Türk dili üzerine çalışmaların Doğu'da 11. yüzyılda Kaşgarlı Mahmut'un Divan-ı Lügati't Türk adlı sözlüğüyle başlamasına karşın, Avrupa'da Türk kültürüne ilişkin incelemeler 4. yüzyıla kadar iner. Bu yüzyılda Ammianus Marcellinus adlı tarihçi, yapıtlarında Türkler hakkında da bilgi vermiştir. Daha sonra 10. ve 11. yüzyıllarda yaşayan bazı Batılı tarihçiler de (Konstantinos Porphyrogennotos, Anna Komnena) Türklerden söz ettiler. 13. yüzyılda yaşayan Villem van Ruysbroek ve Marco Polo, Orta Asya'da yaşayan Türkleri anlattılar.

Türkolojinin Tarihçesi

Türkolojinin Kökenleri: Şarkiyat ve Türkoloji

Türkoloji Batı'nın "Doğu"yu öğrenme/değerlendirme çabası olan oryantalizm/şarkiyatçılık bağlamında bir sistematik kazanmıştır. İlk Türkoloji Kürsüsü 1795’te Paris’te "Ecole des Languages Orientales Vivantes"da kurulmuştur. Bunu Şarkiyat ve Türkoloji ile ilgili enstitüler takip etmiştir. Moskova’da (1814) Paris’te (1821) ve Londra’da (1906) kurulan bu tür kuruluşların yayımladığı çok sayıda bilimsel eser, dergi, makale ve bültenler mevcuttur.

Osmanlı Döneminde Türkoloji Çalışmaları

Türkiye’de Türkoloji çalışmaları Şemseddin Sami’nin, Ahmet Vefik Paşa’nın hatta Ali Suavi’nin münferit yazılarıyla başlamıştır. II.Meşrutiyet sonrasında esas olarak batı kaynaklarını aktarmak temelinde sürmüştür.

Cumhuriyet Döneminde Türkoloji Çalışmaları

Osmanlının yüzyıllarca ihmal ettiği, önemini farkettiğinde ise çok geç kaldığı için batı merkezli çalışmaları, kaynak aldığı bu bilim dalı ve Osmanlı medrese yapısı bağımsız Türkiye Cumhuriyetinin kurulmasıyla tasfiye edilmiştir. Bunun yerine üretken ve ulusal bilimsel çalışmalar başlatılmıştır. Türk Tarih Kurumu ve Türk Dil Kurumu bizzat Atatürk’ün isteği ve katkılarıyla kurulmuş, İstanbul Üniversitesi’ne bağlı olarak Türkiyat Enstitüsü oluşturulmuştur. Türkçenin ve Türk kültürünün envanterini kaydetmek için, dönemin çok kısıtlı kaynaklarına rağmen, özverili araştırmacıların çabalarıyla, Derleme Sözlüğü, Tarama Sözlüğü, Türkçe Sözlük, Yazım Kılavuzu ve benzeri eserler bilimsel alana kazandırılmıştır.

2000 Sonrası Türkoloji

Türkiye'de 100'e yakın Türk dili ve edebiyatı bölümünde "Türk dilbilimcisi" ünvanıyla Türkolog yetiştirilmektedir.[1] Her yıl mezun olan binlerce Türk dili ve edebiyatı bölümü mezunu kişinin Türklük bilimi yerine edebiyatçı olarak nitelendirilmesi ve bölümlerin de Türkoloji konusunda bilinçsiz olması neticesinde türkoloji adında yeni bölümler ve enstitüler kurulmuştur.[2] Türkiye dışında da Türkoloji bölümleri vardır. 57 ülkedeki 223 merkezde akademik eğitimin yanında ticari ve turistik amaçlarla da Türkçe öğretimi yapılmaktadır. Türkiye dışında Türkçe öğretilen merkez sayıları şöyledir: Amerika Birleşik Devletleri (20), Afganistan (1), Almanya (13), Arnavutluk (1), Avustralya (1), Azerbaycan (1), Belarus (6),Belçika (4), Bosna-Hersek (2), Bulgaristan (6), Çin Halk Cumhuriyeti (2), Danimarka (1), Endonezya (2), Estonya(1), Filipinler (1), Finlandiya (2), Fransa (2), Güney Kore (6), Güney Kıbrıs Rum Kesimi (1), Gürcistan (1),Hollanda (3), Irak (2), İngiltere (6), İran (1), İspanya (4), İsveç (2), İsviçre (1), İtalya (3), Japonya (6), Kazakistan(1), Kırgızistan (8), Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (6), Litvanya (2), Lübnan (1), Macaristan (2), Mısır (3),Moğolistan (1), Moldova (3), Özbekistan (1), Pakistan (1), Polonya (2), Romanya (8), Rusya (14), Sırbistan (1),Singapur (1), Suriye (2), Tayland (2), Tayvan (2), Türkmenistan (1), Ukrayna (13), Ürdün (4),Yakutistan (1), Yugoslavya (1), Yunanistan (5). Türkiye dışında 48 ülkede Türkçe yabancı dil olarak okutulmaktadır.[3]

Bazı Önemli Türkologlar

 Abramzon S. M (1905–1977)
 Ebu'l Gazi Bahadır Han (1605–1664)
 Akhatov G.Kh.
 Akishev K .A. (1924–2003)
 Anokhin A. V. (1867–1931)
 Artamonov M. (1898–1972)
 Ayda Adile (1912–1992)
 Bailey H. W. (1899–1996)
 Willi Bang (Bang Kaup J. W., J. Kaup) (1869–1934)
 Bartold W. W. (1869–1930)
 Baskakov N. A. (1905–1995)
 Bazin Louis
 Beckwith C.
 Johannes Benzing (1913–2001)
 Castrén M. A. (1813–1852)
 Chavannes E. (1865–1918)
 Clauson G. (1891–1974)
 Čaušević Ekrem
 de Guignes (Joseph) (1721–1800)
 Dal, Vladimir (1801–1872)
 Dilaçar Agop (1895–1979)
 Doerfer, G. (1920–2003)
 Donner O. (1835–1909)
 Dybo A. V.
 Erdal Marcel
 Gabain, von, A. (1901–1993)
 Gibbon E. (1737–1794)
 Giraud M. R. (1904–1968)
 Gökalp Z. (1886–1924)
 De Groot J. J. M. (1854–1921)
 Grousset R. (1885–1952)
 Gumilev L. (Arslan) (1912–1992)
 Halasi-Kun Tibor (1914–1991)
 Gustav Haloun (1898–1951)
 Hamilton J. R.
 Heissig W. (1913–2005)
 Henning W. B. (1908—1967)
 Ismagulov Orazak
 Jalairi Kadir Galy
 Jarring G. (1907–2002)
 Dimitri Kantemiroğlu
 Khazanov A.
 Klaproth J. (1783–1835)
 Mehmet Fuat Köprülü (1890–1966)
 Korkmaz, Zeynep
 Le Coq A. (1860–1930)
 Liu Mau-tsai (Liu Guan-ying)
 Lubotsky A (philologist)
 Malov S. E. (1880–1957)
 Marquart J. (Markwart)
 Mészáros Gyula (1883–1957)
 Müller G. F. (Miller) (1705–83)
 Munkacsi B. (1860–1937)
 Németh Gyula (1890–1976)
 Bahaettin Ögel (1923–1989)
 Hasan Bülent Paksoy
 Pelliot P. (1878–1945)
 Polivanov E. D. (1891–1938)
 Poppe N. N. (1897–1991)
 Radloff W. (1837–1918)
 Ramstedt G. H. (1873–1950)
 Räsänen Martti
 Rasonyi L. (1899–1984 Rásonyi László (Macarca)
 Shcherbak A. M. (1926—2008)
 Strahlenberg, von, P.J. (Philip Johan Tabbert) (1676 — 1747)
 Tekin, Talât
 Thomsen Vilhelm (1842–1927)
 Togan, Zeki Velidi (1890–1970)
 Vaissière, Étienne de la
 Valihanov Chokan(1835–1865)
 Vambery A. (1832–1913)
 Wang Guowei (王国维, 1877–1927)
 Wikander S.Stig Wikander (1908–1983)
 Wittfogel K. A. (1896–1988)
 Yadrintsev N.V. (1842–1894)
 Yudin V. P. (1928—1983)
 Zakiev M.
 Zieme P. W. H.
 Zuev Yu. (1932–2006)

Kaynakça

1.^ https://dokuman.osym.gov.tr/pdfdokuman/2013/OSYS/2013%20%C3%96SYS%20KONT%20KILAVUZU%20BASKI%20(Tablo%204)_KB.pdf
2.^ https://www.turkcede.org/yabancilara-turkce-ogretimi/707-turkiye-ve-dunyadaki-turkce-ogretim-merkezleri-ve-turkoloji-bolumleri-uzerine-bir-degerlendirme.html
3.^ https://turkoloji.cu.edu.tr/YENI%20TURK%20DILI/salih_kursad_dolunay_turkoloji_bolumleri_degerlendirme.pdf