Cevap : ÜNLÜ DARALMASI
Kökü ya da gövdesi  “a, e” sesli harflerinden biri ile biten fiiller “-yor” şimdiki zaman ekini aldıklarında fiilin sonunda bulunan “a, e” ünlü harfi “yor” ekinin etkisiyle daralarak “ı, i, u, ü” dar ünlülere dönüşür. Bu değişime “ünlü daralması” denir.

Örnekler:
Başla – yor > Başlıyor (Fiilin sonundaki “a” ünlüsü daralarak “ı” olmuştur)
Gizle – yor- um > Gizliyorum (Ünlü daralması)
Dinle – yor – uz > Dinliyoruz (Ünlü daralması)
Kapla – yor > Kaplıyor (Ünlü daralması)
Oyna – yor – lar > Oynuyorlar
Anla – yor – sun > Anlıyorsun
Planla –yor > Planlıyor
Bekle – yor – um > Bekliyorum
Cevapla – yor – lar > Cevaplıyorlar
İzle – yor – uz > İzliyoruz
Süsle – yor – lar > Süslüyorlar
De- yor > Diyor  (Ünlü daralması)
Ye – yor – uz > Yiyoruz (Ünlü daralması)
 
“de” ve “ye”  fiilleri ünlü ile başlayan bir ek alırken araya “y” kaynaştırma harfi girer. Bu kaynaştırma harfinin daraltıcı etkisi ile “de” ve “ye”  fiillerinin sonlarında bulunan “e” ünlüsü daralarak “i” olur.

Örnekler:
De – (y) – ecek > Diyecek ( (y) kaynaştırma harfi)
De – (y) – en – ler > Diyenler
De – (y) – erek > Diyerek
De – (y) – e – lim > Diyelim
De – (y) – e > Diye
Ye – (y) – ecek – sin > Yiyeceksin ( (y) kaynaştırma harfi)
Ye – (y) – en – ler – den > Yiyenlerden
Ye – (y) – erek > Yiyerek
Ye – (y) – in > Yiyin
Ye – (y) – e – lim > Yiyelim
Ye – (y) – ince > Yiyince
Ye – (y) – ip > Yiyip
 
Not: “deyince ve deyip” sözcüklerindeki “e” ünlüsü “y” kaynaştırma harfine rağmen daralmaya uğramaz.
 
Not: “de” ve “ye” fiilleri haricindeki kelimelerde “y” kaynaştırma ünsüzü ünlü daralması meydana getirmez. Bu tip kelimeler konuşurken daralmaya meyilli olduklarından yazarken de sözcüğün konuşmadaki gibi yazılması bir yazım yanlışı olarak kabul edilir.
 
Doğru                        Yanlış
Ağlayan                    Ağlıyan
Söyleyecek              Söyliyecek
Anlayabilir              Anlıyabilir
Gizleyeli                    Gizliyeli
Bekleyeceğim          Bekliyeceğim

“-yor” ekinden önce gelen “ma, -me” olumsuzluk eki de daralmaya uğrayarak “mı, mi, mu, mü” olur.

Örnekler:
Bak – ma – yor – lar > Bakmıyorlar (Ünlü daralması)
Dinle – me – yor > Dinlemiyor (Ünlü daralması)
Oku – ma – yor – sun > Okumuyorsun (Ünlü daralması)
Çöz – me – yor – sunuz > Çözmüyorsunuz (Ünlü daralması)
 
ÖNEMLİ NOT:
Ünlü daralması konusunda en çok karıştırılan durum sonu “a, e” ile bitmeyen kök ya da gövdenin, “-yor” eki ile birleşimi sırasında ortaya çıkan “ı, i, u, ü” yardımcı seslerinin ünlü daralması olarak algılanmasıdır. Ünlü daralması için “ı, i, u, ü” seslerinin kelimenin kendisi içinde bulunması gerekir.
 
Yak – (ı) – yor >  (ı) yardımcı ses
Bitir – (i) – yor > (i) yardımcı ses
Doldur  – (u) – yor > (u) yardımcı ses
Sön – (ü) – yor > (ü) yardımcı ses

---

---

Diğer Cevaplara Gözat

Cevap : a, e" geniş ünlüleriyle biten sözcükler "-yor" eki ile çekimlendiğinde sözcüğün son hecesinde bulunan geniş ünlüler daralarak "ı, i, u, ü" ünlülerine dönüşür. Bu ses olayına "ünlü daralması" denir.

ÖRNEK
Aşağıdakilerden hangisinde ünlü daralması vardır?
A. Kirli hava sağlığı bozuyor.
B. Konuşmaktan pek hoşlanmaz.
C. Okulu gelecek yıl bitirecek mi?
D. Aylardır oğlundan mektup gelmiyor.

ÇÖZÜM
D seçeneğinde "gelmemek" sözcüğüne "-yor" eki eklendiğinde sözcük sonundaki geniş ün­lü "e" daralarak "i" ünlüsüne dönüşmüştür.

Yanıt: D

Cevap : "Durakta otobus bekliyor."

Cümlesinde 'bekle' fiilinin sonundaki  'e' genis unlusu '-yor' ekinin etkisiyle `i` ye donusmustur Son hecesinde duz-genis sesli (a,e) olan fiillere `-yor` eki getirildiginde  bu genis unluler daralarak `i,u vb.` ye donusur buna unlu daralmasi denir

DIGER ORNEKLER
- Kaybettigim gozlugumu bulamiyorum.
- Biz sizi disarida bekliyoruz. 
- Orada bizim ne is yaptigimizi bile sormuyorlar.