarmak" açılımıyla; "deduct" sözcüğü geçmişine dayanır.
 
Sanatsal alanda (şiir, öykü, tiyatro) kullanımı yaygın olan didaktik; bilimin de vazgeçmediği bir "yöntem" bağlamında günlük kullanım dili içinde yerini almıştır.

Didaktik Nedir

Bilgi vermek için yazılan bütün edebiyat eserleri didaktik türe girer. Her milletin edebiyatında ahlâk, din ve teknikle ilgili bilgiler vermek amacıyla, edebi biçimde yazılmış kitaplar vardır: Çin'in dini yasa kitapları (King) ve Hindistan'daki Sutra'lar ahlâki bir ders çıkarma amacı güden öğütlü hikâyeler ve masallar bu kategoriye konulabilir.

Fenelon'un Telemakhos'un Başından Geçenler (les Aventures de Telemaque) gibi, öğretici nitelikteki eserlerle Fontenelle'in Meskûn Dünyaların Çokluğu (Entretiens Sur La Pluralite Des Mondes) gibi bilimi halka indiren eserler, genel anlamıyla, didaktik türe girer. Ama bu terim, geleneksel sınıflamada, daha özel olarak, bir doktrinin açıklanmasını, ilmi veya teknik bilgileri konu alan bir şiir türünü belirtir.

Başlangıçtan beri özlü ve kafiyeli söyleyişi ile didaktik şiir, bir bilginin kolay akılda kalmasını sağlamak için elverişli sayıldı (atasözleri, özdeyişler v.b.). Bu nitelik, çok zengin eski yunan didaktik şiirinde de görülür (Ksenophanes, Parmenides ve Empedokles'un felsefi şiirleri, Pythagoras'a mal edilen Solon'un Yaldızlı Mısralar'ı). Hesiodos, bizim için bu türün en eski temsilcisidir: Erga Kai Hemerai (İşler ve Günler), Theogonia (Tanrıların Soy Ağacı). Bununla birlikte sanat yaratma kaygısı yavaş yavaş öğretme kaygısını bastırdı.

Aratos'un Phaenomena (Gökbilimle İlgili Olaylar) [M.Ö. III. yy.] adlı şiirinde bu kaygı açıkça belirir. Buna karşılık Latin şairlerinde pratik Latin zekâsı, didaktik türe yöneldi. Lucretius (de Natura Renim) ve Vergilius (Georgica, [Çiftçiler]) bu türde şaheserler verdiler; ayrıca Horatius'un Ars Poetica (Şiir sanatı), Ovidius'un Fasti (Yıllıklar) ve Ars Amatoria (Sevme Sanatı), Columella'nın De Re Rustica (Bahçeler) adlı eserleri, Manilus'un gökbilimle ilgili yazıları ile Hıristiyan dini dogmasının özünü açıklayan Hıristiyan yazarların (Commodianus, Prudentius) kitapları da, didaktik eserler sayılabilir.

Türk edebiyatında didaktik şiirin tarihi oldukça eskidir. Yusuf Has Hacib'in Kutadgu Bilig'i (1070) ahlâk, ideal hayat ve devlet yönetimi konusunda öğretici bilgi veren didaktik bir mesnevidir. Yunus Emre'nin Risalet-ün-Nushiye'si (1308) İslami bilgileri ve tasavvuf esaslarını öğreten mesnevilerdendir.

XIII. yy. tasavvuf şairlerinden Ahmed Fakih'in Çarhname'si (1252'den önce) tasavvufi didaktik eserlerdendir. Nabi'nin (1642-1712) Hayriye ve Hayrabad mesnevileri Ortaçağ İslam dünyasında geçerli bilgileri ve değer yargılarını öğretmek için yazılmış mesnevilerdendir.

İslâmi Türk edebiyatı devresinde Şeyh Sadi'nin Farsçadan çevrilen Gülistan ve Bustan adlı eserleri didaktik türün tanınmış örnekleri arasında yer aldı: Hoca Mesud''un Ferhengname-i Sadi tercümesi (XIV.yy.) v.b.

Tanzimattan sonraki Türk edebiyatında Ziya Paşa'nın (1825-1880) Terkibibend'i, Manzum Harabad önsözü didaktik türün örneklerindendir.

Servet-i fünun şiirinde en tanınmış didaktik eserleri Tevfik Fikret verdi: Halûkun Defteri (1911) ve Şermin (1914). öğretici nitelik taşıyan hayvan hikâyeleri de Kelile ve Dinme ile Lafontaine'in eserlerine dayanılarak Türkçeye birçok defalar çevrildi: Şinasi, Orhan veli v.d.

Didaktik Şiir

Belli bir düşünceyi aşılamak ya da belli bir konuda öğüt, bilgi vermek, ahlaki bir ders çıkarmak amacıyla öğretici nitelikte yazılan duygu yönü az olan şiir türüdür. Manzum hikayeler ve fabllar bu türe girer. Kısaca öğretici şiirdir. Yusuf Has Hacip’in Kutadgu Bilig, Aşık Paşa’nın Garibname, Nabi’nin Hayriye bu türün ünlü örnekleridir. Tanzimat’tan sonraki Türk Edebiyatında Ziya Paşa’nın Terkib-i Bend; Tevfik Fikret’in Haluk'un Defteri ve Şermin; Mehmet Akif’in Süleymaniye Kürsüsünde, Asım adlı eserleri de bu tarzda yazılmış ünlü eserler. Fabl türündeki eserler de örnek olarak gösterilebilir.
 

Didaktik Şiir Örnekleri

Örnek-1

 DİNLE VATANDAŞ
 Kulak ver sözüme, dinle vatandaş
 Uyma lâklak edip gülüşenlere.
 Seni meşgul eder, işinden eğler,
 Karışır tembel perişanlara.
 
 Adım at ileri, geriye bakma,
 Bir sağlam iş tut da elden bırakma,
 Saçma sapan sözler hep delip takma
 Allah’ın yardımı çalışanlara.
 (Âşık Veysel)

Örnek-2

KARGA İLE TİLKİ
 Bir dala konmuştu karga cenapları;
 Ağzında bir parça peynir vardı.
 Sayın tilki kokuyu almış olmalı;
 Ona nağme yapmaya başladı:
 "Ooooo! Karga cenapları, merhaba!
 "Ne kadar güzelsiniz; ne kadar şirinsiniz
 "Gözüm kör olsun yalanım varsa
 "Tüyleriniz gibiyse sesiniz
 "Sultanı sayılırsınız bütün bu ormanın."
 Keyfinden aklı başından gitti bay karganın;
 Göstermek için güzel sesini
 Açınca ağzını düşürdü nevâlesini.
 Tilki kapıp onu dedi ki: "Efendiciğim,
 Size küçük bir ders vereceğim;
 Alıklar olmasa iş kalmaz açık gözlere;
 Böyle bir ders de değer sanırım bir peynire"
 Karga şaşkın, mahcup biraz da geç ama,
 Yemin etti gayrı faka basmayacağına.
(Çev: Orhan Veli)

Örnek-3

Şunlar ki çoktur malları
 Gör nice oldu halleri
Sonucu bir gömlek imiş
 Anında yoktur yenleri
( Yunus EMRE )