İşte Cevaplar
Cevap : TÜRKİYE’DE GELİR DAĞILIMI TASARRUF İLİŞKİSİ
Türkiye’de gelir dağılımı - tasarruf ilişkisini sınayan çalışmalarda daha çok fonksiyonel gelir
dağılımının tasarruflar üzerindeki etkisi araştırılmıştır. Özellikle gelirin ücret ve ücret-dışı (faiz, kâr,
rant) gelirleri arasındaki dağılımının tasarruflar üzerindeki etkisi incelenmiştir. Durdağ (1973),
Türkiye’de servetin tasarruflar üzerinde olumsuz etkisinin bulunduğunu, yani servet arttıkça
tasarrufların azaldığını belirlemiştir. Büyükdeniz (1991), 1980 sonrası dönemde gelir dağılımındaki
değişmelerin yurtiçi özel tasarruf oranı üzerindeki etkisini araştırmış ve 1981-88 döneminde gelir
dağılımında faiz-kira-kâr gelirleri lehindeki gelişmenin özel tasarruf oranındaki artışa önemli bir
etkisinin olmadığını belirtmiştir. Celasun ve Tansel (1993), fonksiyonel gelir dağılımının hem toplam
hem de özel tasarruflar üzerinde anlamlı ve pozitif bir etkisinin olduğunu belirlemişlerdir. Uzay
(1997)’de fonksiyonel gelir dağılımının tasarruflar üzerinde negatif etki yarattığı sonucuna
ulaşılmıştır.
Türkiye’de gelir dağılımın tasarruflar üzerindeki etkisini belirlemeye yönelik sınırlı sayıda çalışma
yapıldığı görülmektedir. Bunun en önemli nedeni, gelir dağılımına ilişkin düzenli zaman serisinin
bulunmamasıdır. Özellikle girişimci geliri ve bunun faaliyet kollarına göre dağılımına ilişkin veriler
düzenli olarak ancak 2002 yılından itibaren mevcuttur.
Türkiye’de girişimci gelirine ilişkin yeterli zaman serisi bulunmaması, girişimci geliri ile
tasarruflar arasındaki ilişkinin ampirik olarak analiz edilmesini güçleştirmektedir. Tablo 1, Hanehalkı
Bütçe Anketi sonuçlarına göre Türkiye’de yıllar itibariyle gelirin fonksiyonel dağılımını
göstermektedir.
GINI katsayısındaki değişmeler, 1994 yılından günümüze gelir dağılımında bir miktar iyileşme
olduğunu göstermektedir. 1994 yılından 2005 yılına maaş ve ücretlerin kullanılabilir fert gelirleri
içindeki payının arttığı, aynı dönemde girişimci gelirinin payının (özellikle imalat sanayiinin payının)
azaldığı görülmektedir.
Gelir dağılımındaki adaletsizlikle birlikte girişimcilerin toplam harcanabilir gelir içindeki payı
azalırken, özel tasarruf oranı da gerilemiştir
Toplam girişimci geliri içinde en önemli paya sahip olan üç sektör sırasıyla, tarım, ticaret ve
hizmettir. Hanehalkı bütçe anketi sonuçlarına göre, sermaye gelirlerinin önemli bir kısmı tarım, ticaret
ve hizmetlerden oluşmaktadır. Özellikle imalat sanayiine yatırım yapan girişimci gelirinin payındaki
artış (yatırımlarla tasarrufları ilişkilendirildikleri ölçüde), tasarruflar üzerinde daha büyük bir olumlu
etki yapacaktır. Ancak toplam girişimci geliri içinde tarım sektörünün payının bu derece fazla olması
ve son yıllarda artış göstermesi, verilerin ne derece güvenilir olduğu sorusunu da beraberinde
getirmektedir.
GELİR DAĞILIMI-TASARRUF İLİŞKİSİ
Gelir dağılımının tasarruflar üzerindeki etkisi fonksiyonel ve kişisel gelir dağılımları aracılığı ile
ortaya konabilir. Ayrıca, bu ilişki gelir dağılımını ve tasarrufları etkileyen üçüncü değişkenler aracılığı
ile de ortaya konabilir.
a) Fonksiyonel ve Kişisel Gelir Dağılımlarının Tasarruflar Üzerindeki Etkileri
Tasarruf davranışını belirleyen önemli değişkenlerden biri, gelir düzeyidir. Gelir-tasarruf
arasındaki ilişki mutlak gelir hipotezi, nisbi gelir hipotezi ve sürekli gelir hipotezi tarafından
açıklanmaya çalışılmıştır. Mutlak gelir hipotezine göre, tasarruf gelir düzeyinin istikrarlı bir
fonksiyonudur ve reel gelir arttıkça, gelirin daha yüksek bir oranı tasarruf edilmektedir. Yapılan
çalışmalarda, mutlak gelir hipotezinin gelişmekte olan ülkelerden çok, gelişmiş ülkelerin tasarruf
davranışını daha iyi açıkladığı görülmüştür (Uzay, 1997). Ayrıca, ortalama tasarruf eğiliminin gelir
artışına rağmen uzun dönemde değişmediğini ortaya koyan çalışmalar da vardır. Nisbi gelir hipotezi,
tasarrufun, bireylerin mutlak gelirleri kadar, geçmişte ulaştıkları en yüksek gelir seviyesinin bir
fonksiyonu olduğu önermesini getirmiştir. Ancak gelişmekte olan ülkelerde bu hipoteze fazla önem
verilmemiş, çalışmalar daha çok sürekli gelir hipotezi üzerinde yoğunlaşmıştır.
Sürekli gelir hipotezi, geliri sürekli ve geçici unsurlarına ayırarak incelemiş ve geçici gelirin
tasarruf eğiliminin bir olduğunu önermiştir. Yapılan çalışmalarda elde edilen bulgular, geçici gelirin
marjinal tasarruf eğiliminin sürekli gelirin marjinal tasarruf eğiliminden büyük olmakla birlikte,
bir’den küçük olduğunu göstermiştir. Sürekli gelir hipotezi, bireyin elde ettiği gelir kadar, gelirin
türünün de, yani gelir dağılımının ya da gelir dağılımında ortaya çıkabilecek değişmelerin de
tasarruflar üzerinde etkili olabileceği görüşünü beraberinde getirmiştir.
Fonksiyonel ve bireysel gelir dağılımlarının tasarruflar üzerindeki etkileri ayrı ayrı incelenebilir.
Gelir dağılımı-tasarruf ilişkisini ele alan modellerin çoğunda, değişik sosyal grupların ve sınıfların
tasarruf davranışının farklı olduğu varsayılmış ve özellikle fonksiyonel gelir dağılımının tasarruflar
üzerindeki etkisi incelenmiştir. Fonksiyonel gelir dağılımı ve büyüme arasındaki ilişkiyi ele alan
klasik teori, gelir dağılımındaki adaletsizliğin tasarrufları artırarak, sermaye birikimi ve büyümeyi
hızlandırdığını ifade etmektedir.
Lewis (1954)’e göre, iktisadi kalkınmanın ana sorunu, gelir bölüşümünün tasarruf edenler lehine
bozulmasıdır. Lewis, kâr geliri elde eden girişimcilerin toplumda önemli tasarrufçular olduğunu, buna
karşılık toprak sahipleri, ücret geliri elde edenler, köylüler ve maaşlı orta sınıfın görece daha az
tasarruf ettiklerini ileri sürmüştür. Orta sınıfın yapmış olduğu küçük tasarruflar da görece daha az
verimli alanlara yönelmektedir. Sermaye sahiplerinin faaliyetlerinin fazla olması, gelir dağılımının kâr
lehine değişmesine yol açar ve toplam tasarruf oranını daha da artırır.
Kaldor (1957), kâr geliri elde edenlerin marjinal tasarruf eğiliminin ücret geliri elde edenlerin
marjinal tasarruf eğiliminden büyük olacağını varsaymaktadır. Kâr geliri, girişimcinin elde ettiği gelir
ve mülk sahiplerinin gelirlerini kapsayacak şekilde tanımlanmaktadır. İşgücü gelirine ise, ücret ve
maaş dahildir.
Pasinetti (1962), tüketim fonksiyonundan hareketle, zenginlerin fakirlerden daha düşük tüketim
eğilimine sahip olduğunu belirtmiştir. Dolayısıyla eğer zenginler gelirden giderek daha büyük pay
alıyorsa, yani gelir dağılımı eşitsizliği artıyorsa, tasarruf oranları yükseliyor olabilir. Tasarruf
oranındaki yükseliş, sermaye birikiminin ve büyümenin hızlanması ile sonuçlanacaktır.
Kelly ve Wiliamson (1968), hanehalkını altı meslek grubuna ayıran çalışmada, ücret ve maaş geliri
elde edenlerin marjinal tasarruf eğiliminin diğer meslek gruplarına göre daha düşük olduğunu
bulmuştur. Ayrıca, çiftçi, kamu kurumlarında çalışan memur ve işçilerle diğer ücret geliri elde
edenlerin tasarrufları eksidir (Uzay, 1997, s. 64). Buna karşılık, tüccar, esnaf ve iş sahiplerinin
ortalama tasarruf eğilimi diğer meslek gruplarının üzerindedir.
Ancak gelir dağılımına ilişkin verilerin özellikle ülkelerarası karşılaştırma için yetersiz olması ve
uzun dönemli olmaması nedeniyle fonksiyonel gelir dağılımının tasarruflar üzerindeki etkisini
araştıran uygulamalı çalışmalar sınırlı kalmıştır. Gelir dağılımı-tasarruf ilişkisini araştıran yeni teorik
ve uygulamalı çalışmalar, kişisel gelir dağılımındaki adaletsizliğin tasarruf oranları üzerindeki etkisi
üzerine yoğunlaşmıştır.
Fonksiyonel gelir dağılımı yanında, kişisel gelir dağılımı ya da gelir yoğunlaşması da tasarruf
oranlarını etkileyebilir. Kişisel gelir dağılımı hanehalkı tasarrufları üzerinde olumlu, ancak işletme
tasarrufları ve kamu tasarrufları üzerinde olumsuz etki yaratabilir. Eşitsizlik durumunda hükümetlerin
gelirin yeniden dağılımı ile uğraşmaları, kamu tasarruflarını azaltabilir. Eğer eşitsizlik yatırımları
azaltırsa, firma tasarrufları da azalacaktır (Loayza, Schmidt-Hebbel ve Serven, 2000, s. 400).
Dolayısıyla kişisel gelir dağılımının toplam tasarruflar üzerindeki net etkisi belirsiz olacaktır. Edwards
(1995), Schmidt-Hebbel ve Serven (2000), kişisel gelirdeki yoğunlaşmanın özel ve ulusal tasarruflar
üzerinde anlamlı bir etkiye sahip olmadığı sonucuna ulaşmışlardır.
Toplumda tasarruf yapan bireyler yalnızca üst gelir grubundakiler değildir. Nitekim, orta gelir
grubunun tasarruf eğiliminin üst gelir grubundan daha yüksek olduğunu ortaya koyan çalışmalar da
vardır. Venieris ve Gupta (1986), beklenenin aksine, tasarrufların büyük bir kısmının orta gelir grubu
tarafından yapıldığını belirlemişlerdir. Toplumda ücret kazancı elde eden bireyler, her zaman nüfusun
zayıf kesimlerini temsil etmeyecekleri gibi, küçük toprak sahipleri ve kayıt-dışı sektörde çalışanlar da
nüfusun zayıf kesimine dahil olabilecektir (Schmidt-Hebbel ve Serven, 1996, s. 11). Yani gelirin
fonksiyonel ve kişisel dağılımı arasındaki ilişki uygulamalı çalışmalarda oldukça zayıftır. Ayrıca
düşük ve orta gelir grubuna dahil bireyler borçlanma kısıtı altında olduklarından, ihtiyat amacı ile
tasarrufta bulunurlar. Dolayısıyla, gelir dağılımının zengin grup lehine bozuk olması, borçlanma
kısıtını ve ihtiyat amacı ile yapılan tasarrufların önemini azaltıp ortalama tasarruf oranını düşürebilir.
Doğu Asya deneyimi fakirlerin de yüksek oranda tasarruf edebildiğini göstermektedir (Furman ve
Stiglitz, 1998, s. 226).
Gelir dağılımı tasarrufları etkilediği gibi, tasarruflar da gelir dağılımını belirleyebilir (SchmidtHebbel ve Serven, 1996, s. 10). İşgücü ve sermaye sahipleri farklı tasarruf eğilimine sahip olmasalar
bile, toplam tasarruf davranışı üretim özelliklerine de bağlı olarak, gelir dağılımını etkileyebilir.
Tasarruf oranlarındaki artış yatırımları etkileyip sermaye stokunu, dolayısıyla uzun dönemde
sermaye/emek oranını artırabilir. Faktör ikame esnekliğinin büyüklüğüne (birden büyük veya küçük)
bağlı olarak sermayenin geliri artabilir.
b) Gelir Dağılımının Tasarruflar Üzerindeki Dolaylı Etkileri
Tasarruf-gelir dağılımı arasındaki ilişki, tasarrufları etkileyen üçüncü değişkenler aracılığı ile de
ortaya çıkabilir. Gelir dağılımının tasarruflar üzerindeki dolaylı etkileri, tasarrufların büyümeyi değil,
büyümenin tasarrufları belirleyeceğini ileri süren görüşe uygun olarak açıklanabilir.
Gelir dağılımı, yatırımları, dolayısıyla büyümeyi artırarak, tasarruf oranlarının yükselmesine yol
açabilir. Neoklasik teori, gelirin sermaye lehine dağılımının ve ücretin gelirden aldığı payın düşük
olmasının yatırım eğilimini artıracağını beklemektedir. Burada emeğin gelirden aldığı payın maliyet
etkisi vurgulanmakta ve gelirin ücret aleyhine dağılımının, kâr beklentilerini artırarak, yatırımları
teşvik etmesi beklenmektedir (Yentürk, 2003, s. 59). yatırımlardaki artış, büyüme ve dolayısıyla
tasarruflarda artışla sonuçlanacaktır.
Gelir dağılımı adaletsizliği, belirsizliği artırarak tasarruf oranlarını azaltabilir. Gelir ve servet
dağılımındaki büyük adaletsizlik, sosyal gerginliklere ve politik istikrarsızlıklara neden olabilir, artan
belirsizlik nedeniyle yatırımları, verimliliği ve büyümeyi olumsuz yönde etkileyebilir (SchmidtHebbel ve Serven, 1996, s. 14).
Gelir dağılımı büyümeyi, dolayısıyla tasarrufları vergileme ve kamu harcamaları aracılığı ile de
etkileyebilir. Gelir dağılımının daha adaletsiz olduğu bir toplumda yeniden dağılım için büyük bir
talep vardır, vergiler yüksektir, fiziki ve beşeri sermaye yatırımlarının getirisi düşüktür, dolayısıyla
yatırımlar ve büyüme düşüktür. Bu açıklamalar uygulamalı çalışmalarda da destek bulmuştur.
c) Girişimcilerin Tasarruf Eğilimleri ve Tasarruf Davranışlarını Etkileyen Unsurlar
Toplam tasarruflar, farklı sınıflara ait heterojen bireylerin tasarruf çabalarının bir sonucudur.
Tasarruf sahiplerinin heterojenliği; farklı amaçlar (tercihlerin farklı olması), farklı kurumsal
sınırlamalar (borçlanabilme imkânları) ve gelir düzeyindeki farklılıklar nedeniyle ortaya çıkmaktadır
(Schmidt-Hebbel ve Serven, 1996, s. 6). Tasarruf yapan birimler benzer olmadığından, bireysel
tasarrufları etkileyen değişkenler, toplam tasarrufların belirlenmeside yeterli olmamaktadır. Tasarruf
eğiliminin farklı olması beklenen sosyal gruplardan biri, kâr gelirine sahip olan girişimcilerdir.
Girişimci kavramı, farklı anlamlar taşımaktadır. Girişimci, aktif işletme varlıklarına yatırım yapan,
iş yaratan olarak tanımlanabileceği gibi, serbest meslek mensubu ya da serbest meslek gelirine sahip
olan kişi olarak ta tanımlanabilmektedir. Girişimciler, istihdamın ve refahın artırılmasında, yenilikler
yaratılmasında, dolayısıyla büyümenin hızlandırılmasında önemli bir role sahiptir. Girişimcilerin
birçok yönü araştırılmış olmakla birlikte, girişimcilerin tasarruf davranışına ilişkin literatür sınırlı
kalmıştır.
Girişimci olmayan hanehalkı için yaşam dönemi (life cycle) modeli, ihtiyat amacı ile yapılan
tasarruflarla birleştiğinde ABD hanehalkının tasarruflarındaki farklılığın önemli bir kısmını
açıklamaktadır (Gentry ve Hubbard, 2000, s. 1). Ancak aynı model, refah düzeyi yüksek hanehalkının
tasarruf kalıplarını açıklamada daha az başarılı olmaktadır.
Girişimcilerin tasarruf kararlarını etkileyen unsurlar şöyle sıralanabilir:
1- Gelirdeki Dalgalanmalar: Kâr geliri, maaş ve ücrete göre belirsizdir ve yıldan yıla önemli
ölçüde dalgalanmalar gösterebilir. Dolayısıyla girişimcilerin ölçülmüş gelirleri ile sürekli gelir
arasında farklılık olduğundan, yani geçici gelirleri yüksek olduğundan, tasarrufları da yüksektir (Skott,
1981, s. 564). Ayrıca gelirin azaldığı dönemlerde işletme riskine karşı güvence elde etmek amacı da
girişimcileri tasarrufa teşvik eden önemli bir nedendir (Bohacek, 2006, s. 2196).
2- İç Finansman İhtiyacı: İşletme, yalnızca girişimcinin bireysel tasarrufları ile finanse edilirse
sermayenin maliyeti fırsat maliyetine eşittir (Caner, 2003, s. 4). Ancak içsel fonlar yeterli olmadığında
dışsal fonların kullanılması gereklidir ve borçlanmanın birim maliyeti borcun sermayeye oranının
artan bir fonksiyonudur. Ayrıca, sermaye piyasasındaki aksaklıklar nedeniyle, iç finansmana göre dış
finansman daha maliyetlidir. Yatırımların tamamlanması için iç finansmana ihtiyaç duyulması, kârdan
yapılan tasarrufların yüksek olmasına yol açmaktadır.
Yalnızca maliyet bakımından değil, finansal borçlanmaya ilişkin sınırların var olması durumunda
da yatırımın finansmanı için tasarrufun artması gerekir.
3- Yatırım Planları: Özellikle girişimcinin tasarruf kararlarını etkileyen en önemli unsur, yatırım
planlarıdır. Mali piyasalar girişimcilerin tasarruf ve yatırım kararlarının birbirinden ayrılmasına imkân
tanıyorsa, girişimcinin tasarruf ve yatırım kararlarının ilişkili olması gerekli değildir. Tasarruf ve
yatırımlar arasındaki karşılıklı bağlılık, mali sınırların bir sonucudur. Teorik olarak yatırım ve tasarruf
kararları, düzgün işleyen sermaye piyasası varsayımı altında, bağımsızdır (Bohacek, 2006, s. 2196).
Ayrıca, girişimcinin arzu ettiği sermaye miktarı, mevcut sermayeden daha büyükse tasarruflarını
artıracaktır.
4- Yatırımın Getirisi: Memur ve işçiler, genellikle bankalar gibi aracı kurumlar vasıtasıyla yatırım
yapabilirken, girişimciler doğrudan yatırım yapabilirler ya da yatırıma ortak olabilirler. İki yatırım tipi
arasında getiri oranı açısından farklılık vardır. Diğer finansal varlıklara göre işletme varlıklarına
yapılan yatırımın getirisi daha fazladır. Sonuç olarak, girişimcinin elde ettiği getiri ve dolayısıyla
tasarrufları daha yüksektir (Uzay, 1997, s. 62). Bu tasarrufların yatırımlara yönlendirilmesi
durumunda, yatırımlardaki artış kâr gelirinin payını ücret aleyhine artıracak, dolayısıyla sermaye
sahipleri harcadıkça daha fazla kazanacaklardır.
Girişimcilerin tasarruf davranışı Gentry ve Hubbard (2000) ve Caner (2003) tarafından
araştırılmıştır. Gentry ve Hubbard (2000), 1983 ve 1989 ABD Merkez Bankası Tüketici Finansmanı
Anketlerine ilişkin verilerini kullanarak yaptıkları çalışmada, girişimcilerin tasarruf kararları ve bunun
hanehalkı servet birikimi üzerindeki etkilerine ilişkin üç bulguya ulaşmışlardır (Gentry ve Hubbard,
2000, s. 3):
1- Girişimci, hanehalkı serveti ve gelirinin önemli bir kısmına sahiptir ve bu pay gelirin ve servetin
eşitsiz dağılımı ile artar. Caner (2003)’in çalışması da bu bulguyu desteklemiş, girişimci grubun en üst
servet ve gelir gruplarında önemli ölçüde yoğunlaştığını ortaya koymuştur.
2- Girişimcilerin tasarruf kalıpları, girişimci olmayan hanehalkından oldukça farklıdır.
3- Girişimci hanehalkının portföyü çeşitlendirilmemiştir, servetlerinin önemli bir kısmı aktif
işletme varlıkları olarak tutulur.
Caner (2003) yaptığı çalışmada farklı olarak, işletme sahibi hanehalkının aile gelirinin dışında daha
fazla tasarruf ettiğini belirlemiştir. Tasarruflar sadece aile gelirinden değil, servetin diğer
kaynaklarından da oluşturulabilir. Miras yoluyla aileden sağlanan varlıklar fonların muhtemel diğer
kaynaklarıdır
Diğer Cevaplara Gözat
Türkiye’de gelir dağılımı - tasarruf ilişkisini sınayan çalışmalarda daha çok fonksiyonel gelir
dağılımının tasarruflar üzerindeki etkisi araştırılmıştır. Özellikle gelirin ücret ve ücret-dışı (faiz, kâr,
rant) gelirleri arasındaki dağılımının tasarruflar üzerindeki etkisi incelenmiştir. Durdağ (1973),
Türkiye’de servetin tasarruflar üzerinde olumsuz etkisinin bulunduğunu, yani servet arttıkça
tasarrufların azaldığını belirlemiştir. Büyükdeniz (1991), 1980 sonrası dönemde gelir dağılımındaki
değişmelerin yurtiçi özel tasarruf oranı üzerindeki etkisini araştırmış ve 1981-88 döneminde gelir
dağılımında faiz-kira-kâr gelirleri lehindeki gelişmenin özel tasarruf oranındaki artışa önemli bir
etkisinin olmadığını belirtmiştir. Celasun ve Tansel (1993), fonksiyonel gelir dağılımının hem toplam
hem de özel tasarruflar üzerinde anlamlı ve pozitif bir etkisinin olduğunu belirlemişlerdir. Uzay
(1997)’de fonksiyonel gelir dağılımının tasarruflar üzerinde negatif etki yarattığı sonucuna
ulaşılmıştır.
Türkiye’de gelir dağılımın tasarruflar üzerindeki etkisini belirlemeye yönelik sınırlı sayıda çalışma
yapıldığı görülmektedir. Bunun en önemli nedeni, gelir dağılımına ilişkin düzenli zaman serisinin
bulunmamasıdır. Özellikle girişimci geliri ve bunun faaliyet kollarına göre dağılımına ilişkin veriler
düzenli olarak ancak 2002 yılından itibaren mevcuttur.
Türkiye’de girişimci gelirine ilişkin yeterli zaman serisi bulunmaması, girişimci geliri ile
tasarruflar arasındaki ilişkinin ampirik olarak analiz edilmesini güçleştirmektedir. Tablo 1, Hanehalkı
Bütçe Anketi sonuçlarına göre Türkiye’de yıllar itibariyle gelirin fonksiyonel dağılımını
göstermektedir.
GINI katsayısındaki değişmeler, 1994 yılından günümüze gelir dağılımında bir miktar iyileşme
olduğunu göstermektedir. 1994 yılından 2005 yılına maaş ve ücretlerin kullanılabilir fert gelirleri
içindeki payının arttığı, aynı dönemde girişimci gelirinin payının (özellikle imalat sanayiinin payının)
azaldığı görülmektedir.
Gelir dağılımındaki adaletsizlikle birlikte girişimcilerin toplam harcanabilir gelir içindeki payı
azalırken, özel tasarruf oranı da gerilemiştir
Toplam girişimci geliri içinde en önemli paya sahip olan üç sektör sırasıyla, tarım, ticaret ve
hizmettir. Hanehalkı bütçe anketi sonuçlarına göre, sermaye gelirlerinin önemli bir kısmı tarım, ticaret
ve hizmetlerden oluşmaktadır. Özellikle imalat sanayiine yatırım yapan girişimci gelirinin payındaki
artış (yatırımlarla tasarrufları ilişkilendirildikleri ölçüde), tasarruflar üzerinde daha büyük bir olumlu
etki yapacaktır. Ancak toplam girişimci geliri içinde tarım sektörünün payının bu derece fazla olması
ve son yıllarda artış göstermesi, verilerin ne derece güvenilir olduğu sorusunu da beraberinde
getirmektedir.
GELİR DAĞILIMI-TASARRUF İLİŞKİSİ
Gelir dağılımının tasarruflar üzerindeki etkisi fonksiyonel ve kişisel gelir dağılımları aracılığı ile
ortaya konabilir. Ayrıca, bu ilişki gelir dağılımını ve tasarrufları etkileyen üçüncü değişkenler aracılığı
ile de ortaya konabilir.
a) Fonksiyonel ve Kişisel Gelir Dağılımlarının Tasarruflar Üzerindeki Etkileri
Tasarruf davranışını belirleyen önemli değişkenlerden biri, gelir düzeyidir. Gelir-tasarruf
arasındaki ilişki mutlak gelir hipotezi, nisbi gelir hipotezi ve sürekli gelir hipotezi tarafından
açıklanmaya çalışılmıştır. Mutlak gelir hipotezine göre, tasarruf gelir düzeyinin istikrarlı bir
fonksiyonudur ve reel gelir arttıkça, gelirin daha yüksek bir oranı tasarruf edilmektedir. Yapılan
çalışmalarda, mutlak gelir hipotezinin gelişmekte olan ülkelerden çok, gelişmiş ülkelerin tasarruf
davranışını daha iyi açıkladığı görülmüştür (Uzay, 1997). Ayrıca, ortalama tasarruf eğiliminin gelir
artışına rağmen uzun dönemde değişmediğini ortaya koyan çalışmalar da vardır. Nisbi gelir hipotezi,
tasarrufun, bireylerin mutlak gelirleri kadar, geçmişte ulaştıkları en yüksek gelir seviyesinin bir
fonksiyonu olduğu önermesini getirmiştir. Ancak gelişmekte olan ülkelerde bu hipoteze fazla önem
verilmemiş, çalışmalar daha çok sürekli gelir hipotezi üzerinde yoğunlaşmıştır.
Sürekli gelir hipotezi, geliri sürekli ve geçici unsurlarına ayırarak incelemiş ve geçici gelirin
tasarruf eğiliminin bir olduğunu önermiştir. Yapılan çalışmalarda elde edilen bulgular, geçici gelirin
marjinal tasarruf eğiliminin sürekli gelirin marjinal tasarruf eğiliminden büyük olmakla birlikte,
bir’den küçük olduğunu göstermiştir. Sürekli gelir hipotezi, bireyin elde ettiği gelir kadar, gelirin
türünün de, yani gelir dağılımının ya da gelir dağılımında ortaya çıkabilecek değişmelerin de
tasarruflar üzerinde etkili olabileceği görüşünü beraberinde getirmiştir.
Fonksiyonel ve bireysel gelir dağılımlarının tasarruflar üzerindeki etkileri ayrı ayrı incelenebilir.
Gelir dağılımı-tasarruf ilişkisini ele alan modellerin çoğunda, değişik sosyal grupların ve sınıfların
tasarruf davranışının farklı olduğu varsayılmış ve özellikle fonksiyonel gelir dağılımının tasarruflar
üzerindeki etkisi incelenmiştir. Fonksiyonel gelir dağılımı ve büyüme arasındaki ilişkiyi ele alan
klasik teori, gelir dağılımındaki adaletsizliğin tasarrufları artırarak, sermaye birikimi ve büyümeyi
hızlandırdığını ifade etmektedir.
Lewis (1954)’e göre, iktisadi kalkınmanın ana sorunu, gelir bölüşümünün tasarruf edenler lehine
bozulmasıdır. Lewis, kâr geliri elde eden girişimcilerin toplumda önemli tasarrufçular olduğunu, buna
karşılık toprak sahipleri, ücret geliri elde edenler, köylüler ve maaşlı orta sınıfın görece daha az
tasarruf ettiklerini ileri sürmüştür. Orta sınıfın yapmış olduğu küçük tasarruflar da görece daha az
verimli alanlara yönelmektedir. Sermaye sahiplerinin faaliyetlerinin fazla olması, gelir dağılımının kâr
lehine değişmesine yol açar ve toplam tasarruf oranını daha da artırır.
Kaldor (1957), kâr geliri elde edenlerin marjinal tasarruf eğiliminin ücret geliri elde edenlerin
marjinal tasarruf eğiliminden büyük olacağını varsaymaktadır. Kâr geliri, girişimcinin elde ettiği gelir
ve mülk sahiplerinin gelirlerini kapsayacak şekilde tanımlanmaktadır. İşgücü gelirine ise, ücret ve
maaş dahildir.
Pasinetti (1962), tüketim fonksiyonundan hareketle, zenginlerin fakirlerden daha düşük tüketim
eğilimine sahip olduğunu belirtmiştir. Dolayısıyla eğer zenginler gelirden giderek daha büyük pay
alıyorsa, yani gelir dağılımı eşitsizliği artıyorsa, tasarruf oranları yükseliyor olabilir. Tasarruf
oranındaki yükseliş, sermaye birikiminin ve büyümenin hızlanması ile sonuçlanacaktır.
Kelly ve Wiliamson (1968), hanehalkını altı meslek grubuna ayıran çalışmada, ücret ve maaş geliri
elde edenlerin marjinal tasarruf eğiliminin diğer meslek gruplarına göre daha düşük olduğunu
bulmuştur. Ayrıca, çiftçi, kamu kurumlarında çalışan memur ve işçilerle diğer ücret geliri elde
edenlerin tasarrufları eksidir (Uzay, 1997, s. 64). Buna karşılık, tüccar, esnaf ve iş sahiplerinin
ortalama tasarruf eğilimi diğer meslek gruplarının üzerindedir.
Ancak gelir dağılımına ilişkin verilerin özellikle ülkelerarası karşılaştırma için yetersiz olması ve
uzun dönemli olmaması nedeniyle fonksiyonel gelir dağılımının tasarruflar üzerindeki etkisini
araştıran uygulamalı çalışmalar sınırlı kalmıştır. Gelir dağılımı-tasarruf ilişkisini araştıran yeni teorik
ve uygulamalı çalışmalar, kişisel gelir dağılımındaki adaletsizliğin tasarruf oranları üzerindeki etkisi
üzerine yoğunlaşmıştır.
Fonksiyonel gelir dağılımı yanında, kişisel gelir dağılımı ya da gelir yoğunlaşması da tasarruf
oranlarını etkileyebilir. Kişisel gelir dağılımı hanehalkı tasarrufları üzerinde olumlu, ancak işletme
tasarrufları ve kamu tasarrufları üzerinde olumsuz etki yaratabilir. Eşitsizlik durumunda hükümetlerin
gelirin yeniden dağılımı ile uğraşmaları, kamu tasarruflarını azaltabilir. Eğer eşitsizlik yatırımları
azaltırsa, firma tasarrufları da azalacaktır (Loayza, Schmidt-Hebbel ve Serven, 2000, s. 400).
Dolayısıyla kişisel gelir dağılımının toplam tasarruflar üzerindeki net etkisi belirsiz olacaktır. Edwards
(1995), Schmidt-Hebbel ve Serven (2000), kişisel gelirdeki yoğunlaşmanın özel ve ulusal tasarruflar
üzerinde anlamlı bir etkiye sahip olmadığı sonucuna ulaşmışlardır.
Toplumda tasarruf yapan bireyler yalnızca üst gelir grubundakiler değildir. Nitekim, orta gelir
grubunun tasarruf eğiliminin üst gelir grubundan daha yüksek olduğunu ortaya koyan çalışmalar da
vardır. Venieris ve Gupta (1986), beklenenin aksine, tasarrufların büyük bir kısmının orta gelir grubu
tarafından yapıldığını belirlemişlerdir. Toplumda ücret kazancı elde eden bireyler, her zaman nüfusun
zayıf kesimlerini temsil etmeyecekleri gibi, küçük toprak sahipleri ve kayıt-dışı sektörde çalışanlar da
nüfusun zayıf kesimine dahil olabilecektir (Schmidt-Hebbel ve Serven, 1996, s. 11). Yani gelirin
fonksiyonel ve kişisel dağılımı arasındaki ilişki uygulamalı çalışmalarda oldukça zayıftır. Ayrıca
düşük ve orta gelir grubuna dahil bireyler borçlanma kısıtı altında olduklarından, ihtiyat amacı ile
tasarrufta bulunurlar. Dolayısıyla, gelir dağılımının zengin grup lehine bozuk olması, borçlanma
kısıtını ve ihtiyat amacı ile yapılan tasarrufların önemini azaltıp ortalama tasarruf oranını düşürebilir.
Doğu Asya deneyimi fakirlerin de yüksek oranda tasarruf edebildiğini göstermektedir (Furman ve
Stiglitz, 1998, s. 226).
Gelir dağılımı tasarrufları etkilediği gibi, tasarruflar da gelir dağılımını belirleyebilir (SchmidtHebbel ve Serven, 1996, s. 10). İşgücü ve sermaye sahipleri farklı tasarruf eğilimine sahip olmasalar
bile, toplam tasarruf davranışı üretim özelliklerine de bağlı olarak, gelir dağılımını etkileyebilir.
Tasarruf oranlarındaki artış yatırımları etkileyip sermaye stokunu, dolayısıyla uzun dönemde
sermaye/emek oranını artırabilir. Faktör ikame esnekliğinin büyüklüğüne (birden büyük veya küçük)
bağlı olarak sermayenin geliri artabilir.
b) Gelir Dağılımının Tasarruflar Üzerindeki Dolaylı Etkileri
Tasarruf-gelir dağılımı arasındaki ilişki, tasarrufları etkileyen üçüncü değişkenler aracılığı ile de
ortaya çıkabilir. Gelir dağılımının tasarruflar üzerindeki dolaylı etkileri, tasarrufların büyümeyi değil,
büyümenin tasarrufları belirleyeceğini ileri süren görüşe uygun olarak açıklanabilir.
Gelir dağılımı, yatırımları, dolayısıyla büyümeyi artırarak, tasarruf oranlarının yükselmesine yol
açabilir. Neoklasik teori, gelirin sermaye lehine dağılımının ve ücretin gelirden aldığı payın düşük
olmasının yatırım eğilimini artıracağını beklemektedir. Burada emeğin gelirden aldığı payın maliyet
etkisi vurgulanmakta ve gelirin ücret aleyhine dağılımının, kâr beklentilerini artırarak, yatırımları
teşvik etmesi beklenmektedir (Yentürk, 2003, s. 59). yatırımlardaki artış, büyüme ve dolayısıyla
tasarruflarda artışla sonuçlanacaktır.
Gelir dağılımı adaletsizliği, belirsizliği artırarak tasarruf oranlarını azaltabilir. Gelir ve servet
dağılımındaki büyük adaletsizlik, sosyal gerginliklere ve politik istikrarsızlıklara neden olabilir, artan
belirsizlik nedeniyle yatırımları, verimliliği ve büyümeyi olumsuz yönde etkileyebilir (SchmidtHebbel ve Serven, 1996, s. 14).
Gelir dağılımı büyümeyi, dolayısıyla tasarrufları vergileme ve kamu harcamaları aracılığı ile de
etkileyebilir. Gelir dağılımının daha adaletsiz olduğu bir toplumda yeniden dağılım için büyük bir
talep vardır, vergiler yüksektir, fiziki ve beşeri sermaye yatırımlarının getirisi düşüktür, dolayısıyla
yatırımlar ve büyüme düşüktür. Bu açıklamalar uygulamalı çalışmalarda da destek bulmuştur.
c) Girişimcilerin Tasarruf Eğilimleri ve Tasarruf Davranışlarını Etkileyen Unsurlar
Toplam tasarruflar, farklı sınıflara ait heterojen bireylerin tasarruf çabalarının bir sonucudur.
Tasarruf sahiplerinin heterojenliği; farklı amaçlar (tercihlerin farklı olması), farklı kurumsal
sınırlamalar (borçlanabilme imkânları) ve gelir düzeyindeki farklılıklar nedeniyle ortaya çıkmaktadır
(Schmidt-Hebbel ve Serven, 1996, s. 6). Tasarruf yapan birimler benzer olmadığından, bireysel
tasarrufları etkileyen değişkenler, toplam tasarrufların belirlenmeside yeterli olmamaktadır. Tasarruf
eğiliminin farklı olması beklenen sosyal gruplardan biri, kâr gelirine sahip olan girişimcilerdir.
Girişimci kavramı, farklı anlamlar taşımaktadır. Girişimci, aktif işletme varlıklarına yatırım yapan,
iş yaratan olarak tanımlanabileceği gibi, serbest meslek mensubu ya da serbest meslek gelirine sahip
olan kişi olarak ta tanımlanabilmektedir. Girişimciler, istihdamın ve refahın artırılmasında, yenilikler
yaratılmasında, dolayısıyla büyümenin hızlandırılmasında önemli bir role sahiptir. Girişimcilerin
birçok yönü araştırılmış olmakla birlikte, girişimcilerin tasarruf davranışına ilişkin literatür sınırlı
kalmıştır.
Girişimci olmayan hanehalkı için yaşam dönemi (life cycle) modeli, ihtiyat amacı ile yapılan
tasarruflarla birleştiğinde ABD hanehalkının tasarruflarındaki farklılığın önemli bir kısmını
açıklamaktadır (Gentry ve Hubbard, 2000, s. 1). Ancak aynı model, refah düzeyi yüksek hanehalkının
tasarruf kalıplarını açıklamada daha az başarılı olmaktadır.
Girişimcilerin tasarruf kararlarını etkileyen unsurlar şöyle sıralanabilir:
1- Gelirdeki Dalgalanmalar: Kâr geliri, maaş ve ücrete göre belirsizdir ve yıldan yıla önemli
ölçüde dalgalanmalar gösterebilir. Dolayısıyla girişimcilerin ölçülmüş gelirleri ile sürekli gelir
arasında farklılık olduğundan, yani geçici gelirleri yüksek olduğundan, tasarrufları da yüksektir (Skott,
1981, s. 564). Ayrıca gelirin azaldığı dönemlerde işletme riskine karşı güvence elde etmek amacı da
girişimcileri tasarrufa teşvik eden önemli bir nedendir (Bohacek, 2006, s. 2196).
2- İç Finansman İhtiyacı: İşletme, yalnızca girişimcinin bireysel tasarrufları ile finanse edilirse
sermayenin maliyeti fırsat maliyetine eşittir (Caner, 2003, s. 4). Ancak içsel fonlar yeterli olmadığında
dışsal fonların kullanılması gereklidir ve borçlanmanın birim maliyeti borcun sermayeye oranının
artan bir fonksiyonudur. Ayrıca, sermaye piyasasındaki aksaklıklar nedeniyle, iç finansmana göre dış
finansman daha maliyetlidir. Yatırımların tamamlanması için iç finansmana ihtiyaç duyulması, kârdan
yapılan tasarrufların yüksek olmasına yol açmaktadır.
Yalnızca maliyet bakımından değil, finansal borçlanmaya ilişkin sınırların var olması durumunda
da yatırımın finansmanı için tasarrufun artması gerekir.
3- Yatırım Planları: Özellikle girişimcinin tasarruf kararlarını etkileyen en önemli unsur, yatırım
planlarıdır. Mali piyasalar girişimcilerin tasarruf ve yatırım kararlarının birbirinden ayrılmasına imkân
tanıyorsa, girişimcinin tasarruf ve yatırım kararlarının ilişkili olması gerekli değildir. Tasarruf ve
yatırımlar arasındaki karşılıklı bağlılık, mali sınırların bir sonucudur. Teorik olarak yatırım ve tasarruf
kararları, düzgün işleyen sermaye piyasası varsayımı altında, bağımsızdır (Bohacek, 2006, s. 2196).
Ayrıca, girişimcinin arzu ettiği sermaye miktarı, mevcut sermayeden daha büyükse tasarruflarını
artıracaktır.
4- Yatırımın Getirisi: Memur ve işçiler, genellikle bankalar gibi aracı kurumlar vasıtasıyla yatırım
yapabilirken, girişimciler doğrudan yatırım yapabilirler ya da yatırıma ortak olabilirler. İki yatırım tipi
arasında getiri oranı açısından farklılık vardır. Diğer finansal varlıklara göre işletme varlıklarına
yapılan yatırımın getirisi daha fazladır. Sonuç olarak, girişimcinin elde ettiği getiri ve dolayısıyla
tasarrufları daha yüksektir (Uzay, 1997, s. 62). Bu tasarrufların yatırımlara yönlendirilmesi
durumunda, yatırımlardaki artış kâr gelirinin payını ücret aleyhine artıracak, dolayısıyla sermaye
sahipleri harcadıkça daha fazla kazanacaklardır.
Girişimcilerin tasarruf davranışı Gentry ve Hubbard (2000) ve Caner (2003) tarafından
araştırılmıştır. Gentry ve Hubbard (2000), 1983 ve 1989 ABD Merkez Bankası Tüketici Finansmanı
Anketlerine ilişkin verilerini kullanarak yaptıkları çalışmada, girişimcilerin tasarruf kararları ve bunun
hanehalkı servet birikimi üzerindeki etkilerine ilişkin üç bulguya ulaşmışlardır (Gentry ve Hubbard,
2000, s. 3):
1- Girişimci, hanehalkı serveti ve gelirinin önemli bir kısmına sahiptir ve bu pay gelirin ve servetin
eşitsiz dağılımı ile artar. Caner (2003)’in çalışması da bu bulguyu desteklemiş, girişimci grubun en üst
servet ve gelir gruplarında önemli ölçüde yoğunlaştığını ortaya koymuştur.
2- Girişimcilerin tasarruf kalıpları, girişimci olmayan hanehalkından oldukça farklıdır.
3- Girişimci hanehalkının portföyü çeşitlendirilmemiştir, servetlerinin önemli bir kısmı aktif
işletme varlıkları olarak tutulur.
Caner (2003) yaptığı çalışmada farklı olarak, işletme sahibi hanehalkının aile gelirinin dışında daha
fazla tasarruf ettiğini belirlemiştir. Tasarruflar sadece aile gelirinden değil, servetin diğer
kaynaklarından da oluşturulabilir. Miras yoluyla aileden sağlanan varlıklar fonların muhtemel diğer
kaynaklarıdır
Diğer Cevaplara Gözat
