Sunum İçeriği

FİİLLER (EYLEMLER)Fiil Nedir? 1Varlıkların yaptıkları veya etkilendikleri işleri, hareketleri, oluşları, kılışları, durumları zamana ve kişiye bağlı olarak anlatmada kullanılan kelimelere fiil denir.Mastar: Mastar, fiil kök veya gövdesinin “-mek, -mak” eklerini almış hâlidirÖr: gelmek, bakmak, yazmak, toplamak, tamamlamakÇekimli Fiil: Fiil kök ve gövdelerinin, kısaca fiillerin zaman ve şahıs ekleri alarak yargı bildirecek hâle getirilmesine de fiil çekimi denir.Ör: Geliyorum. Bakacağız. Yazmışlar. Toplasanız. Tamamlamalıyız. FİİLLERİN ANLAM ÖZELLİKLERİFiiller anlam özelliklerine göre iş, oluş ve durum bildirirler.1- İş (Kılış) Fiilleri: Öznenin iradesiyle, bir nesne üzerinde gerçekleşen, öznenin nesneyi etkilediğini ve o nesnenin de etkilendiğini gösteren fiillerdir.Ör: Bilgisayarı çocuklar bozdu.Fiil “bozdu”dur. “Kim bozdu?” dersek “çocuklar” cevabını alırız, “Neyi bozdu?” sorusuna da “bilgisayarı” cevabını alırız. Yapılan iş bilgisayar nesnesi üzerinden gerçekleşmiştir.İş fiilleri “kimi” ve “neyi” sorularına cevap verir.Ör: taşıyor, yazdık, açmalıyız, anlatsak, görelim, bilmişler, siliyordu...2- Durum Fiilleri: Eylemde nesnenin etkilenmediği fiillerdir. Durum fiilleri “kimi” ve “neyi” sorularına cevap vermezler. Öznenin süreklilik gösteren bir durumunu anlatan fiillerdir.Ör: Sınıfın ortasında durmuş. Fiil “durmuş”tur. “kimi” ve “neyi” sorularına cevap alamayız. “Durma” belli bir süre devam etmektedir.Ör: Uyumak, uyanmak, ölmek, susmak, oturmak, yatmak, uzanmak...3- Oluş Fiilleri: Bunlar da bir nitelik değişikliği, yani bir durumdan başka bir duruma geçildiğini veya geçilmekte olduğunu bildirirler.Gerçekleşmelerinde öznenin doğrudan etkisi yoktur.Daha çok “kendiliğinden olma” söz konusudur.Ör: Bahçedeki ağaçlar yeşermiş. “yeşerme” ağacın bir etkisi yoktur. Yeşerme kendiliğinden olur.Ör: Solmak, büyümek, bayatlamak, yeşermek, uzamak, çürümek, sararmak...FİLLERDE KİP2Fiillerin aldığı zaman ve dilek eklerine kip denir.FİİL KİPLERİHaber (Bildirme) KipleriDilek (İsteme) KipleriGörülen Geçmiş Zaman-di (-dı, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tüİstek Kipi-e, -aÖğrenilen Geçmiş Zaman-miş (-mış, -muş, -müş) Dilek-Şart Kipi-se , -saŞimdiki Zaman-( )yorGereklilik Kipi-meli , -malıGelecek Zaman-ecek, -acakEmir KipiEki yokturGeniş Zaman-( ) rFİİLLERDE OLUMSUZLUK ANLAMI: Fiilde bildirilen iş oluş ve hareketim gerçekleşmediği ve gerçekleşmeyeceğini bildiren fiiller olumsuz fiillerdir. Olumsuz fiiller “-me,-ma” ekleriyle yapılır.Ancak geniş zamanın 2. ve 3. kişilerinde “-mez, -maz” ekleriyle olumsuzluk sağlanır.Ör: Onlar da bu çalışmaya katılacaklar. (Olumlu Fiil) Onlar da bu çalışmaya katılmayacaklar. (Olumsuz Fiil)ÇEKİMLİ FİİL: Kip ve kişi eki almış fiillere çekimli fiil denir.Ör: gelmek (mastar) gel-di-ler (çekimli fiil)FİİLLERİN SORU ANLAMI: Fiil çekiminde soru anlamı “mı, mi, mu, mü” soru ekleri ile sağlanır. Soru eki, şahıs ekinden önce ya da sonra gelir.Ör: Hiç ders çalıştınız mı? Bana masal anlatmayacak mısın? Arkadaşım eve gelmiş mi? Konuyu bugün anlatıyor muyuz?Fiilde Olumlu Soru - Olumsuz Soru Arkadaşına haber verdin mi? (olumlu soru)Arkadaşına haber vermedin mi? (olumsuz soru)…..ŞAHIS (KİŞİ) EKLERİ….3Fiildeki hareketi gerçekleştiren ya da o hareketin içinde bulunan varlığa fiildeki kişi denir.Şahıs ekleri fiillere, kip eklerinden sonra gelir.Görülen geçmiş zaman ve şart kipi çekimi yaparkenÖğrenilen geçmiş zaman, şimdiki zaman ve gereklilik kipinde çekim yaparkenİstek kipinde çekim yaparkenEmir kipinde çekim yaparken1. Tekil kişi (Ben)-m-im-im---2. Tekil kişi (Sen)-n-sin-sin---3. Tekil kişi ( O )----------sin1. Çoğul kişi (Biz)-k-iz-lim---2. Çoğul kişi (Siz)-niz-siniz-siniz-in3. Çoğul kişi (Onlar)-ler-ler-ler-sinlerYukarıdaki tabloya dikkat edilecek olursa bazı şahıs eklerinin birkaç şekilde kullanılabildiği görülecektir 3- Şimdiki Zaman: -( )yor 4İçinde bulunulan zamandır. Fiilin, içinde bulunulan zamanda gerçekleşmekteolduğunu anlatır.OLUMLUOLUMSUZOLUMLU SORUOLUMSUZ SORUgel-i-yor-umgel-i-yor-sungel-i-yorgel-i-yor-uzgel-i-yor-sunuzgel-i-yor-largel-mi-yor-umgel-mi-yor-sungel-mi-yorgel-mi-yor-uzgel-mi-yor-sunuzgel-mi-yor-largel-i-yor-mu-y-umgel-i-yor-mu-sungel-i-yor-mugel-i-yor-mu-y-uzgel-i-yor-mu-sunuzgel-i-yor-lar-mıgel-mi-yor-mu-y-umgel-mi-yor-mu-sungel-mi-yor-mugel-mi-yor-mu-y-uzgel-mi-yor-mu-sunuzgel-mi-yor-lar-mıNOT: Şimdiki zaman eki (-yor) kendinden önce gelen “e,a” ünlülerini daraltarak “ı-i-u-ü” ünlülerinden birine dönüştürür. Bu ses olayına “ünlü daralması” denirÖrnek: ağla-yor-um,(ağlı-yor-um) gel-me-yor-um (gel-mi-yor-um)4- Gelecek Zaman: (-ecek, -acak)Fiilin, içinde yaşanılan zamandan daha sonra gerçekleşeceğini bildirir.OLUMLUOLUMSUZOLUMLU SORUOLUMSUZ SORUgel-eceğ-imgel-ecek-singel-ecekgel-eceğ-izgel-ecek-sinizgel-ecek-lergel-me-y-eceğ-imgel-me-y-ecek-singel-me-y-ecekgel-me-y-eceğ-izgel-me-y-ecek-sinizgel-me-y-ecek-lergel-ecek-mi-y-imgel-ecek-mi-singel-ecek-migel-ecek-mi-y-izgel-ecek-mi-sinizgel-ecek-ler-migel-me-y-ecek-mi-y-imgel-me-y-ecek-mi-singel-me-y-ecek-migel-me-y-ecek-mi-y-izgel-me-y-ecek-mi-sinizgel-me-y-ecek-ler-mi 5- Geniş Zaman: -( )rEylemin her zaman yapıldığını bildiren kiptir.Not: Geniş zamanın olumsuz çekiminde kip eki olan “( )r” düşer. Yerine “-me, -ma, -mez, -maz” olumsuzluk ekleri kullanılır. Örnek: koş-ar-ım (olumlu), koş-ma-m (olumsuz)OLUMLUOLUMSUZOLUMLU SORUOLUMSUZ SORUgel-ir-imgel-ir-singel-irgel-ir-izgel-ir-sinizgel-ir-lergel-me- mgel-mez-singel-mezgel-me-y-izgel-mez-sinizgel-mez-lergel-ir-mi-y-imgel-ir-mi-singel-ir-migel-ir-mi-y-izgel-ir-mi-sinizgel-ir-ler-migel-mez-mi-y-imgel-mez-mi-singel-mez-migel-mez-mi-y-izgel-mez-mi-sinizgel-mez-ler-miA- Haber (Bildirme) KipleriFiilin zamanını bildiren kiplere haber kipleri denir.1- Görülen (Bilinen) Geçmiş Zaman: (-di, -dı, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü)Öznenin bizzat gördüğü veya yaşadığı fiilleri bildirir.OLUMLUOLUMSUZOLUMLU SORUOLUMSUZ SORUgel-di-mgel-di-ngel-digel-di-kgel-di-nizgel-di-lergel-me-di-mgel-me-di-ngel-me-digel-me-di-kgel-me-di-nizgel-me-di-lergel-di-m migel-di-n migel-di migel-di-k migel-di-niz migel-di-ler migel-me-di-m migel-me-di-n migel-me-di migel-me-di-k migel-me-di-niz migel-me-di-ler mi2- Duyulan (Öğrenilen) Geçmiş zaman: (-mış, -miş, -muş, -müş)Öznenin görmediği, yaşamadığı, ancak başkasından duyarak anlattığı fiilleri bildirir.OLUMLUOLUMSUZOLUMLU SORUOLUMSUZ SORUgel-miş-imgel-miş-singel-mişgel-miş-izgel-miş-sinizgel-miş-lergel-me-miş-imgel-me-miş-singel-me-mişgel-me-miş-izgel-me-miş-sinizgel-me-miş-lergel-miş-mi-y-imgel-miş-mi-singel-miş-migel-miş-mi-y-izgel-miş-mi-sinizgel-miş-ler-migel-me-miş-mi-y-imgel-me-miş-mi-singel-me-miş-migel-me-miş-mi-y-izgel-me-miş-mi-sinizgel-me-miş-ler-mi……………………………..B- DİLEK KİPLERİ………………………5..….Dilek kipleri, fiillere dilek anlamı katan kiplerdir.1- Gereklilik Kipi: (-meli, -malı)Belirtilen işin yapılması gerektiğini bildirir.OLUMLUOLUMSUZOLUMLU SORUOLUMSUZ SORUyaz-malı-y-ımyaz-malı-sınyaz-malıyaz-malı-y-ızyaz-malı-sınızyaz-malı-laryaz-ma-malı-y-ımyaz-ma-malı-sınyaz-ma-malıyaz-ma-malı-y-ızyaz-ma-malı-sınızyaz-ma-malı-laryaz-malı-mı-y-ımyaz-malı-mı-sınyaz-malı-mıyaz-malı-mı-y-ızyaz-malı-mı-sınızyaz-malı-lar-mıyaz-ma-malı-mı-y-ımyaz-ma-malı-mı-sınyaz-ma-malı-mıyaz-ma-malı-mı-y-ızyaz-ma-malı-mı-sınızyaz-ma-malı-lar-mı2- İstek Kipi: (-e, -a)Fiile istek anlamı kazandıran kiptir.Not: İstek kipinin soru çekimi yalnızca birinci tekil ve birinci çoğul kişide yapılır.OLUMLUOLUMSUZOLUMLU SORUOLUMSUZ SORUyaz-a-y-ımyaz-a-sınyaz-ayaz-a-lımyaz-a-sınızyaz-a-laryaz-ma-y-a-y-ımyaz-ma-y-a-sınyaz-ma-y-ayaz-ma-y-a-lımyaz-ma-y-a-sınızyaz-ma-y-a-laryaz-a-y-ım-mı……………..……………..yaz-a-lım-mı…………….…………….yaz-ma-y-a-y-ım-mı……………….……………….yaz-ma-y-a-lım-mı……………….……………….3- Şart Kipi: (-se, -sa)Fiilin gerçekleşmesini şarta bağlayan kiptir. Cümle sonuna geldiğinde dilek anlamı katar.OLUMLUOLUMSUZOLUMLU SORUOLUMSUZ SORUyaz-sa-myaz-sa-nyaz-sayaz-sa-kyaz-sa-nızyaz-sa-lar yaz-ma-sa-myaz-ma-sa-nyaz-ma-sayaz-ma-sa-kyaz-ma-sa-nızyaz-ma-sa-laryaz-sa-m-mıyaz-sa-n-mıyaz-sa-mıyaz-sa-k-mıyaz-sa-nız-mıyaz-sa-lar-mı yaz-ma-sa-m-mıyaz-ma-sa-n-mıyaz-ma-sa-mıyaz-ma-sa-k-mıyaz-ma-sa-nız-mıyaz-ma-sa-lar-mı 4- Emir Kipi: (Eki yoktur, şahıs ekleriyle çekimlenir.) 6Eyleme “emretme” anlamı veren kiptir. Emir anlamı şahıs ekleriyle cümlenin anlamından çıkarılır. 1. tekil ve 1.çoğul şahıslarda çekimi yoktur.NOT: Emir kinin soru çekimi yoktur. Çünkü soru yoluyla emir olmaz. Sadece 3. kişilerde yapılan soru çekimi ise emir vermekten çok,verilen emri anlamaya yöneliktir..OLUMLUOLUMSUZOLUMLU SORUOLUMSUZ SORU…………yazyaz-sın……….yaz-ın (yaz-ınız)yaz-sınlar……………..yaz-mayaz-ma-sın……………..yaz-ma-y-ın (-ınız)yaz-ma-sınlar……………..……………..yaz-sın- mı……………..……………..yaz-sınlar-mı……………..……………..yaz-ma-sın- mı……………..……………..yaz-ma-sınlar-mıFİİL KİPLERİNDE ANLAM KAYMASICümle içinde bir fiil kipinin kendi anlamı dışında başka bir fiil kipinin yerine kullanılmasına “anlam (zaman) kayması” denir.Örnek: Yarın ailecek İstanbul’a geliyoruz.(Bu cümlede gelecek zamanda yapılacak bir eylem, şimdiki zamanda yapılıyormuş gibi söylenmiştir.) (geliyoruz değil, geleceğiz olmalıydı.)CÜMLEKipin Cümledeki çekimiKastedilen AnlamBirkaç gün sonra tatile çıkıyorum.Şimdiki zamanGelecek zamanHer sabah erken kalkıyor.Şimdiki zamanGeniş zamanKeloğlan sonunda amacına ulaşır.Geniş zamanGeçmiş zamanSize akşam gelirim.Geniş zamanGelecek zamanAdalet isteriz!Geniş zamanŞimdiki zamanOnunla yarın görüşürüm.Geniş zamanGelecek zamanBu işi mutlaka halledeceksin.Gelecek zamanEmir kipiKağıtlar şu çekmecede olacak. (olmalı)Gelecek zamanTahmin-olasılıkÇocuklar İstanbul’a varmış olmalı. Gereklilik kipTahmin-olasılıkEve gidince oturur, ödevini yaparsın.Geniş zamanEmir kipiDuyar duymaz olay yerine koşuyorum.Şimdiki zamanGeçmiş zaman