Ünlü bir kimsenin hayatını, kişiliğini, eserlerini, başarılarını ayrıntılarıyla ele alan veya bilimsel bir alanda özel bir konu ya da sorun üzerine yazılan inceleme yazısına monografi (tek yazı) denir.
 
Monografi ya da monograf Türkçe'ye Fransızca monographie sözcüğünden geçmiş olup, bilimsel alanlarda özel bir konu, sorun ya da kişi üzerine yazılmış, kendi başına bir bütün oluşturan kitaplara verilen isimdir.
 
Herhangi bir kimsenin yaşamının başkaları tarafından benimsenmesinde bir sakınca görülmeyen özel taraflarını, bir sanat anlayışını, bir eserin veya şeyin yalnızca bir yönünü anlatan yazılara "monografi" denir.
 
Monografıde herhangi bir yer, bir eser, bir yazar, tarihî bir olay, bilimsel bir alana ait sorun özel bir görüşle veya bakış açısıyla değerlendirilebileceği gibi, bir konu üzerinde derinlemesine bir inceleme de yapılabilir.
 
Monografilerde kişi veya eser her yönüyle incelenir; araştırılır. Ancak bu şekilde ele alınan konunun o ana kadar gizli kalmış yönleri, tarafları belirlenir ve ortaya konur. Ayrıca sanatçı inceleniyorsa o sanatçıyı diğer sanatçılardan ayıran özel bilgilere ulaşılmış olur.

Monografiler olay ve olguları olduğu gibi tanımlamaya yarayan çalışmalardır. Örnek olayların incelenmesinden genel kurallara ulaşmayı sağlarlar. Yani somut olaylardan genel ilkelere ulaşılır. Bu yöntemde görüşme ve anket sık kullanılan araçlardır.

Monografi araştırmalarında en çok rastlananlar örnek olay monografileri (vaka´metodu) ve değişim monografileridir. Vaka metodunda tek bir olay ele alınarak ayrıntılı biçimde tanıtılır. elde edilen bilgiler, benzer durumlarda da geçerlidir varsayımı kullanılır. Değişim monografisinde ise olayların zaman içindeki değişimleri izlenerek mevcut durum tanıtılır.

Toplumsal olaylarda iki yaklaşımla değişmeler incelenir: zaman derinliği ve zaman kesiti araştırmaları. Zaman derinliği araştırması bir olayın zaman boyutu içinde incelenmesidir. olayın farklı toplumlarda aynı zaman dilimi içerisinde incelenmesi de zaman kesiti incelemesidir.

Sosyolojide Monografi

Monografik araştırma, sınırları belirlenmiş tek bir konu üstünde uygulanan bir araştırma tekniğidir. Tek bir konu, kişi, sorun vb. üzerinde yazılı sorularla ya da görüşme yoluyla uygulanır. Kısaca sınırlı bir konunun, derinlemesine incelenmesidir.

Monografîde bir konu tüm yönleriyle incelenir. Örneğin, gecekondu ailesi üzerine bir araştırma yapılırken, gecekonduların tarihsel gelişimi, gecekonduda yaşayan ailelerin ekonomik ve kültürel durumları, dinî ve ahlâkî değerleri, gelir düzeyleri, yaşadıkları ortam, tüketim alışkanlıkları, dinlenme ve eğlenme alışkanlıkları derinlemesine incelenir.

Köy monografileri ile köy ailesi, şehir monografileri ile şehir ailesi ele alınır. Kuruluş monografileri, meslek gruplarını, siyasî bir partiyi ya da bir sendikayı derinlemesine inceler. Monografiler bize, bir köy halkının kalkınması ya da bir firmanın gelişmesi için neler yapılacağına dair bilimsel bilgiler sunar.

Biyografik Monografi

( Bilimsel Biyografi ) Biyografik bilgileri kronolojik bir sıra içerisinde, alt başlıklar halinde, onun dönemi içindeki konumunu, getirdiği yenilikleri, gösterdiği başarıları, eserlerini, eserlerinin değişik özelliklerini eleştirel bir tutumla, belgelere, araştırma ve incelemelere dayalı olarak veren çalışmalara bilimsel biyografi ya da biyografik monografi denir.

Bu tür eserlerde kişinin doğumu, yetişmesi, öğrenimi, çalışma hayatı, türlerine göre eserleri, eserlerinin önemi, şekil ve muhteva özellikleri, başarıları, ödülleri ve başka özellikleri bölümler halinde verilir.

Bilimsel biyografi türüne şu örnekler verilebilir: Mehmet Kaplan, Tevfik Fikret Devir-Şahsiyet-Eser (1971); İsmail Parlatır.