Cevap : Olaya Dayalı Plan


Olaya dayalı metinler, bir olay veya durum çevresinde yer, zaman, kişi belirtilerek ve bir plan dahilinde olayların, okuyucunun veya dinleyicinin zihninde canlandırılacak şekilde ifade edilmesiyle oluşur.

Olaya dayalı planlarda olaylara gerçekleşme anında ya da sebep ve sonuç ilişkisi çerçevesinde değerlendirilerek yazı içerisinde karar verilir.Olaya dayalı plan uygulamalarında en çok öykü, roman gibi türlerde kullanılır. 

1. ROMAN
2. HİKAYE 
3. MASAL 
4. FABL
5. DESTAN 
6. EFSANE
7. ANI
8. GÜNLÜK 
9. TİYATRO
10. TEKERLEME

Olaya dayalı plan uygulanan edebi türlerde giriş, gelişme ve sonuç bölümlerine sırasıyla serim, düğüm ve çözüm de denmektedir.

Ayrıca kullanılacak konunun özelliğine, ana düşünceye, kullanılacak örneklere ve anlatım biçimine göre olaya dayalı planında içerisinde olduğu 3 farklı plan türü vardır. Bunlar:

1. Olaya dayalı planlar
2. Düşünceye dayalı planlar ve
3. Duyguya dayalı planlardır.

Olaya dayalı olarak plan uygulanan türler genel olarak 2'ye ayrılır. Bunlar:

Anlatmaya bağlı ve göstermeye bağlı edebi metinlerdir.

Anlatmaya Bağlı Edebi Metinler

Masal, destan, mesnevi, halk hikayesi, hikaye, roman gibi anlatmaya bağlı olan edebi eserleri kapsamaktadırlar. Tüm edebi metinlerde  olaya dayalı plan kullanılmaktadır.

Bu edebi metin türlerinde anlatılan olaylar, zaman, yer, kişi ve durum belirtilerek sanki okuyucunun zihninde canlandırılarak anlatılır.

Göstermeye Bağlı Edebi Metinler

Kendi içerisinde geleneksel ve modern türk tiyatrosu olarak ikiye ayrılan göstermeye bağlı edebi metinlerde geleneksel türk tiyatrosu karagöz, meddah, orta oyunu ve köy seyirlik oyunlarını kapsarken modern Türk tiyatrosu ise dram, komedi, trajedi ve melodramı kapsamaktadır.

Bu tür edebi metinlerde iste anlatılmak istenen olay sahnede seyirci önünde canlandırılarak anlatılmaya çalışılır.

Olaya dayalı plan uygulalan yazı türlerini detaylı inceleyelim;
ROMAN

Olmuş ya da olabilir nitelikteki olayları ve konuları ele alan edebî türlere Roman denir. Diğer türlerden ayrılan en önemli özelliği, uzunluğudur.

Romanlarda, şu ögeler üzerinde önemle durulmalıdır:

1. Konu,
2. kişiler (şahıslar, kahramanlar)
3. çevre (mekân)
4. zaman,
5. ana düşünce ve
6. anlatım tarzı (üslûp).Romanlarda, toplumsal olaylar ve ilişkiler gerçeklere uygun bir tarzda ele alınır.

Romanlardaki olaylar, bir plâna uygun olarak anlatılır. Bu plân şöyledir:

1. Giriş (Serim): Roman olayının başı, burada verilir.
2. Gelişme (Düğüm): Roman olayının gelişip, açıldığı bölümdür.
3. Sonuç (Çözüm): Romandaki olayın açıklığa kavuştuğu, düğümün çözüldüğü bölümdür.

Roman Özellikleri

1. Yaşanması muhtemel olaylar anlatılır.
2. Hikayelere göre daha uzundur.
3. Olay, zaman, mekan ve kişi yapı unsurlarıdır.
4. Anlatıda üç farklı bakış açısı bulunmaktadır.
5. Bu tür eserlerde gözlem ön plandadır.
6. Eserde yer alan kahramanlar bütün yönleriyle anlatılır.
7. Mekanların ayrıntılı tasviri yapılır.
8. Konularına göre farklı roman çeşitleri bulunmaktadır.
9. Dünya edebiyatında ilk roman örneği Miguel de Cervantes tarafından yazılan Don Kişot adlı eserdir.
10. Türk edebiyatında ilk roman örneği ise Şemsettin Sami’nin yazdığı Taaşşuk-ı Talat-ı Fitnat adlı eserdir.

Hikâye (Öykü) Nedir? Hikâyenin Özellikleri, Türleri, Yapı Unsurları Nelerdir?

Hikâye: Hikâye kelimesi Türkçe Sözlük’te “Gerçek veya tasarlanmış olayları anlatan düzyazı türü.” biçiminde tanımlanmaktadır. Hikâye, insanoğlunun ilk edebî ürünlerinden olan destanlarla birlikte doğmuş ancak günümüze kadar önemli değişimler geçirmiştir. Hikâyenin modern anlamda edebî tür hâline gelmesi 19. yüzyıl yazarlarının metinleriyle mümkün olmuştur. Özellikle Fransız yazar Maupassant (Maposan) ve Rus yazar Çehov, kendi adları ile anılan hikâye tarzlarının kurucuları arasında yer alır.

ÖZELLİKLERİ

1 – Olay kişi yer ve zaman unsurlarından oluşur.

2- Olay ve kişiler gerçeğe uygundur.

3 – yaşanılan yer ve zaman bellidir.

4- Yer betimlemeleri ile kahramanların ruhsal ve kişisel özelliklerine yer verilir.

5 – Ele alınan bir olay ya da durum seri düğüm ve çözüm planına uygun işlenerek sonuçlandırılır.

6 – Açık yalın ve akıcı bir dil kullanılır.

Hikâye anlatım olarak romana benzer; ama aslında onun romandan çok farklı yanları vardır:

1. Hikâye türü, romandan daha kısadır.
2. Hikâyede temel öğe olaydır. Romanda ise temel öğe karakter, yani kişidir. Hikâyeler olay üzerine kurulur, romanlar ise kişi üzerine kurulur.
3. Hikâyede tek olay bulunmasına karşılık romanda birbirine bağlı olaylar zinciri vardır. Romandaki olaylardan her biri hikâyeye konu olabilir.
4. Hikâyede kahramanların tanıtımında ayrıntıya girilmez, kahramanlar her yönüyle tanıtılmaz. Romandan farklı olarak hikâyede kişiler sadece olayla ilgili yönleriyle anlatılır. Bu yüzden hikâyelerdeki kişiler bir karakter olarak karşımıza çıkmaz.
5. Öyküde, olayın geçtiği yer (çevre) sınırlıdır ve ayrıntılı olarak anlatılmaz. Romanlarda olaylar çok olduğu için olayların geçtiği çevre de geniştir. Bu çevreler çok ayrıntılı olarak anlatılır.
6. Hikâyeler kısa olduğu için anlatım yalın, anlaşılır ve özlüdür. Romanlarda ise anlatım daha ağır ve sanatlıdır.

 Masal

Olağanüstü olaylarla süslü, olağanüstü kişilerin başından geçen, zaman ve yer kavramları belirli olmayan hayalî olayların anlatıldığı yazılara masal denir.

1.  Masalda eğiticilik ve öğreticilik esastır.
2.  Masallardaki olaylar gerçeğe uymaz.
3.  Kahramanlar olağanüstü özelliklere sahiptir.
4.  Masalın geçtiği yer ve zaman belirsizdir.
5.  Masallar tekerlemeyle başlar.
6.  Masaldaki karakterler; cinler, periler, devler ve hayvanlar olabilir.
7.  Masalların sonunda iyiler ödüllendirilir, kötüler cezalandırılır.
8.  Ulusal konulara yer verilmez, evrensel konular ve mesajlar içerir.

 

 Fabl (Öykünce)

İnsan dışındaki canlı ve cansız varlıklara insan özelliği verilerek başlarından geçen olayların insanlara ibret dersi verecek şekilde anlatıldığı kısa yazılara fabl denir.

1.  Sonunda ders verme amacı güden yazılardır.
2.  Genellikle hayvanlar ve bitkiler konuşturulur.
3.  Fabl kahramanları insanlar gibi düşünür, insanlar gibi konuşur ve tıpkı insanlar gibi davranır.
4.  Dünyanın en ünlü fabl yazarları Ezop, La Fontaine ve Beydeba’dır.

» Yengeç ana, yavrusunu sürekli uyarıyormuş:
– Şunu böyle yapma, bunu böyle yapma! Öyle eğri büğrü yürüme, doğru dürüst yürü!..
Canına tak eden yavru yengeç, anasına şöyle demiş:
– Peki, sen doğru dürüst yürü önümden de ben de yürümek nasılmış öğreneyim!

Destan

Bir ulusun kahramanlıklarını, savaşlarını, büyük toplumsal olaylarını anlatan ve genellikle şiir (nazım) biçiminde oluşturulan eserlere destan denir.

1.  Yazı türleri içinde en uzun olanıdır.
2.  Efsaneden sonra bilinen en eski türdür.
3.  Sözlü edebiyat ürünüdür; ancak sonradan yazıya geçirilen destanlar da vardır.
4.  Olağanüstü olaylar ve kahramanlar vardır.
5.  Destan kahramanları yarı tanrısal nitelikler taşıyan han, hakan ve kağan gibi kişilerdir.

   Destanlar doğal ve yapay (suni) olmak üzere ikiye ayrılır:

a. Doğal Destanlar

Halk ozanlarının büyük toplumsal olayları anlattıkları destanlardır. Doğal destanların yazarı belli değildir, yani anonimdir.

b. Yapay (Suni) Destanlar

Yazarı belli olan, daha yakın zamanda yazılan ve olağanüstü durumlara daha az yer veren destan türüdür.

 

Efsane (Söylence)

Halkın duygu, düşünce ve hayal dünyasında doğarak ağızdan ağıza dolaşan, gelenek ve göreneklerin oluşumunu etkileyen hikayelere efsane denir.

1.  Hayal gücünün ürünü ve bilinen en eski türdür.
2.  Eski dönemlerde tabiat olaylarının nedenlerini bilmeyen insanlar, bu olayları açıklama gereği hissetmişlerdir. Yağmurun yağması, gök gürültüsü, şimşek çakması gibi birçok olayı kendilerine göre yorumlamışlar, efsaneler vasıtasıyla bunlara açıklık getirmişlerdir.
3.  Efsanelerde kahramanlar Tanrı, ruh, melek gibi kavramlar bazen de taş, kaya, dağ gibi doğa parçası unsurlardır. Bu kahramanlar hikayelerde kişileştirilir(teşhis) ve konuşturulur(intak).

Efsane ile Destan Arasındaki Farklar:

1.  Destanlardaki olayları tarih sayfalarında bulmamız mümkündür. Ama bunu efsane için her zaman söyleyemeyiz.
2.  Destanlar genellikle şiir (manzum) biçiminde yazılırken, efsaneler düz yazı (nesir) biçimindedir.
3.  Destanlar milletlerin yaşamış olduğu önemli olayları konu alır. Bu bakımdan bu önemli olayları bir tarihi gerçeklik olarak görebiliyoruz. Ancak bunu bütün efsaneler için söylememiz mümkün değildir.
4.  Efsanelerin benzerlerini başka milletlerde de bulabiliriz. Fakat destanlar milli oldukları için benzerleri olamaz, sadece bir millete aittirler.

Efsane ile Masal Arasındaki Farklar:

1.  Masallar tamamen olağanüstü, olağandışı olayları anlatırken efsaneler toplumsal olaylarla ilgili insanların doğaüstü olaylara karşı verdiği savaşı anlatır.
2.  Masallar her zaman mutlu sonla biterken efsaneler her zaman mutlu sonla bitmez.
3.  Masalın amacı eğiticilik, efsanenin amacı ise bazı olaylara açıklık getirmektir.

 

Anı (Hatıra)

Yaşanmış olayların, üzerinden zaman geçtikten sonra yazıldığı yazı türüne anı (hatıra) denir.

1.  Bir kişinin yaşadığı veya tanık olduğu olaylar anlatılır.
2.  Yazar, olayları kendi bakış açısından anlatır
3.  Geçmişe ışık tutar.
4.  Tarihsel olayların öğrenilmesine katkıda bulunur.

 

Günlük (Günce)

Düzenli bir biçimde yazılan, tarih atılan günlük notlara, bir yazarın yaşamı boyunca günü gününe yazdığı yazılara günlük denir.

1.  Olaylar günü gününe, tarih belirtilerek yazılır.
2.  Kısa yazılardır.
3.  Kaleme alan kişinin yaşamından izler taşır.
4.  İçten ve sevecendir. Anlatımda “iç konuşma” yöntemi kullanılır.

Tiyatro

Dram, komedi, trajedi gibi sahnede oynanmak üzere yazılan edebiyat türlerinin ortak adına tiyatro denir. Ayrıca yazılan eserlerin sahnede oynanmasına ya da bu tür eserlerin oynandığı binaya da tiyatro denir.

1.  Genellikle oynanmak için yazılır. Okunmak için yazılan tiyatro türleri de vardır.
2.  Olayları oluş hâlinde gösterir.
3.  Konuşma ve eyleme dayanan bir türdür.
4.  İnsana ders vermek, onu düşündürmek onu yorum yapmaya yönlendirmek amacı taşır.
5.  Tiyatronun unsurları: “Yazar, eser, oyun ve seyirci”dir.
6.  Tiyatronun temel ögeleri: “Olay, yer, zaman ve kişiler”dir.

Tiyatro Terimleri

Opera: Orkestra eşliğinde söylenen, tüm sözleri bestelenmiş oyun.
Operet: Yergi içerikli, konuşmalı ve şarkılı bölümleri birbirini izleyen hafif eğlenceli oyun.
Vodvil(Entrika komedisi): Yalnızca güldürme amacı güden, karmaşık olaylar ve yanlış anlamalar üzerine kurulan, beklenmedik bir şekilde biten komedi türüdür.
Pandomim(mim): Sessiz hareketler, jestler, yüz ifadeleri ve kostümler yoluyla duyguları, düşünceleri anlatmaya yarayan tiyatro çeşididir.
Suflör: Tiyatroda, kuliste bulunarak oyunculara sözlerini fısıltıyla söyleyip hatırlatan yardımcı.
Temsil: Bir tiyatro eserinin oynanması.
Diyalog: Kişilerin karşılıklı konuşmaları.
Monolog: Bir kişinin tek başına konuşması.
Kulis: Sahne arkası.
Fars: Toplumdaki düzensizlikleri alaylı anlatımla yeren, daha çok halk zevkini okşayan kaba güldürü.
Feeri: Kişileri melek, cin, peri…olan sahnelenmiş masal. Bu türde halk efsanelerinden yararlanılır.
Skeç: Kısa yazılmış, güldürme amaçlı oyun.
Melodram: Bestelenmiş dramdır.
Kabare: Güncel, toplumsal konuları eleştirel bir tavırla yansıtan, izleyici ile içlidışlı olunan oyunlardır.
Drama: Bir tiyatro metninin oyuncular tarafından sahnede canlandırılmasıdır.
Dublör: Tiyatro ve sinemada bir rolün yedek oyuncusudur.
Fasıl: Bölüm, tiyatroda perdenin karşılığıdır.
Jest: Sanatçının bütün hareketlerine verilen ad.
Mimik: Kaş, göz, yüz hareketleriyle bir duygu ve düşüncenin anlatılmasıdır.
Mizansen: Oyuncuların sahnedeki hareketlerine denir.
Rejisör: Bir piyesi sahneye koyan kişidir.
Sahne: Oyunun her bölümüne verilen ad.
Senaryo: Bir oyunun ve filmin bütün ayrıntılarıyla yazıldığı metindir.

---

---

Diğer Cevaplara Gözat

Cevap : Kişi,yer ve zaman öğeleri kullanılarak serim, düğüm, çözüm planına göre "kurgulanarak" yazılan bir ya da birçok olay ya da durumun anlatıldığı sanat metinlerine-edebi metinlere olay yazıları denir.(ilköğretimde olay yazıları lisede "Anlatmaya ve göstermeye bağlı edebi metinler" olarak yeniden sınıflandırılıyor.)

Bu tanıma göre: Roman,hikaye,masal,fabl,destan,efsane,halk hikayesi,tiyatro gibi türler "olay yazıları" olarak tasnif edilebilir.

Olay Yazısı Çeşitleri

1. Hikaye (Öykü) 
2. Roman
3. Tiyatro 
4. Senaryo 
5. Masal 
6. Fabl 
7. Hatıra 
8. Günlük 
9. Gezi yazısı 
10. Haber 
11. Röportaj

Cevap : Olaya dayalı plan hangi yazılarda uygulanır?
a) heyecanların egemen olduğu, betimlemelerimizin olduğu yazılarda
b) bir veya birkaç olayı konu edinen yazılı anlatım türlerinde

Doğru cevap: B şıkkı.

Cevap : Genellikle öykü, roman, tiyatro eseri gibi sanatsal yazıların hazırlanmasında …….. plan uygulanır
a- düşünceye dayalı plan
b- olaya dayalı plan

Doğru Cevap: B şıkkı yani olaya dayalı plandır. Yani "Genellikle öykü, roman, tiyatro eseri gibi sanatsal yazıların hazırlanmasında OLAYA BAĞLI PLAN uygulanır."

Cevap : Genellikle öykü, roman, tiyatro eseri gibi sanatsal yazıların hazırlanmasında olaya dayalı plan uygulanır..

Olaya dayalı plan nedir: 
Bu tür planlarda olaylar, gerçekleşme anına ve sebep sonuç ilişkisine göre yazı içerisinde değerlendirilir. Ancak olaylarla anlatılanlar arasında bir bağ kurulmalı, ana ve yardımcı düşüncelerle olaylar bütünlük göstermeli, birbirini des­teklemelidir. Bu tür planlarda genellikle kişi, yer, zaman, olay ve bir ileti aranır, Sanatsal yazıların yanı sıra anı, gezi, günlük gibi düşünce yazılarında uygulanan bu plan, herhangi bir soruna veya olguya değinirken de kullanılabilir.

1. Olaya dayalı planlarda giriş bölümüne serim de denir.
2. Olaya dayalı yazılarda gelişme bölümüne düğüm de denir.
3. Sonuç, olaya dayalı anlatımlarda çözüm olarak da adlandırılır.