Cevap : VOLKANİK PATLAMA : Volkan Patlaması, ergimiş olan içerde ki kütlenin (mağma) yerkabuğunun bir noktasından dışarıya çıkıp yayılmasıdır. Yerkabuğu üzerine çıkan mağma, “lav” ismini alır. ... Mağmanın meydana gelişi, iç hareketler sırasında sürtünmelerden açığa çıkan enerji ile kayaçların erimesi sonucu olarak düşünülmektedir.

VOLKANİK PATLAMALAR NASIL OLUŞUR:
Volkanik patlamalar sonucu ağaçlar, evler, tarlalar, yollar ve fabrikalar zarar görebilir. Hatta can kayıpları bile yaşanabilir. Geçmişten bu yana birçok yeri yaşanmaz hale getiren bu doğal afetin nasıl gerçekleştiğini anlayabilmek için Dünya’nın iç yapısı hakkında bilgi sahibi olmamız gerekiyor.
Dünya’nın yüzeye yakın kısımları hakkında doğrudan bilgi edinebiliyoruz, ancak daha derinlerdeki katmanların yapısı ve bileşimi hakkında bilgi sahibi olabilmek için farklı yöntemler kullanılıyor.

Dünya’nın Merkezinde Ne Olduğunu Nasıl Biliyoruz?

Bugüne kadar elde edilen bilgiler yerkürenin farklı katmanlardan oluştuğunu gösteriyor. En dışta yerkabuğu, yerkabuğunun altında manto, mantonun altında dış çekirdek yer alır. En içte ise iç çekirdek bulunur. Yeryüzünden merkeze doğru gidildikçe bu katmanların sıcaklığı artar. Yapılan araştırmalara göre iç çekirdeğin sıcaklığının yaklaşık 6000°C olduğu düşünülüyor.


Yerkabuğunun hemen altında yer alan manto Dünya’nın hacimce yaklaşık %84’ünü oluşturur. Manto katmanları arasında derinlere inildikçe sıcaklığın arttığı ve dış çekirdek sınırında yaklaşık 4000°C’ye ulaştığı tahmin ediliyor. Mantonun özellikle alt katmanlarının bileşimini belirlemek yerbilimleri araştırmalarındaki önemli zorluklardan biri olsa da bugüne kadar yapılan araştırmalardan mantonun temel olarak silisyum, magnezyum, demir, oksijen gibi elementlerden meydana gelen kayaçlardan oluştuğu ayrıca mantoda çözünmüş gazlar ve su buharı da bulunduğu tahmin ediliyor.
Dünya’nın merkezindeki yüksek sıcaklık konveksiyona neden olur. Sıcaklığı yaklaşık 6000°C olan merkeze yakın bölgeler ısının etkisiyle yüzeye doğru hareket ederken yüzeye yakın bölgeler merkeze doğru batar. Konveksiyon sonucunda yerkabuğundaki levhaların hareket etmesiyle tektonik hareketler meydana gelir. Bu levhaların hareketleri sonucunda yerkabuğunda çatlaklar oluşur.


Mantonun yüzeye yakın kısımlarındaki (yaklaşık 100-200 km derinlikte) kayaçlar yüksek sıcaklık ve basınçtan dolayı eriyik halde bulunabilir. Eriyik kayaçlar (magma olarak isimlendirilir) etrafındaki katı haldeki kayaçlardan daha az yoğun olduğu için magma bu çatlaklardan yükselerek yüzeye çıkar. Magmanın akışkanlığı yüksekse içindeki çözünmüş gazlar kolayca kaçar ve magma yüzeye ulaştığında lav akıntısı şeklinde hareket eder. Ancak magmanın akışkanlığı düşükse içindeki gazlar kaçamaz ve artan basıncın etkisiyle magma patlayarak yüzeye çıkar.

VOLKAN TİPLERİ

Çatlak tipi volkanlar: Bu tip volkanlar birkaç metre ila kilometrelerce uzunlukta olan çatlak ya da yarıklardır. Buradan çıkan lav, genelde bazalt akıntıları şeklindedir. Bu tip volkanlarda kaldera olarak tanımlayabileceğimiz kısmı (volkanın ağzı, krateri) düzdür. Bunlar karada olabildiği gibi, okyanus tabanında da bulunabilir. Bu tip volkanlar genelde yarıklardan lav çıkışları olarak bilinir ve en tipik örnekleri Doğu Afrika Rift Vadileri’nde görülür.
Volkanlar genelde uzaklaşan ve yakınlaşan tektonik levhaların bulunduğu yerlerde gelişir.

Kalkan tipi volkanlar: Şekilleri nedeniyle bu ismi almışlardır. Düşük akıcılıktaki lavlardan oluşmuştur. Lavlar ana çıkış yerinden çok uzun mesafelere kadar akabilme özelliğine sahiptir. Katastrofik patlamalar bu tip volkanlarda gözlenmez. Düşük akmazlıktaki (viskozitedeki) magma, düşük silis oranına sahiptir. Kalkan tipli volkanlar kıtasal yerleşimlerde, okyanus yerleşmelerinden daha azdır. Hawai volkan zinciri, tipik kalkan tipli volkanlardan meydana gelmiştir ve ayrıca İzlanda volkanları da bu tip olmalarıyla dikkati çeker.

Lav kubbeleri şeklindeki volkanlar: Bu tip volkanlar genelde kaba, dairesel, tepe biçimli çıkıntılar şeklindedir. Son derece yavaş akan lav, yüksek silikat bileşimli bazalt ya da riyolittir. St. Helen Yanardağı bu tiptedir.

Cryptodom (gizli kubbe) şeklindeki volkanlar: Cryptodom ya da gizli kubbeler akıcı olamayan lav içerir ve bu nedenle bir balon gibi lav çıkıntısı oluşur. Örneğin 1980’deki St. Helen volkanik patlamasında, yüksek basınç altındaki lav çıkıntısı aniden patlayarak dağın kuzey kısmının bir anda yok olmasına neden olmuştur. Bu katastrofik patlamaya önemli bir örnek olarak bilimsel kayıtlara geçmiştir.

Volkanik ya da kül konileri: Bu tip volkanlarda püskürme, taneli piroklastik malzeme şeklindedir. Bu nedenle bunlara volkanik koni ya da kül konileri adı verilir. Piroklastik malzeme tüm bacanın etrafını sarmış biçimdedir. Bu malzemenin yüksekliği yaklaşık 30-400 m kadar olabilir. New Meksika ve Arizona’da bu tip kül konileri oldukça yaygındır.

Strato volkanlar: Bu volkan tipi karışık yapılıdır. Volkanın yapısındaki karmaşıklık ve konik yapı, lav akıntıları ile volkanın çıkarttığı diğer piroklastik malzemelerin ardışıklı olarak sıralanmasından oluşmuştur. En güzel örneği Vezüv’dür. Stromboli de önemli strata tip volkandır. Bunların patlamaları tarihte önemli katastrofik olaylara neden olmuş, binlerce insan hayatını kaybetmiştir. Örneğin Vezüv’ün 24 Ağustos 79’da patlaması sonrası püskürttüğü piroklastik malzeme (kızgın kül, çamur ve lav karışımı) dağın eteğindeki Pompei Şehri’ni haritadan silmiş ve binlerce kişi hayatını kaybetmiştir. Günümüzde bu katastrofik felaketi gösteren tüm ayrıntılar, bir açık hava müzesinde koruma altına alınmıştır.

Süper volkanlar: Bu volkanların, büyük kalderaları ile her zaman için kıtasal ölçekte tahribat potansiyeli vardır. Bunların jeoloji tarihi boyunca oluşturdukları patlamalar yoluyla atmosfere saldıkları yüksek orandaki kükürt ve kül, volkanik kışların oluşumuna neden olmuş, küresel ölçekte ısı düşmüş, büyük felaketler meydana gelmiştir. Dinozorların yok oluşunda süper volkanların rolü olduğu düşünülmektedir. Günümüzde süper volkan özelliğine sahip en önemli örneklerin başında Amerika’daki Yellowstone Kalderası gelir. Yeni Zelanda’da ki Taupo Gölü, Sumatra’daki Toba Gölü ile Tanzanya’da ki Ngorogora Krateri de süper volkandır.
Denizaltı volkanları: Yaygın olarak deniz tabanında bulunur ve oluşurlar. Bazıları sığ sularda aktif olabilir. Onların meydana gelişleri deniz yüzeyinden eğim aşağı yuvarlanan büyük lav bloklarının gaz patlamaları şeklindedir. Bunların ürünleri çok klasik olarak bazaltik kökenli yastık lavlarıdır. Hidrotermal damarlar bu volkanların yanında bulunur ve ilginç görünümlü canlıların yaşadığı denizaltı ekosistemlerinin gelişimini desteklerler.

Subglasiyal volkanlar: Tabla tipi volkanlar da denilir. Bu volkanlar buz şapkalarının altında gelişir. Düzgün lavlardan oluşmuşlardır. Genelde bileşimleri yastık lavları ve bazalta benzeyen palagonittir. Buz şapkası eridiğinde, tepedeki lav çöker. En tipik örneği İzlanda’da bulunan ve yakınlarda, 22 Mart 2010’da patlayan, Eyyafyallayöküll Buzulu altındaki volkandır. Ayrıca İngiliz Kolombiyası’ndaki Tuya Volkanı da bu tiptedir.
Çamur volkanları: Bu volkan jeolojik olarak likit ve gaz çıkartan çamur domları (kubbeleri) şeklindedir. Boyutları bazen 10 km çapında olabilmektedir.

Volkan ürünleri nelerdir?

Bunlar akan lavların oluşturduğu ve volkanın büyük bir basınçla atmosfere fırlattığı piroklastik denilen malzemelerdir.

Lav akıntıları: Bloklar ya da volkan bombaları, çok akışkan lav akıntıları, yastık lavları.

Piroklastik malzeme: Volkanik küller, bloklar, volkanik bombalar.

Volkanik bombalar biçimlerine göre isim alabilir. Örneğin fusiform, şerit, inek tezeği, küresel ve düzensiz biçimli volkanik bombalar. Lav kitlesi süratle kraterden fırladığında, atmosfere yükselirken ve hızını kaybedip aşağıya düşerken, çok değişik biçimlerde şekillenebilmektedir.

Volkan bombalarının güzel örneklerini, ülkemizde Van-Doğubeyazıt arasındaki Tendürek ve Süphan volkanlarının külleri arasında görebilirsiniz.

TÜRKİYE'DEKİ VOLKANİK DAĞLAR

AĞRI DAĞI. Nuh'un gemisinin bulunduğu iddia edilen Ağrı Dağı 5165 metre zirvesi ile Türkiye ve Dünyada en büyük dağ konumundadır.
TENDÜREK DAĞI
SÜPHAN DAĞI.
NEMRUT DAĞI.
KARACADAĞ
ERCİYES DAĞI.
MELENDİZ DAĞI.
HASANDAĞI.

---

---

Diğer Cevaplara Gözat