Cevap : Ünlü düşmesinde de , ünlü aşınmasında da aşağıda detaylıca açıklayacağımız şekilde bir sesli harf düşer. Aşınma ve Düşme arasındaki fark; Ünlü aşınmasında ;iki sesli harf yan yana gelmesi sonucu veya bazı bileşik sözcüklerde düşmenin gerçekleşmesidir. Yani iki sesli harften biri aşınır. Kahv(ea)ltı e harfi aşınımış - boyunum kelimesi ünlü düşmesine uğrayarak boynum halini almıştır. Detaylıca inleyecek olursak ;


Ünlü aşınması (birleşmesi) nedir?

Türkçe'de iki ünlü harf yan yana gelmediği için bazı kelimeler birleşirken bir ünlü düşer. Buna ünlü aşınması (ünlü birleşmesi) denir. 

Örnek:
kahve altı > kahvaltı (e aşındı)
cuma ertesi > cumartesi (e aşındı)
ne asıl > nasıl (e aşındı)
ne için > niçin (e aşındı)
o arada > orada (a aşındı)
bu arada > burada (a aşındı)
şu arada > şurada (a aşındı)
sütlü aş> sütlaç (ü aşındı)
güllü aş > güllaç (ü aşındı)

Bazı bileşik sözcüklerde, iki ünlü yan yana olmadığı halde aşınma olmuştur:

kayın ana > kaynana
pek iyi > peki
biri birine > birbirine
ey oğul > ayol
pazar ertesi > pazartesi


Ünlü düşmesi

Ünlü ile biten bazı kelimelere yapım eki geldiği zaman ünlü düşmesi gerçekleşir.

örnekler:

1. burun-um = burnum (aradaki u harfi düşmüş.)
2. boyun-um = boynum (aradaki u harfi düşmüş.)
3. ağız-ım = ağzım (aradaki ı harfi düşmüş.)
4. alın-ım = alnım (aradaki ı harfi düşmüş.)
5. karın-ım = karnım (aradaki ı harfi düşmüş.)
6. isim-im = ismim (aradaki i harfi düşmüş.)
7. fikir-imiz=fikrimiz (aradaki i harfi düşmüş.)
8. Keşif-im=Keşfim (aradaki i harfi düşmüştür)
9. Beyin-im=Beynim(aradaki i harfi düşmüştür)
10. kahve-altı=kahvaltı(aradaki e harfi düşmüştür)
11. uyu-ku > uyku (u düşmüş)
12. kıvır-ı-m > kıvrım (ı düşmüş)
13. devir-i-m > devrim (i düşmüş)
14. çevir-i-m > çevrim (i düşmüş)

Ünlü Düşmesi Konu Anlatımlı Örnekleri
İki heceli olup birinci hecesinde geniş (a, e, o, ö), ikinci hecesinde dar ünlü (ı, i, u, ü) bulunduran bazı Türkçe ve yabancı kelimelere ünlü ile başlayan veya tek ünlüden oluşan bir ek getirildiğinde kelimenin vurgusuz hâle gelen ikinci hecesindeki dar ünlünün düşmesine hece düşmesi denir. Buna orta hece düşmesi de denir:

Örnekler:

1. ağız→ağzı,
2. burun→burnu,
3. koyun (bağır, döş)→koynuna,
4. alın→alnı,
5. oğul→oğlu,
6. gönül→gönlüm,
7. beniz,→benzi,
8. ömür→ömrüm,
9. cürüm→cürmü,
10. hüküm→hükmü,
11. fikir→fikri...
12. ileri-le-mek→ilerlemek,
13. koku-la-mak→koklamak,
14. kavuş-ak→kavşak,
15. uyu→uyku,
16. devir-→devril-...

Bazı durumlarda geniş ünlüler de düşebilir:
nerede→nerde, burada→burda, şurada→şurda...

Bazı Arapça kelimelere (isim) yardımcı fiil getirildiğinde de hece düşmesi görülür:
kayıp→kaybolmak, emir→emretmek, keşif→keşfetmek, sabır→sabretmek...

Gönülden gönüle, ağıza, buruna, babadan oğula örneklerindeki gibi ekte geniş ünlü varsa hece düşmesi olmayabilir.

Oyunu, koyunu vb. hece düşmesi olmayan kelimelerdir.

Özel isimlerde hâliyle hece düşmesi olmaz:
Gönül’e, Ömür’ü...
Kurallar ve Örnekler
→İkinci hecesinde dar ünlü ( ı,i,u,ü ) buluna kelimeler ünlüyle başlayan bir ek aldıkları zaman ( vurgusu düşen orta hece ) ünlüsü düşer:

Örnekler:
Alın-ı→alnı, karın-ı→karnı, oğul-u →oğlu, boyun-u→boynu, akıl-ı→aklı, fikir-i→cisim-i→ cismi, gönül-ü→ gönlü, zülüf-ün→ zülfün ; ayır-ıl→ ayrıl-, çevir-e→ çevre, devir-il-→ devril-, sıyır-ıl-→sıyrıl-, kıvır-ım→ kıvrım, ayır- ıntı→ayrıntı, devir-e→ devre, yalın-ız→yalnız, yanıl-ış→ yanlış…

→Et-,ol- yardımcı fiilleriyle birleşen birleşik kelimelerde de ünlü düşmesi olabilir:

Örnekler:
Sabır-et→sabret, şükür-et→şükret, kayıp-ol→kaybol, emir-et→emret, kahır-ol→kahrol-, hapis-et→hapset-..
→ -la / le ,-ar /-er…gibi bazı ekleri alan kimi kelimelerde de ünlü düşmesi olabilir:

Örnekler:
Yumurta-la→yumurtla-, sızı-la→sızla-, ileri-le→ilerle-, sızı-la→sızla-, koku-la →kokla-, uyku-la→uyukla-; oyun-a→ oyna; uyu-ku→uyku; sarı-ar-→sarar-…

→Bazı birleşik kelimelerde yan yana gelen iki ünlüden biri düşer:

Örnekler:
Cuma-ertesi→cumartesi, Pazar-ertesi → pazartesi, sütlü-aş→sütlaç, güllü-aş → güllaç, kahve-altı→kahvaltı, ne-için → niçin, ne-asıl→nasıl, kayın-ana → kaynana…

→Kimi şiirlerdeyse ölçüye uydurmak için bazı sesler düşürülür ve yerine ’ işareti konur:

Örnekler:
Karac’oğlan, n’eylersin…

→Bazı durumlardaysa iki ünlü yan yana gelmediği halde ünlünün düştüğü görülür.Buna “ünlü aşınması” denir:

Örnekler:
Nere-de→nerde, ora-dan→ ordan, bura-da→burda, içeri-de→içerde…
Ek Fiil Düşmesi ve İle’nin Ekleşmesi
İsimlere gelerek onların yüklem olmasını sağlayan, basit zamanlı fiilleri ise birleşik zamanlı yapan i- fiili genellikle düşer:

Örnekler:
Gelmiş - i - di → gelmişti, sevimli – idi → sevimliydi(i/y)

→Bağlaç olan ile ise ünsüzle biten kelimelere başındaki i’yi düşürerek; ünlüyle bitenlereyse i’sini y’ye dönüştürerek birleşir ve ek haline gelir. (ÖSS sorusu!)

Soru: ünlü düşmeşi ile cümleler
Mesaj: mesela aklı ile cümle olabilir
Cevap: Kendi aklını kendine sakla.

Ünlü Düşmesi İle İlgili Örnek Cümleler

1. Bugün boynum çok ağrıyor.
2. Koşuşturmaktan karnım çok açıktı.
3. Karşılaştığımızda ilk sorusu ismim oldu.
4. Alışveriş yaparken fikrimi hep sorar.

---

---

Diğer Cevaplara Gözat