Sözlükte Uygurlar Nedir:

UYGUR Devleti (745-840)

Yerleşik yaşama geçen ilk Türk devletidir.
Orta Asya’da din değiştiren ilk devlettir. (Manihaizm ve Budizm’i benimsemişlerdir.)
Hareketli harf sistemini (matbaa) geliştirmişlerdir.
Kendilerine özgü alfabe ve Mani dinine ait kelimelerin Türkçe karşılıklarını kullanmaları ulusçu bir yapıya sahip olduklarını gösterir.
Yağma, Çiğil, Basmil ve Karluklarla işbirliği yaparak Kutluk Devleti’ni yıkan Uygurlar, Orta Asya’da kurulan son Türk federasyonudur.
Devletin kurucusu Bilge Kutluk Kağan’dır.
Başkenti Ordu-Balık’tır. (Karabalasagun) Uygurlar kurdukları şehirlere Balık adını vermişlerdir. Kurulan şehirler, o dönem canlı ticaret merkezleri olmuştur. Ayrıca Uygurlar tarlalar açıp sulama kanalları yaparak tarımı geliştirmişlerdir.
Bilge Kağan’dan sonra devletin başına Moyen-Çor geçmiş ve devlete en parlak dönemini yaşatmıştır.
Uygur siyasi tarihinin ilk ve en önemli olayı hiç kuşkusuz Talas Savaşı’dır. Türk-Arap işbirliği sayesinde Çinlilerin ağır bir yenilgiye uğratıldığı bu savaş Uygurların Orta Asya’da egemenlik kurmalarını kolaylaştırmıştır.
İç karışıklıklar ve Çin entrikaları sonucu zayıflayan devlet, Kırgız isyanı sonucunda yıkılmıştır.
Çeşitli bölgelere dağılan Uygurlar, Kansu ve Turfan Bölgesi’nde zaman zaman etkili olmuştur. Moğol istilası sonucunda siyasi bağımsızlıklarını kaybetmişlerdir.

Uygurların Türk Tarihindeki Yeri ve Önemi

Orta Asya Türk devletleri içerisinde Orta asya dışında yabancı bir dine (Mani) inanan ilk Türk devletidir.
Çinlilerle olan ilişkileri sonucunda Türk devletleri arasında ilk kez kağıt ve matbaayı kullanmışlardır.
Siyasi alandan çok kültürel alanda varlık gösterdiler. Orta Oyunu bu dönemde ortaya çıkmıştır.
Heykelcilik, resim ve dokumacılıkta oldukça ilerlediler. Minyatür sanatının öncüleridir.
Uygur alfabesini kullandılar.
Çinlilerle dostça ilişkiler kurarak İpek Yolu ticaretini canlı tuttular.
Son dönemlerinde Budizm’i benimsediler.
Kültür ve uygarlık yönünden Moğolları etkilediler.
Uygurların yaptığı duvar resimlerine Fresk denir.
Töreyi yazılı hale getirmişlerdir.

Not: Uygurların duvar resmini kullanmaları yerleşik hayata geçildiğinin kesin kanıtıdır. Ancak duvar resmi ile mağara resmi aynı değildir.

Mani Dininin Etkisi İle

Yerleşik hayata geçtiler. (Yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir.)
Türk tarihinde ilk kez kent ve kasabalar kuruldu.
Bilim ve sanatta önemli eserler meydana getirildi.
Tarım önem kazanmaya başladı. Ticaret ve bayındırlık gelişti.
Mani dininin hayvani gıdaları yasaklaması Uygurların savaşçı özelliklerini yitirmelerine neden oldu. Bu da yıkılmalarında en önemli etkendir.

Uygurlarda Hukuk

Uygurlar döneminde ticari ilişkilerin gelişmesinden dolayı, kişilerarası anlaşmazlıkları çözümleyecek kuralların yazılı hale getirilmesi ihtiyacı ortaya çıktı. Böylece ilk kez Uygurlar tarafından Töre yazılı hale getirildi.

Uygur Alfabesi

Soğd alfabesinden esinlenilerek hazırlanmıştır. 18 harf olarak düzenlenmiştir. Sağdan sola yazılır. 8. ve 18. yüzyıllar arasında kullanılmıştır. Uygurlar 13. Yüzyılda Moğol egemenliğine girdikten sonra Uygur alfabesi Moğolların resmi yazısı oldu. Uygurlar kağıt yapımını biliyorladı. Bu yüzden yazılarını kağıt üzerine yazmışlardır. Ayrıca hareketli harf sistemine dayanan matbaayı da Uygurların bulduğu, basılan Uygurca kitapların çokluğundan anlaşılmaktadır. Uygurlara ait hukuk belgeleri de bu alfabe ile yazılmıştır.

Uygur Alfabesini Kullanan Devletler

Uygurlar
Moğollar
Karahanlılar

Uygur Destanları

Türeyiş(Yaratılış) Destanı
Göç Destanı

Türeyiş Destanı

Bir Hun hakanının kızlarını tanrılarla evlendirmesi, bu evlilikten doğan çocukların bozkurt ruhuna sahip olmaları ve böylece çoğaldıkları anlatılır.

Göç Destanı

Kutsal bir kayanın yok olması ile Türk ilinde başlayan kıtlıkla beraber göç etmek zorunda kalındığı anlatılır.

Uygurların Kullandığı Takvim

Güneş yılına göre hazırlanmış olan On İki Hayvanlı Türk Takvimi’ni kullanmışlardır.