Sıfatın çeşitleri?
Sıfat nedir sıfat çeşitleri nelerdir? Sıfat cümleden nasıl bulunur? Sıfat örnekleri veriniz.
Bu soruya 3 cevap yazıldı. Cevap İçin Alta Doğru İlerleyin.
İşte Cevaplar
Cevap : Sıfat Nedir
Varlıkları niteleyen, onların durumlarını açıklayan, onları değişik yollarla belirten kelimelere denir. Sıfat, isim soylu bir kelimedir. Bir isim başka bir ismi nitelerse sıfat görevini üstlenmiş olur. Sıfatlar tek başına sıfat olmaz. Mutlaka bir ismi nitelemesi gerekmektedir. “Büyük, kırmızı, beş…” kelimeleri birer isimdir. Bu kelimeler bir ismi nitelerse, sıfat olur. Yeşil araba, büyük çocuk, güzel ev…
Sıfatların Özellikleri :
1. Sıfatlar isim soylu kelimelerdir.
2. Mutlaka bir ismi nitelerler.
3. Sıfatlar, her zaman tamlayan görevinde kullanılırlar.
4. Çoğul eklerini, hâl eklerini, iyelik eklerini, tamlama eklerini almazlar.
5. Sıfatlar, ismi nitelerken genellikle “ne durumda, nasıl, hangi, ne renk, kaç, ne kadar” sorularına cevap verir.
• Sıfat olan bir kelime tek başına kullanıldığında veya isim çekim eklerini aldığında isim olur. Böyle kelimelere “İsimleşmiş Sıfat” denir. Örnek: Küçük tencereyi düşürdü. (Sıfat) / Küçük, tencereyi düşürdü. (İsimleşmiş Sıfat)
SIFAT ÇEŞİTLERİ
A. Niteleme Sıfatları
B. Belirtme Sıfatları
NİTELEME SIFATLARI : Varlıkların durumlarını, biçimlerini, renklerini; nasıl olduklarını bildiren sıfatlardır. Bu sıfatlar “nasıl” sorusuna cevap verirler. Bu sıfatlar soyuttur, niteleyicidir. Genellikle zıt anlamı olan kelimelerdir. Ayrıca bu sıfatlar zihnimizde kişiden kişiye değişen kavramlar oluşturur. Mavi kalem, akıllı evlat,, kötü söz…
BELİRTME SIFATLARI :
Beş çeşittir:
1. İşaret Sıfatları
2. Belgisiz Sıfatlar
3. Sayı Sıfatları
a. Asıl sayı sıfatları
b. Sıra sayı sıfatları
c. Kesir sayı sıfatları
d. Üleştirme sayı sıfatları
4. Soru Sıfatları
5. Ünvan Sıfatları
1. İŞARET SIFATLARI : Varlıkları işaret yoluyla belirten sıfatlardır. O çocuk, bu ev, karşıdaki okul, böyle insan, şöyle evlat….İşaret zamirleri ile işaret sıfatları birbirine karıştırılmamalıdır. Bu okulun tek memurudur. (Sıfat) / Bu, okulun tek memurudur. (Zamir) —– Böyle çocuk görmedim. (Sıfat) / Böylesini görmedim. (Zamir)
2. BELGİSİZ SIFATLAR: Varlıkları yarı belli bir biçimde belirten sıfatlardır. En çok kullanılanların şunlardır: Birçok kalem, bazı adamlar, birkaç öğrenci,, nice yıllar, bir gün, biraz para, pek çok araba, az yemek, her gün, falan şahıs, hiçbir insan, başka adam, herhangi bir yazar…
* “Bir” kelimesi kesinlik anlamı taşırsa sayı sıfatı olur. Kesinlik bildirmezse belgisiz sıfat görevini üstlenir. Bir çocuk / Bir gün gelirim elbet.
• “Birkaç, fazla, her, her bir, herhangi bir, hiçbir…” kelimeleri belgisiz sıfat olduğunda tamlanan tekil olur. Birkaç insan (Doğru) / Birkaç insanlar (Yanlış)
• “ Bazı, nice, bütün, tüm, başka…” kelimeleri belgisiz sıfat olduğunda tamlanan çoğul olur. Bazı insanlar (Doğru) / Bazı insan (Yanlış)
• “Birtakım” kelimesi “bazı” anlamına gelirse bitişik; bu anlama gelmezse ayrı yazılır. Birtakım insanlar, bunu hâlâ anlayamadı. / Okulumuz bu sene de bir takım elbise verdi.
• “Az, çok” kelimeleri isim, sıfat, zarf olarak kullanılabilir. Aza kanaat etmeyen, çoğu bulamaz. (İsim) / Çok çalıştım (Zarf) / Az para verdiler (Sıfat)
• “Çok” kelimesi –u ekini alarak belgisiz zamir olur. Öğrencilerin çoğu kaçtı.
SAYI SIFATLARI : Varlıkları sayı yoluyla belirten sıfatlara denir. Dörde ayrılır:
1)Asıl Sayı Sıfatları : Tam sayılarla yapılan sıfatlardır. Üç kişi, beş lira, yüz kalem…
* Her sayı kelimesi sıfat olmaz. Sıfat olabilmesi için ismi nitelemesi gerekir. Örnek : Altıyı üçe böl. (Her ikisi de isim) / Altı ekmeği üçe böl. (Birincisi sıfat, ikincisi isim)
* “Tek” ve “çift” kelimeleri de asıl sayı sıfatıdır. Örnek: Tek kişi, çift oda…
* Sayılar bazen başka kelimelerle birlikte sıfat olabilir: Beş kilo ceviz.
Sıfat
* Asıl sayı sıfatlarının nitelediği isimler çoğul eki alırsa topluluk anlamı kazanır: Üç Aylar, Yedi Cüceler….
2)Sıra Sayı Sıfatları: Varlıkların sırasını ve derecesini bildiren sıfatlardır. Asıl sayı sıfatlarının sonuna –(ı)ncı, -nci, -ncu, -ncü ekleri getirilerek yapılır. Yedinci hafta, birinci yıl…
“Sonuncu, ortanca, ilk, son” kelimeleri de sıra sayı sıfatı olarak kabul edilir: Sonuncu adam, ortanca çocuk, ilk sıra….
Sıra ve derece bildiren kelimeler bazen isim olur. Yarış birincisine bin altın verildi.
İsim
3)Üleştirme Sayı Sıfatları : Varlıkların ne şekilde paylaşıldığını bildiren sıfatlardır. Tam sayıların sonuna –ar, -er ekleri getirilerek yapılır: Onar lira, beşer yıl…
“Teker, çifter, yarımşar” kelimeleri de üleştirme sayı sıfatı olabilir: Çifter sıra, yarımşar pide…
-ar, -er eklerini alan kelimeler zarf olarak kullanılabilir: İçeriye teker teker girin.
Zarf
4)Kesir Sayı Sıfatları: Bir bütünün eşit parçalarından belli bir bölümünü göstermeye yarayan sıfatlara denir.: ¼ ekmek, %25 pay, yarım elma, çeyrek altın…
Kesir bildiren kelimeler tamlanan durumunda kalırsa isim görevini üstlenir: Kazancımın üçte ikisini buna harcadım.
İsim
NOT : Bu sayı sıfatlarının dışında bir de “topluluk sayı sıfatı” dediğimiz bir sıfat daha vardır: Dördüz çocuk, ikiz bebek…
SORU SIFATLARI : İsimleri niteleyen soru kelimelerine soru sıfatı denir: Kaç adam? Kaçıncı sene? Nasıl bir kitap? Hangi okul? Ne gün? Neredeki İnsan?…
ÜNVAN SIFATLARI : Kişilerin mesleklerini, cinsiyetlerini, makamlarını, lakaplarını belirten sıfatlara denir. Bu sıfatlar sadece insan isimlerini niteler. Bazen isimden önce, bazen sonra gelir: İsmet Bey, Teğmen Kasım, Ali Amca, Hasan Paşa, Ahmet Reis, Doktor Malik, Ayşe Hanım, Çolak Nebi, Öğretmen Harun…
Ünvan bildiren kelimeler bazen isim göreviyle kullanılır: Kardeşim okuyup avukat olacak.(İsim) / Avukat Burhan, benim kardeşimdir. (Sıfat)
NOT :
1)Bir sıfat, birden fazla ismi niteleyebilir: Tatlı elmalar, şeftaliler, kirazlar…
Bu durumda anlatım bozukluluğu olmamalıdır: Tatlı elmalar, şeftaliler, kirazlar, limonlar (Yanlış)
2) Birden fazla sıfat bir ismi niteleyebilir: Tatlı, güzel, kırmızı elma…
YAPILARINA GÖRE SIFATLAR
1. Basit Sıfatlar : Hiç ek almayana sıfatlardır: İyi söz, kötü adam, güzel insan…
2. Türemiş Sıfatlar : Yapım eki almış sıfatlardır: Açık hava, akılsız insan…
3. Birleşik Sıfatlar: En az iki kelimeden oluşan ve bitişik yazılan sıfatlardır: Boşboğaz adam, Aksaraylı Abidin…
4. Öbekleşmiş Sıfatlar: En az iki kelimeden oluşan ve ayrı yazılan sıfatlardır: Ak sakallı dede
Diğer Cevaplara Gözat
Varlıkları niteleyen, onların durumlarını açıklayan, onları değişik yollarla belirten kelimelere denir. Sıfat, isim soylu bir kelimedir. Bir isim başka bir ismi nitelerse sıfat görevini üstlenmiş olur. Sıfatlar tek başına sıfat olmaz. Mutlaka bir ismi nitelemesi gerekmektedir. “Büyük, kırmızı, beş…” kelimeleri birer isimdir. Bu kelimeler bir ismi nitelerse, sıfat olur. Yeşil araba, büyük çocuk, güzel ev…
Sıfatların Özellikleri :
1. Sıfatlar isim soylu kelimelerdir.
2. Mutlaka bir ismi nitelerler.
3. Sıfatlar, her zaman tamlayan görevinde kullanılırlar.
4. Çoğul eklerini, hâl eklerini, iyelik eklerini, tamlama eklerini almazlar.
5. Sıfatlar, ismi nitelerken genellikle “ne durumda, nasıl, hangi, ne renk, kaç, ne kadar” sorularına cevap verir.
• Sıfat olan bir kelime tek başına kullanıldığında veya isim çekim eklerini aldığında isim olur. Böyle kelimelere “İsimleşmiş Sıfat” denir. Örnek: Küçük tencereyi düşürdü. (Sıfat) / Küçük, tencereyi düşürdü. (İsimleşmiş Sıfat)
SIFAT ÇEŞİTLERİ
A. Niteleme Sıfatları
B. Belirtme Sıfatları
NİTELEME SIFATLARI : Varlıkların durumlarını, biçimlerini, renklerini; nasıl olduklarını bildiren sıfatlardır. Bu sıfatlar “nasıl” sorusuna cevap verirler. Bu sıfatlar soyuttur, niteleyicidir. Genellikle zıt anlamı olan kelimelerdir. Ayrıca bu sıfatlar zihnimizde kişiden kişiye değişen kavramlar oluşturur. Mavi kalem, akıllı evlat,, kötü söz…
BELİRTME SIFATLARI :
Beş çeşittir:
1. İşaret Sıfatları
2. Belgisiz Sıfatlar
3. Sayı Sıfatları
a. Asıl sayı sıfatları
b. Sıra sayı sıfatları
c. Kesir sayı sıfatları
d. Üleştirme sayı sıfatları
4. Soru Sıfatları
5. Ünvan Sıfatları
1. İŞARET SIFATLARI : Varlıkları işaret yoluyla belirten sıfatlardır. O çocuk, bu ev, karşıdaki okul, böyle insan, şöyle evlat….İşaret zamirleri ile işaret sıfatları birbirine karıştırılmamalıdır. Bu okulun tek memurudur. (Sıfat) / Bu, okulun tek memurudur. (Zamir) —– Böyle çocuk görmedim. (Sıfat) / Böylesini görmedim. (Zamir)
2. BELGİSİZ SIFATLAR: Varlıkları yarı belli bir biçimde belirten sıfatlardır. En çok kullanılanların şunlardır: Birçok kalem, bazı adamlar, birkaç öğrenci,, nice yıllar, bir gün, biraz para, pek çok araba, az yemek, her gün, falan şahıs, hiçbir insan, başka adam, herhangi bir yazar…
* “Bir” kelimesi kesinlik anlamı taşırsa sayı sıfatı olur. Kesinlik bildirmezse belgisiz sıfat görevini üstlenir. Bir çocuk / Bir gün gelirim elbet.
• “Birkaç, fazla, her, her bir, herhangi bir, hiçbir…” kelimeleri belgisiz sıfat olduğunda tamlanan tekil olur. Birkaç insan (Doğru) / Birkaç insanlar (Yanlış)
• “ Bazı, nice, bütün, tüm, başka…” kelimeleri belgisiz sıfat olduğunda tamlanan çoğul olur. Bazı insanlar (Doğru) / Bazı insan (Yanlış)
• “Birtakım” kelimesi “bazı” anlamına gelirse bitişik; bu anlama gelmezse ayrı yazılır. Birtakım insanlar, bunu hâlâ anlayamadı. / Okulumuz bu sene de bir takım elbise verdi.
• “Az, çok” kelimeleri isim, sıfat, zarf olarak kullanılabilir. Aza kanaat etmeyen, çoğu bulamaz. (İsim) / Çok çalıştım (Zarf) / Az para verdiler (Sıfat)
• “Çok” kelimesi –u ekini alarak belgisiz zamir olur. Öğrencilerin çoğu kaçtı.
SAYI SIFATLARI : Varlıkları sayı yoluyla belirten sıfatlara denir. Dörde ayrılır:
1)Asıl Sayı Sıfatları : Tam sayılarla yapılan sıfatlardır. Üç kişi, beş lira, yüz kalem…
* Her sayı kelimesi sıfat olmaz. Sıfat olabilmesi için ismi nitelemesi gerekir. Örnek : Altıyı üçe böl. (Her ikisi de isim) / Altı ekmeği üçe böl. (Birincisi sıfat, ikincisi isim)
* “Tek” ve “çift” kelimeleri de asıl sayı sıfatıdır. Örnek: Tek kişi, çift oda…
* Sayılar bazen başka kelimelerle birlikte sıfat olabilir: Beş kilo ceviz.
Sıfat
* Asıl sayı sıfatlarının nitelediği isimler çoğul eki alırsa topluluk anlamı kazanır: Üç Aylar, Yedi Cüceler….
2)Sıra Sayı Sıfatları: Varlıkların sırasını ve derecesini bildiren sıfatlardır. Asıl sayı sıfatlarının sonuna –(ı)ncı, -nci, -ncu, -ncü ekleri getirilerek yapılır. Yedinci hafta, birinci yıl…
“Sonuncu, ortanca, ilk, son” kelimeleri de sıra sayı sıfatı olarak kabul edilir: Sonuncu adam, ortanca çocuk, ilk sıra….
Sıra ve derece bildiren kelimeler bazen isim olur. Yarış birincisine bin altın verildi.
İsim
3)Üleştirme Sayı Sıfatları : Varlıkların ne şekilde paylaşıldığını bildiren sıfatlardır. Tam sayıların sonuna –ar, -er ekleri getirilerek yapılır: Onar lira, beşer yıl…
“Teker, çifter, yarımşar” kelimeleri de üleştirme sayı sıfatı olabilir: Çifter sıra, yarımşar pide…
-ar, -er eklerini alan kelimeler zarf olarak kullanılabilir: İçeriye teker teker girin.
Zarf
4)Kesir Sayı Sıfatları: Bir bütünün eşit parçalarından belli bir bölümünü göstermeye yarayan sıfatlara denir.: ¼ ekmek, %25 pay, yarım elma, çeyrek altın…
Kesir bildiren kelimeler tamlanan durumunda kalırsa isim görevini üstlenir: Kazancımın üçte ikisini buna harcadım.
İsim
NOT : Bu sayı sıfatlarının dışında bir de “topluluk sayı sıfatı” dediğimiz bir sıfat daha vardır: Dördüz çocuk, ikiz bebek…
SORU SIFATLARI : İsimleri niteleyen soru kelimelerine soru sıfatı denir: Kaç adam? Kaçıncı sene? Nasıl bir kitap? Hangi okul? Ne gün? Neredeki İnsan?…
ÜNVAN SIFATLARI : Kişilerin mesleklerini, cinsiyetlerini, makamlarını, lakaplarını belirten sıfatlara denir. Bu sıfatlar sadece insan isimlerini niteler. Bazen isimden önce, bazen sonra gelir: İsmet Bey, Teğmen Kasım, Ali Amca, Hasan Paşa, Ahmet Reis, Doktor Malik, Ayşe Hanım, Çolak Nebi, Öğretmen Harun…
Ünvan bildiren kelimeler bazen isim göreviyle kullanılır: Kardeşim okuyup avukat olacak.(İsim) / Avukat Burhan, benim kardeşimdir. (Sıfat)
NOT :
1)Bir sıfat, birden fazla ismi niteleyebilir: Tatlı elmalar, şeftaliler, kirazlar…
Bu durumda anlatım bozukluluğu olmamalıdır: Tatlı elmalar, şeftaliler, kirazlar, limonlar (Yanlış)
2) Birden fazla sıfat bir ismi niteleyebilir: Tatlı, güzel, kırmızı elma…
YAPILARINA GÖRE SIFATLAR
1. Basit Sıfatlar : Hiç ek almayana sıfatlardır: İyi söz, kötü adam, güzel insan…
2. Türemiş Sıfatlar : Yapım eki almış sıfatlardır: Açık hava, akılsız insan…
3. Birleşik Sıfatlar: En az iki kelimeden oluşan ve bitişik yazılan sıfatlardır: Boşboğaz adam, Aksaraylı Abidin…
4. Öbekleşmiş Sıfatlar: En az iki kelimeden oluşan ve ayrı yazılan sıfatlardır: Ak sakallı dede
Diğer Cevaplara Gözat
Cevap : A)Niteleme Sıfatları
B)Belirtme Sıfatları:dört gurupta incelenir.
1)İşaret Sıfatları
2)Soru Sıfatları
3)Belgisiz Sıfatlar
4)Sayı Sıfatları özelikleri 1. Sıfatlar isimlerden önce gelerek onları sayı, renk, durum, hareket, biçim, yer, işaret ve soru yönlerinden tamamlar; onları niteler veya belirtir:
Cevap : Sıfat (Önad) : İsimleri niteleyen ya da belirten sözcüklerdir. Sıfat ya da önad; isimlerin ya da diğer sıfatların önüne gelerek onları miktar, sıra, konum, renk, biçim, insanda bıraktığı duygu vb. gibi çeşitli yönlerden tanımlayan, tarif eden sözcük türü.
Sıfatlar ancak varlıklarla ortaya çıkar. Bu nedenle tek başlarına kullanılamaz. Sıfat olarak kullanılan çoğu sözcük bazen bir kavramın karşılığıdır. Örneğin “mavi”, bir renk ismidir, “iki”, bir sayı ismidir. Ancak bu sözcükler isimlerin özelliklerini bildirecek duruma gelirse sıfat olur. Yani; “Mavigözlerine bayıldım.” cümlesinde “mavi” göz isminin rengini bildirdiğinden sıfattır. Ya da “iki” sözü; “İki kalemi vardı.” cümlesinde kalemlerin sayısını bildirdiğinden sıfat olmuştur.
Ancak sıfatın mutlaka isimden önce gelmesi gerekmez. Bazen bir ismin niteliğini bildirmesine rağmen isimden önce gelmediği de olur.
Bu genel bilgilerden sonra, şimdi de sıfatların çeşitlerini görelim. 1. Sıfatların Özellikleri 1. Sıfatlar isimlerden önce gelerek onları sayı, renk, durum, hareket, biçim, yer, işaret ve soru yönlerinden tamamlar; onları niteler veya belirtir:
"O zaman gördü ki, küçük çocuk, memleketlisi, minimini yavruağlıyor... Sessizce, titreye titreye ağlıyor. Yanaklarından gözyaşları birbiri arkasına, temiz vagon pencerelerindeki yağmur damlaları nasıl acele acele, sarsıla çarpışa dökülürse öyle, bağrının sarsıntılarıyla yerlerinden oynayarak, vuruşarak içlerinde güneşli mavi gök, pırıl pırıl akıyor."
o zaman, küçük çocuk, minimini yavru, temiz vagon pencereleri, güneşli mavi gök
2. Tek başlarına kullanıldıkları zaman isim değerindedirler. Çünkü ancak bir isimden önce geldikleri zaman sıfat oldukları anlaşılabilir:
yeşil elbise (sıfat) yeşili severim (isim)
İhtiyar kadın (sıfat) İhtiyarlara iyi davranmalıyız (isim)
Büyük park (sıfat) parkların en büyüğü (isim)
3. Tek başlarına kullanıldıklarında isim değerinde oldukları için alabildikleri isim çekim eklerini, yani hâl eklerini, iyelik eklerini ve çoğul ekini, bir isimden önce gelerek onu niteledikleri ya da belirttikleri zaman, yani sıfat olarak kullanıldıkları zaman alamazlar:
Bir basamak yukarı çık. sıfat
Birler basamağı isim
Yürüyen merdiven sıfat
Yürüyenler ve koşanlar isim
4. Bir sıfatla onun nitelediği ya da belirttiği bir isim arasına noktalama işareti (özellikle virgül) konmaz. Virgül konursa ilk kelime tek başına kalmış
olur, dolayısıyla isimleşir.
Genç adama gülümseyerek baktı. (genç: sıfat)
Genç, adama gülümseyerek baktı. (genç: isim, özne)
5. Birkaç sıfat, arka arkaya sıralanarak bir ismi niteleyebilir veya belirtebilir:
Karanlık, büyük, korkutucu ve nemli bir evdi.
6. Sıfatın varlığından bahsedildiği her yerde mutlaka sıfat tamlaması vardır; o sıfatla (soru sıfatı da olsa) bir tamlama oluşturulmuştur. 2. Sıfat Çeşitleri a. Niteleme sıfatları Varlıkların yapısal özelliklerini ortaya koyan sıfatlardır. Bunlar varlığın nasıl olduğunu bildirir ve isme sorulan “nasıl” sorusuna cevap verir.
“Kurumuş yapraklar yere döküldü.” cümlesindeki altı çizili sözcük, yaprağın nasıl olduğunu yani niteliğini bildiriyor. İsme “Nasıl yapraklar?” diye sorarsak cevap olarak “kurumuş” sözünün geldiğini görürüz. b. Belirtme sıfatları Varlıkların diğer varlıklarla ilgileri sonucunda aldığı özellikleri belirten sıfatlardır. Kendi arasında dört gruba ayrılır.
1 - İşaret Sıfatı: Varlıkların bulunduğu yerleri gösteren sıfatlardır. Söyleyen kişinin, sözünü ettiği nesneye uzaklığına göre değişir.
“Bu evi biz aldık.” cümlesinde evin yakın olduğu;
“Şu evi biz aldık.” cümlesinde biraz uzak;
“O evi biz aldık.” cümlesinde çok uzak ya da, sözü edilen bir evin olduğu anlaşılır.
Bu cümlelerde altı çizili sözcükler işaret sıfatıdır. Bu tür sıfatlar isme “hangi” sorusunun sorulmasıyla bulunur. “Hangi ev?”, “ “Bu ev” gibi...
Bazı işaret sıfatları ise yer bildirir. Bunlar çoğu zaman “-ki” ekini alarak kullanılır.
Buradaki evi biz aldık.
Şuradaki evi biz aldık.
Oradaki evi biz aldık.
cümlelerinde bulunan altı çizili sözcükler yer bildiren işaret sıfatlarıdır. Bunların dışında; öteki sokak, beriki ağaç gibi yer bildiren sıfatlar da vardır.
2 - Sayı Sıfatları : İsimlerin sayısal özelliklerini bildiren sıfatlardır. Birkaç türü vardır. Örneğin; "Sınıfta yedi öğrenci vardı."
Asıl sayı sıfatı Yedinci öğrenci gelsin.
Sıra sayı sıfatı Yedişer kişi geldi.
Üleştirme sayı sıfatı Yedi de bir ihtimal var.
Kesir sayı sıfatı Çeyrek ekmek aldı.
Kesir sayı sıfatı Bunların dışında bazı kaynakların topluluk sayı sıfatı diye adlandırdığı, ikiz çocuk gibi sıfatlar da vardır.
3 - Belgisiz Sıfat : İsimlerin nicelik yönüyle belirsizliklerini ifade eden sıfatlardır.
Bazı konularda bilgisi yoktur.
Birtakım yanlış fikirleri vardı.
Hiçbir öğrenci gelmemişti.
Bütün kitapları aldı.
Her yer tertemizdi.
Bir gün bu iyiliğinizi ödeyeceğim.
Cümlelerinde altı çizili sözcükler belgisiz sıfatlardır. İsimleri sayıca az çok belli etmişler ancak tam bir özellik bildirmemişlerdir.
4 - Soru Sıfatı : İsimlerin niteliğini, herhangi bir özelliğini soran sıfatlardır. Bu sözcüklerin yerine konan sözcükler de sıfattır.
Nasıl filmleri seversin?
Kaçar lira ayırmamız gerekiyor?
Hangi soruyu çözemedi? 3. Sıfatlarda Anlam
1. Sıfatlarda Anlam Kuvvetlendirme Kural : Zarflarla ve edatlarla anlam kuvvetlendirilebilir:
çalışkan>arı gibi çalışkan>arı gibi çalışkan çocuk
güzel>Cennet kadar güzel>Cennet kadar güzel vatan
verimli>çek verimli>çok verimli topraklar
Burada "cennet kadar" kelime grubu "güzel" sıfatını; sonra hepsi birden "vatan" kelimesini nitelemiş.
Kural : Pekiştirme sıfatları ile de anlam kuvvetlendirilebilir:
Bir sıfatın ilk iki sesine "m, p, r, s" ünsüzlerinden biri eklenip, oluşan hecenin o sıfatın başına getirilmesiyle oluşur. Ünlüyle başlayan sıfatlarda ilk ünlüye "m, p, r, s" ünsüzlerinden biri eklenir.
Sarı sayfalar>sapsarı sayfalar
Kırmızı>kıpkırmızı elbise
Mor>mosmor bir yüz
Yeşil>yemyeşil tabiat
Temiz>tertemiz toplum
Uzun>upuzun araba
Bu kurala uymayan pekiştirme sıfatları da vardır:
Sapasağlam, yapayalnız, çırılçıplak, çepeçevre...
Kural : Tekrar yoluyla da anlam kuvvetlendirilebilir. Tekrar edilen kelimeler arasına "mİ" soru eki de konabilir:
doğru dürüst bir iş, boylu poslu bir adam, az buz para değil...
yüce yüce yaylalar, Mini mini eller, tatlı tatlı diller...
tatlı mı tatlı diller, sevimli mi sevimli bir yüz, sıcak mı sıcak bir hava...
2. Sıfatlarda Anlam Daraltma: Sıfatların anlamlarında, bazı eklerden yararlanarak kısma, daraltma, küçültme yapılabilir.
Bunun için "-Cİk, -ÇE, -cEk, -(İ)msİ, -(İ)mtırak" ekleri kullanılır:
Geniş bir oda > daha az genişi > genişçe bir oda
Uzun bir çocuk > daha az uzunu > uzunca bir çocuk
Büyük ev > daha az büyüğü> Büyükçe / büyücek bir ev
Küçük çocuk > daha az küçüğü> küçükçe / bir çocuk
Tatlı elma > daha az tatlısı > tatlımsı bir elma
Ekşi erik > daha az ekşisi > ekşimsi / ekşimtırak erik
Kural : "-Cİk" eki küçüklük, azlık anlamı taşıyan sıfatlara getirilir ve aşırılık anlamı katar:
Kısa kol > daha da kısası > kısacık kol
İnce ip > daha da incesi > incecik ip
Az ekmek > daha da azı > azıcık ekmek
Minik yavru > daha da miniği> Minicik yavru
Küçük kız > daha da küçüğü> Küçücük kız
Ufak el > daha da ufağı > Ufacık el
Yumuşak eller > daha da yumuşağı> Yumuşacık eller
3. Sıfatlarda Karşılaştırma(Derecelendirme): Aynı özelliklere sahip olan varlıkları karşılaştırarak o özelliğe hangisinin daha çok sahip olduğunu göstermek için sıfatın başına "en, daha, pek" kelimeleri getirilir.
En kuvvetli millet
Daha dürüst insanlar
Pek çalışkan işçi 4. Yapı Bakımından Sıfatlar Sıfatlar da isimler gibi yapı bakımından basit, türemiş ve birleşik olmak üzere üçe ayrılır:
1. Basit Sıfatlar Herhangi bir yapım eki almamış ve başka bir kelimeyle birleşmemiş sıfatlardır.
Kara gün, kırmızı gül, bol yemek, iri taş, iyi insan, son yolculuk, dost ülke, düz çizgi.
2. Türemiş Sıfatlar İsim ya da fiil köklerine ve gövdelerine getirilen isim yapım ekleriyle oluşturulmuş sıfatlardır.
Kiralık ev, yıllık izin, tuzlu su, Aydınlı Hasan, işsiz adamlar, ölü balık, sütçü kadın, yarınki
maç, genişçe bir oda, büyücek bir ev, ekşimsi / ekşimtırak erik, kısacık kol, incecik ip...
Penceresinden kavak ağaçları görünen / bir sağlık ocağı
yanaklarımı pembeleştiren / makaslar
uçuşan / pamukçuklar
Kavakları silkeleyen / rüzgâr
Kocaman / bir masası ve koltuğu
çalışkan öğrenci, susuz yaz, yuvarlak masa...
3. Birleşik Sıfatlar Yapısında birden fazla kelime barındıran sıfatlardır.
Külyutmaz öğretmen, mirasyedi gençler, boşboğaz insanlar, boğazına düşkün adam, birtakım sorunlar,cana yakın çocuk...
Birleşik sıfatlar ikiye ayrılır:
a. Kaynaşmış birleşik sıfatlar
Anlamca kaynaşmış sıfatlardır. Birden fazla kelimenin sözlük anlamlarından az ya da çok uzaklaşarak, aralarına ek ya da kelime girmeyecek şekilde birleşerek oluşturdukları sıfatlardır.
Canciğer dost, vatansever sanatçı, pisboğaz çocuk, mirasyedi gençler, kahverengi elbise, eşsesli kelimeler, birkaç adam, herhangi bir öğretmen, biraz zaman, birtakım elbiseler...
b. Kurallı birleşik sıfatlar
Çeşitli yollarla oluşurlar:
Sıfat tamlaması + "-lİ" yapım eki
büyük yapraklı ağaçlar, dost bakışlı insanlar, kısa boylu asker, büyük kapılı bina, kırık camlı ev...
Sıfat tamlaması + "lIk" eki
yarım günlük mesai, üç kuruşluk iş...
İsim + iyelik eki + sıfat
salonu büyük (bir) ev, çenesi düşük adam, saçı uzun bebek, rengi soluk kumaş...
Takısız isim tamlaması + "-lİ" yapım eki
taş duvarlı ev, aslan yürekli çocuk, demir kapılı bahçe...
İsim + "-DEn" ayrılma hâl eki + isim-fiil:
kulaktan dolma bilgiler...
İkileme + isim
evsiz barksız insanlarımız, tatsız tuzsuz işlerimiz, irili ufaklı eşyalar...
İsim + ek + fiilimsi + isim
işini bilir memur
Deyim + isim
cana yakın arkadaşlar, çenesi düşük insan... Adlaşmış Sıfat Bazen kişinin tam olarak bilinmediği ya da niteliğinin vurgulanmak istendiği durumlarda isim söylenmeyip sıfat, ismin yerine geçirilebilir. Bu tür sözcüklere adlaşmış sıfat denir. Adlaşmış sıfatlar niteleme sıfatlarıyla yapılır.
“Korkak insanların kendine güveni yoktur.”
cümlesinde niteleme sıfatı olan “Korkak” sözcüğü,
“Korkakların kendine güveni yoktur.”
cümlesinde “insanlar” isminin düşmesiyle adlaşmış sıfat olmuştur.
Adlaşmış sıfat olan sözcükten sonra bir isim gelirse, anlam karışıklığını önlemek için iki sözcük arasına virgül (,) konur.
İhtiyar, adamlara şöyle bir baktı.
İhtiyar adamlara şöyle bir baktı.
Not : Sıfatla, onun nitelediği isim arasına hiçbir noktalama işareti konmaz. Ünvan (San) Sıfatları İnsanların rütbe, görev, derece, mevki, memuriyet ve sosyal durumlarına göre isimlerine eklenen, isimleri ile birlikte söylenen saygı veya tanıtma sözcüklerine ÜNVAN SIFATI denir.
Ünvan sıfatları, isimlerden önce gelebildikleri gibi isimden sonra veya hem isimden önce hem de isimden sonra gelebilirler. Kısaca ünvan sıfatları isimlerle birlikte üç şekilde kullanılır:
1. İsimden önce:
ÖRNEK: Doktor Mehmet, Yüzbaşı Hasan, Bay Cemil, Demirci Ahmet...
2. İsimden sonra:
ÖRNEK: Ahmet Bey, Ayşe Hanım, Hasan Yüzbaşı, Mustafa Kemal Paşa, Mehmet Dayı...
3. Hem isimden önce; hem de isimden sonra:
ÖRNEK: Öğretmen Ayşe Hanım, Doktor Mehmet Bey, Makinist Ahmet Usta...
NOT: Ünvan sıfatları, özel isimler gibi büyük harfle yazılmaya başlanır. Sıfatlarda Pekiştirme Sıfatların anlamlarının küvvetlendirilmesine, güçlendirilmesine sıfatlarda pekiştirme denir.
Sıfatlarda pekiştirme dört şekilde yapılır:
a) " m, p, r, s " ünsüzleri ile: Bazı niteleme sıfatlarının ilk sesli harfine kadar olan kısmının sonuna, ' m, p, r, s ' harflerinden uygun olanı eklenir. Meydana gelen ön ek niteleme sıfatının başına eklenerek yapılır.
ÖRNEK:
Beyaz önlük >>>>> Be + m + beyaz önlük >>>>> Tertemiz çocuk
Sıfat İsim ¯¯Ön ek¯¯ Niteleme sıfatı
Kırmızı elma >>>>> Kı + p + kırmız elma >>>>> Kıpkırmızı elma
Sıfat isim ¯¯Ön ek¯¯ Niteleme sıfatı
Temiz çocuk >>>>> Te + r + temiz çocuk >>>>> Tertemiz çocuk
Sıfat isim ¯¯Ön ek¯¯ Niteleme sıfatı
Doğru yol >>>>> Dosdoğru yol
b) İkileme ( tekrarlama ) yolu ile: Niteleme sıfatı olan sözcüğün iki defa arka arkaya söylenip yazılması ile yapılan pekiştirmedir.
ÖRNEK:
Beyaz dişler >>>>> Beyaz beyaz dişler
Sıcak çörekler >>>>> Sıcak sıcak çörekler
Sarı kumlar >>>>> Sarı sarı kumlar
Uzun yollar >>>>> Uzun uzun yollar
Taze yumurta >>>>> Taze taze yumurtar
c) Tekrarlanan sıfatların arasına soru ekileri katılarak yapılan pekiştirme: ÖRNEK:
Beyaz dişler >>>>> Beyaz beyaz dişler >>>>> beyaz mı beyaz dişler
Niteleme Sıfatı > Tekrarlama, sıfatlarda pekiştirme > Soru eki, sıfatlarda pekiştirme
Sarı sarı kumlar >>>>> Sarı mı sarı kumlar
Sıcak sıcak çörekler >>>>> Sıcak mı sıcak çörekler
Sarı sarı kumlar >>>>> Sarı mı sarı kumlar
Uzun uzun yollar >>>>> Uzun mu uzun yollar Sıfatlarda Küçültme Niteleme sıfatlarının sonlarına eklenen "-ce, -cik, -(i)msi, -(i)
mtırak " ekleri onların anlamlarında
küçültme, daraltma veya kısma yapar.
Bu ekleri alan sıfatlara, küçültme sıfatları denir.
ÖRNEK:
Güzel araba >>>>> güzelce araba
Yeşil elma >>>>> yeşilimsi elma
Mavi çanta >>>>> mavimsi çanta
Kısa pantolon >>>>> kısacık pantolon
Küçük masa >>>>> küçücük masa
Mavi çanta >>>>> mavimtırak çanta
Sarı elma >>>>> sarımtırak elma
Sıfatlar ancak varlıklarla ortaya çıkar. Bu nedenle tek başlarına kullanılamaz. Sıfat olarak kullanılan çoğu sözcük bazen bir kavramın karşılığıdır. Örneğin “mavi”, bir renk ismidir, “iki”, bir sayı ismidir. Ancak bu sözcükler isimlerin özelliklerini bildirecek duruma gelirse sıfat olur. Yani; “Mavigözlerine bayıldım.” cümlesinde “mavi” göz isminin rengini bildirdiğinden sıfattır. Ya da “iki” sözü; “İki kalemi vardı.” cümlesinde kalemlerin sayısını bildirdiğinden sıfat olmuştur.
Ancak sıfatın mutlaka isimden önce gelmesi gerekmez. Bazen bir ismin niteliğini bildirmesine rağmen isimden önce gelmediği de olur.
Bu genel bilgilerden sonra, şimdi de sıfatların çeşitlerini görelim. 1. Sıfatların Özellikleri 1. Sıfatlar isimlerden önce gelerek onları sayı, renk, durum, hareket, biçim, yer, işaret ve soru yönlerinden tamamlar; onları niteler veya belirtir:
"O zaman gördü ki, küçük çocuk, memleketlisi, minimini yavruağlıyor... Sessizce, titreye titreye ağlıyor. Yanaklarından gözyaşları birbiri arkasına, temiz vagon pencerelerindeki yağmur damlaları nasıl acele acele, sarsıla çarpışa dökülürse öyle, bağrının sarsıntılarıyla yerlerinden oynayarak, vuruşarak içlerinde güneşli mavi gök, pırıl pırıl akıyor."
o zaman, küçük çocuk, minimini yavru, temiz vagon pencereleri, güneşli mavi gök
2. Tek başlarına kullanıldıkları zaman isim değerindedirler. Çünkü ancak bir isimden önce geldikleri zaman sıfat oldukları anlaşılabilir:
yeşil elbise (sıfat) yeşili severim (isim)
İhtiyar kadın (sıfat) İhtiyarlara iyi davranmalıyız (isim)
Büyük park (sıfat) parkların en büyüğü (isim)
3. Tek başlarına kullanıldıklarında isim değerinde oldukları için alabildikleri isim çekim eklerini, yani hâl eklerini, iyelik eklerini ve çoğul ekini, bir isimden önce gelerek onu niteledikleri ya da belirttikleri zaman, yani sıfat olarak kullanıldıkları zaman alamazlar:
Bir basamak yukarı çık. sıfat
Birler basamağı isim
Yürüyen merdiven sıfat
Yürüyenler ve koşanlar isim
4. Bir sıfatla onun nitelediği ya da belirttiği bir isim arasına noktalama işareti (özellikle virgül) konmaz. Virgül konursa ilk kelime tek başına kalmış
olur, dolayısıyla isimleşir.
Genç adama gülümseyerek baktı. (genç: sıfat)
Genç, adama gülümseyerek baktı. (genç: isim, özne)
5. Birkaç sıfat, arka arkaya sıralanarak bir ismi niteleyebilir veya belirtebilir:
Karanlık, büyük, korkutucu ve nemli bir evdi.
6. Sıfatın varlığından bahsedildiği her yerde mutlaka sıfat tamlaması vardır; o sıfatla (soru sıfatı da olsa) bir tamlama oluşturulmuştur. 2. Sıfat Çeşitleri a. Niteleme sıfatları Varlıkların yapısal özelliklerini ortaya koyan sıfatlardır. Bunlar varlığın nasıl olduğunu bildirir ve isme sorulan “nasıl” sorusuna cevap verir.
“Kurumuş yapraklar yere döküldü.” cümlesindeki altı çizili sözcük, yaprağın nasıl olduğunu yani niteliğini bildiriyor. İsme “Nasıl yapraklar?” diye sorarsak cevap olarak “kurumuş” sözünün geldiğini görürüz. b. Belirtme sıfatları Varlıkların diğer varlıklarla ilgileri sonucunda aldığı özellikleri belirten sıfatlardır. Kendi arasında dört gruba ayrılır.
1 - İşaret Sıfatı: Varlıkların bulunduğu yerleri gösteren sıfatlardır. Söyleyen kişinin, sözünü ettiği nesneye uzaklığına göre değişir.
“Bu evi biz aldık.” cümlesinde evin yakın olduğu;
“Şu evi biz aldık.” cümlesinde biraz uzak;
“O evi biz aldık.” cümlesinde çok uzak ya da, sözü edilen bir evin olduğu anlaşılır.
Bu cümlelerde altı çizili sözcükler işaret sıfatıdır. Bu tür sıfatlar isme “hangi” sorusunun sorulmasıyla bulunur. “Hangi ev?”, “ “Bu ev” gibi...
Bazı işaret sıfatları ise yer bildirir. Bunlar çoğu zaman “-ki” ekini alarak kullanılır.
Buradaki evi biz aldık.
Şuradaki evi biz aldık.
Oradaki evi biz aldık.
cümlelerinde bulunan altı çizili sözcükler yer bildiren işaret sıfatlarıdır. Bunların dışında; öteki sokak, beriki ağaç gibi yer bildiren sıfatlar da vardır.
2 - Sayı Sıfatları : İsimlerin sayısal özelliklerini bildiren sıfatlardır. Birkaç türü vardır. Örneğin; "Sınıfta yedi öğrenci vardı."
Asıl sayı sıfatı Yedinci öğrenci gelsin.
Sıra sayı sıfatı Yedişer kişi geldi.
Üleştirme sayı sıfatı Yedi de bir ihtimal var.
Kesir sayı sıfatı Çeyrek ekmek aldı.
Kesir sayı sıfatı Bunların dışında bazı kaynakların topluluk sayı sıfatı diye adlandırdığı, ikiz çocuk gibi sıfatlar da vardır.
3 - Belgisiz Sıfat : İsimlerin nicelik yönüyle belirsizliklerini ifade eden sıfatlardır.
Bazı konularda bilgisi yoktur.
Birtakım yanlış fikirleri vardı.
Hiçbir öğrenci gelmemişti.
Bütün kitapları aldı.
Her yer tertemizdi.
Bir gün bu iyiliğinizi ödeyeceğim.
Cümlelerinde altı çizili sözcükler belgisiz sıfatlardır. İsimleri sayıca az çok belli etmişler ancak tam bir özellik bildirmemişlerdir.
4 - Soru Sıfatı : İsimlerin niteliğini, herhangi bir özelliğini soran sıfatlardır. Bu sözcüklerin yerine konan sözcükler de sıfattır.
Nasıl filmleri seversin?
Kaçar lira ayırmamız gerekiyor?
Hangi soruyu çözemedi? 3. Sıfatlarda Anlam
1. Sıfatlarda Anlam Kuvvetlendirme Kural : Zarflarla ve edatlarla anlam kuvvetlendirilebilir:
çalışkan>arı gibi çalışkan>arı gibi çalışkan çocuk
güzel>Cennet kadar güzel>Cennet kadar güzel vatan
verimli>çek verimli>çok verimli topraklar
Burada "cennet kadar" kelime grubu "güzel" sıfatını; sonra hepsi birden "vatan" kelimesini nitelemiş.
Kural : Pekiştirme sıfatları ile de anlam kuvvetlendirilebilir:
Bir sıfatın ilk iki sesine "m, p, r, s" ünsüzlerinden biri eklenip, oluşan hecenin o sıfatın başına getirilmesiyle oluşur. Ünlüyle başlayan sıfatlarda ilk ünlüye "m, p, r, s" ünsüzlerinden biri eklenir.
Sarı sayfalar>sapsarı sayfalar
Kırmızı>kıpkırmızı elbise
Mor>mosmor bir yüz
Yeşil>yemyeşil tabiat
Temiz>tertemiz toplum
Uzun>upuzun araba
Bu kurala uymayan pekiştirme sıfatları da vardır:
Sapasağlam, yapayalnız, çırılçıplak, çepeçevre...
Kural : Tekrar yoluyla da anlam kuvvetlendirilebilir. Tekrar edilen kelimeler arasına "mİ" soru eki de konabilir:
doğru dürüst bir iş, boylu poslu bir adam, az buz para değil...
yüce yüce yaylalar, Mini mini eller, tatlı tatlı diller...
tatlı mı tatlı diller, sevimli mi sevimli bir yüz, sıcak mı sıcak bir hava...
2. Sıfatlarda Anlam Daraltma: Sıfatların anlamlarında, bazı eklerden yararlanarak kısma, daraltma, küçültme yapılabilir.
Bunun için "-Cİk, -ÇE, -cEk, -(İ)msİ, -(İ)mtırak" ekleri kullanılır:
Geniş bir oda > daha az genişi > genişçe bir oda
Uzun bir çocuk > daha az uzunu > uzunca bir çocuk
Büyük ev > daha az büyüğü> Büyükçe / büyücek bir ev
Küçük çocuk > daha az küçüğü> küçükçe / bir çocuk
Tatlı elma > daha az tatlısı > tatlımsı bir elma
Ekşi erik > daha az ekşisi > ekşimsi / ekşimtırak erik
Kural : "-Cİk" eki küçüklük, azlık anlamı taşıyan sıfatlara getirilir ve aşırılık anlamı katar:
Kısa kol > daha da kısası > kısacık kol
İnce ip > daha da incesi > incecik ip
Az ekmek > daha da azı > azıcık ekmek
Minik yavru > daha da miniği> Minicik yavru
Küçük kız > daha da küçüğü> Küçücük kız
Ufak el > daha da ufağı > Ufacık el
Yumuşak eller > daha da yumuşağı> Yumuşacık eller
3. Sıfatlarda Karşılaştırma(Derecelendirme): Aynı özelliklere sahip olan varlıkları karşılaştırarak o özelliğe hangisinin daha çok sahip olduğunu göstermek için sıfatın başına "en, daha, pek" kelimeleri getirilir.
En kuvvetli millet
Daha dürüst insanlar
Pek çalışkan işçi 4. Yapı Bakımından Sıfatlar Sıfatlar da isimler gibi yapı bakımından basit, türemiş ve birleşik olmak üzere üçe ayrılır:
1. Basit Sıfatlar Herhangi bir yapım eki almamış ve başka bir kelimeyle birleşmemiş sıfatlardır.
Kara gün, kırmızı gül, bol yemek, iri taş, iyi insan, son yolculuk, dost ülke, düz çizgi.
2. Türemiş Sıfatlar İsim ya da fiil köklerine ve gövdelerine getirilen isim yapım ekleriyle oluşturulmuş sıfatlardır.
Kiralık ev, yıllık izin, tuzlu su, Aydınlı Hasan, işsiz adamlar, ölü balık, sütçü kadın, yarınki
maç, genişçe bir oda, büyücek bir ev, ekşimsi / ekşimtırak erik, kısacık kol, incecik ip...
Penceresinden kavak ağaçları görünen / bir sağlık ocağı
yanaklarımı pembeleştiren / makaslar
uçuşan / pamukçuklar
Kavakları silkeleyen / rüzgâr
Kocaman / bir masası ve koltuğu
çalışkan öğrenci, susuz yaz, yuvarlak masa...
3. Birleşik Sıfatlar Yapısında birden fazla kelime barındıran sıfatlardır.
Külyutmaz öğretmen, mirasyedi gençler, boşboğaz insanlar, boğazına düşkün adam, birtakım sorunlar,cana yakın çocuk...
Birleşik sıfatlar ikiye ayrılır:
a. Kaynaşmış birleşik sıfatlar
Anlamca kaynaşmış sıfatlardır. Birden fazla kelimenin sözlük anlamlarından az ya da çok uzaklaşarak, aralarına ek ya da kelime girmeyecek şekilde birleşerek oluşturdukları sıfatlardır.
Canciğer dost, vatansever sanatçı, pisboğaz çocuk, mirasyedi gençler, kahverengi elbise, eşsesli kelimeler, birkaç adam, herhangi bir öğretmen, biraz zaman, birtakım elbiseler...
b. Kurallı birleşik sıfatlar
Çeşitli yollarla oluşurlar:
Sıfat tamlaması + "-lİ" yapım eki
büyük yapraklı ağaçlar, dost bakışlı insanlar, kısa boylu asker, büyük kapılı bina, kırık camlı ev...
Sıfat tamlaması + "lIk" eki
yarım günlük mesai, üç kuruşluk iş...
İsim + iyelik eki + sıfat
salonu büyük (bir) ev, çenesi düşük adam, saçı uzun bebek, rengi soluk kumaş...
Takısız isim tamlaması + "-lİ" yapım eki
taş duvarlı ev, aslan yürekli çocuk, demir kapılı bahçe...
İsim + "-DEn" ayrılma hâl eki + isim-fiil:
kulaktan dolma bilgiler...
İkileme + isim
evsiz barksız insanlarımız, tatsız tuzsuz işlerimiz, irili ufaklı eşyalar...
İsim + ek + fiilimsi + isim
işini bilir memur
Deyim + isim
cana yakın arkadaşlar, çenesi düşük insan... Adlaşmış Sıfat Bazen kişinin tam olarak bilinmediği ya da niteliğinin vurgulanmak istendiği durumlarda isim söylenmeyip sıfat, ismin yerine geçirilebilir. Bu tür sözcüklere adlaşmış sıfat denir. Adlaşmış sıfatlar niteleme sıfatlarıyla yapılır.
“Korkak insanların kendine güveni yoktur.”
cümlesinde niteleme sıfatı olan “Korkak” sözcüğü,
“Korkakların kendine güveni yoktur.”
cümlesinde “insanlar” isminin düşmesiyle adlaşmış sıfat olmuştur.
Adlaşmış sıfat olan sözcükten sonra bir isim gelirse, anlam karışıklığını önlemek için iki sözcük arasına virgül (,) konur.
İhtiyar, adamlara şöyle bir baktı.
İhtiyar adamlara şöyle bir baktı.
Not : Sıfatla, onun nitelediği isim arasına hiçbir noktalama işareti konmaz. Ünvan (San) Sıfatları İnsanların rütbe, görev, derece, mevki, memuriyet ve sosyal durumlarına göre isimlerine eklenen, isimleri ile birlikte söylenen saygı veya tanıtma sözcüklerine ÜNVAN SIFATI denir.
Ünvan sıfatları, isimlerden önce gelebildikleri gibi isimden sonra veya hem isimden önce hem de isimden sonra gelebilirler. Kısaca ünvan sıfatları isimlerle birlikte üç şekilde kullanılır:
1. İsimden önce:
ÖRNEK: Doktor Mehmet, Yüzbaşı Hasan, Bay Cemil, Demirci Ahmet...
2. İsimden sonra:
ÖRNEK: Ahmet Bey, Ayşe Hanım, Hasan Yüzbaşı, Mustafa Kemal Paşa, Mehmet Dayı...
3. Hem isimden önce; hem de isimden sonra:
ÖRNEK: Öğretmen Ayşe Hanım, Doktor Mehmet Bey, Makinist Ahmet Usta...
NOT: Ünvan sıfatları, özel isimler gibi büyük harfle yazılmaya başlanır. Sıfatlarda Pekiştirme Sıfatların anlamlarının küvvetlendirilmesine, güçlendirilmesine sıfatlarda pekiştirme denir.
Sıfatlarda pekiştirme dört şekilde yapılır:
a) " m, p, r, s " ünsüzleri ile: Bazı niteleme sıfatlarının ilk sesli harfine kadar olan kısmının sonuna, ' m, p, r, s ' harflerinden uygun olanı eklenir. Meydana gelen ön ek niteleme sıfatının başına eklenerek yapılır.
ÖRNEK:
Beyaz önlük >>>>> Be + m + beyaz önlük >>>>> Tertemiz çocuk
Sıfat İsim ¯¯Ön ek¯¯ Niteleme sıfatı
Kırmızı elma >>>>> Kı + p + kırmız elma >>>>> Kıpkırmızı elma
Sıfat isim ¯¯Ön ek¯¯ Niteleme sıfatı
Temiz çocuk >>>>> Te + r + temiz çocuk >>>>> Tertemiz çocuk
Sıfat isim ¯¯Ön ek¯¯ Niteleme sıfatı
Doğru yol >>>>> Dosdoğru yol
b) İkileme ( tekrarlama ) yolu ile: Niteleme sıfatı olan sözcüğün iki defa arka arkaya söylenip yazılması ile yapılan pekiştirmedir.
ÖRNEK:
Beyaz dişler >>>>> Beyaz beyaz dişler
Sıcak çörekler >>>>> Sıcak sıcak çörekler
Sarı kumlar >>>>> Sarı sarı kumlar
Uzun yollar >>>>> Uzun uzun yollar
Taze yumurta >>>>> Taze taze yumurtar
c) Tekrarlanan sıfatların arasına soru ekileri katılarak yapılan pekiştirme: ÖRNEK:
Beyaz dişler >>>>> Beyaz beyaz dişler >>>>> beyaz mı beyaz dişler
Niteleme Sıfatı > Tekrarlama, sıfatlarda pekiştirme > Soru eki, sıfatlarda pekiştirme
Sarı sarı kumlar >>>>> Sarı mı sarı kumlar
Sıcak sıcak çörekler >>>>> Sıcak mı sıcak çörekler
Sarı sarı kumlar >>>>> Sarı mı sarı kumlar
Uzun uzun yollar >>>>> Uzun mu uzun yollar Sıfatlarda Küçültme Niteleme sıfatlarının sonlarına eklenen "-ce, -cik, -(i)msi, -(i)
mtırak " ekleri onların anlamlarında
küçültme, daraltma veya kısma yapar.
Bu ekleri alan sıfatlara, küçültme sıfatları denir.
ÖRNEK:
Güzel araba >>>>> güzelce araba
Yeşil elma >>>>> yeşilimsi elma
Mavi çanta >>>>> mavimsi çanta
Kısa pantolon >>>>> kısacık pantolon
Küçük masa >>>>> küçücük masa
Mavi çanta >>>>> mavimtırak çanta
Sarı elma >>>>> sarımtırak elma
