-
1
1 Yeni Mesajın Var
yeni Sitemize hoş geldin. Sorularını bize sorabilir anında cevaplarını alabilir hemen bir sürü arkadaş edinebilirsin. Hadi hemen kayıt ol sorularının cevabını ve okulundaki arkadaşlarını bul. Ücretsiz Üye Ol
Download / İndir
Soruya Dön
Dosya : 3_sozcukte-anlam-ders-sunusu.pptx Sunusu
İlgili Soru : Sözcükte anlam ilişkisi nedir
Aşağıdan bu sunuya ön izleme yapabilir ve bilgisayarınıza indirebilirsiniz.
Önizleme:
SÖZCÜKTE ANLAM
2. Sayfa
SÖZCÜK Bir anlamı olan,belirgin bir anlamı olmasa da cümle içinde anlam kazanan veya cümlede bir görev yüklenen bağımsız dil birimlerine sözcük denir.
3. Sayfa
ANLAM BAKIMINDAN SÖZCÜKER1.TEMEL(GERÇEK)ANLAM2.YAN ANLAM3.MECAZ ANLAM4.TERİM ANLAM5.DEYİM ANLAM
4. Sayfa
TEMEL(GERÇEK) ANLAM Sözcüğün konuluş anlamıdır.İlk anlamıdır. Başka bir deyişle sözlüklerde birinci maddede açıklanan anlamdır.
5. Sayfa
YAN ANLAM Sözcüğün temel anlamından uzaklaşarak cümle içinde kazandığı yeni anlamdır.Anlam sözcüğün yan anlamı ile temel anlamı arasında biçimsel veya işlevsel bir benzerlik ilişkisi bulunur.
6. Sayfa
MECAZ ANLAMSözcüğün gerçek anlamından bütünüyle uzaklaşarak cümle içinde kazandığı yeni anlama denir.
7. Sayfa
GERÇEK-YAN-MECAZ ANLAM ÖRNEKLERİYediği yemekten ağzı yandıktan sonra dilinde kabarcık gibi yaralar çıktı.Adamın dilinden İstanbullu olmadığı anlaşılıyordu.O hep yazı dilini kullanıyordu.İncir ağacının kökü epeyce toprağın dibine gitmişti.Dişimin kökü çürümüş.Bu işi kökünden temizlemek gerekiyor.
8. Sayfa
GERÇEK-YAN-MECAZ ANLAM ÖRNEKLERİDün annemin çok sevdiği vazo kırıldı.Çantamdaki dosyalar kırıldı.Arkadaşıma söylediği kaba sözlerden dolayı çok kırıldım.Yün ipi makaraya sardık.Ordu düşmanı sardı.Bu iş beni hiç sarmadı.
9. Sayfa
GERÇEK-YAN-MECAZ ANLAM ÖRNEKLERİDolaptaki portakallar çürümüş.Bisikletten düştükten sonra oluşan ezilen ayak dokusu çürümüş.Böyle çürümüş fikirlerle bana gelmeyiniz.Odadaki ışık yeterli değildi.Saat on bir de sokaktaki ışıklar söndü.Öğretmenimiz seviyorduk;çünkü Atatürk’ün bilgi ışığıyla aydınlanmıştı.
10. Sayfa
GERÇEK-YAN-MECAZ ANLAM ÖRNEKLERİKitabı ters tutmuşsun.Bıçağın ters tarafıyla kesemezsinSoruma ters bir cevap verdi.Elindeki yüklerin ağırlığı fazlaydı.Ağır taşıtlar köprüden geçemez.Babası çok ağır bir işte çalışıyormuş
11. Sayfa
TERİM ANLAMBilim,kültür,sanat vb. alanlarda özel bir kavramı anlatan sözcüklere terim denir.Şiir,bir söz sanatıdır.(Edebiyat)Bu üçgeni yeniden çizelim.(Geometri)Oyunculara göre dekor çok sadeydi.(Tiyatro)Maçta iki penaltı atıldı.(Futbol)
12. Sayfa
DEYİM ANLAMYapıca kalıplaşmış anlamca belli bir durumu karşılayan söz grubuna deyim denir.Küplere binmekGöze batmakKulak kesilmekAyaklarına kara sular inmek
13. Sayfa
SÖZCÜKTE ANLAM İLİŞKİLERİ1.ANLAMDAŞ(EŞ ANLAMLI) SÖZCÜKLERYazılışları farklı,anlamları aynı olan sözcüklerin arasındaki ilişkiye denir.Bu ilişki ,dile yabancı dillerden giren sözcüklerle aynı anlama gelen o dili öz sözcükleri arasında olur.Öznel-subjektifOkul-mektepSoru-sualGezi-seyahatUygun-müsait
14. Sayfa
2.KARŞIT ANLAMLI SÖZCÜKERAnlamca birbirine ters noktalarda bulunan sözcüklere karşıt anlamlı sözcük denir. Karşıt anlamlılık ilişkisi daha çok sıfatlarda,zarflarda ve bazı fiillerde görülür.İyi- kötüGüzel-çirkinBüyük-küçükİç-dışAz-çokAşağı-yukarıGel-gitAğla-gül-Tut-bırak-
15. Sayfa
3.SESTEŞ(EŞ SESLİ)SÖZCÜKLERYazılışları ve okunuşları aynı,anlamları farklı sözcüklere denir.Yüzünde ben vardı.Ben onu aramadım.Ona,düşüncelerini yaz,demiştim.Bu yaz Antalya’ya gideceğiz.Uyarı:Ünlüsü üzerinde düzeltme (^ )işareti bulunan sözcükler sesteş sayılmaz.Yar-yâr / kar-kâr
16. Sayfa
4.SOYUT-SOMUT ANLAMLI SÖZCÜKLERDuyularımızla algılayabildiğimiz varlıkları anlatan sözcükler somut ;duyularımızla algılayamadığımız,var olduklarını düşünce yoluyla bilebildiğimiz varlıkları anlatan sözcükler soyut anlamlıdır.Somut SoyutToprak ruhSu akılHava sevinçSes devletIşık insanlıkKoku üzüntü UYARI:Somut anlamlı bir sözcük cümlede mecazlaşarak soyut anlam kazanabilir.Bu işi yapmaya yürek ister.Onda beyin yok kardeşim.
17. Sayfa
5.GENEL-ÖZEL ANLAMLI SÖZCÜKLERAralarında ortak özellik bulunan varlıkları topluca anlatan sözcüklere genel anlamlı,bunların içinde tek tek varlıkları anlatan sözcüklere de özel anlamlı sözcükler denir.Genel ve özel anlamlılık ilişkisi görecelidir.Biri diğerine göre özel ya da genel anlamlı olabilir.Varlık – bitki – ağaç – söğüt Not :Bu sıralamada “bitki”; varlık sözcüğüne göre özel, ağaç sözcüğüne göre genel addır.
18. Sayfa
SÖZCÜKLERDE ANLAM OLAYLARI1.DEYİŞ AKTARMASIBir benzerlik ilişkisinden yola çıkarak bir kavramın ,başka bir kavram yerine kullanılmasıdır.Değişik biçimlerde yapılabilir:a)Doğadan İnsana Aktarma:Derin düşünce , yoğun ilgi , boş gözlerb)İnsandan doğaya aktarmaKör kuyu, hırçın deniz, dağın başıc)Bir duyudan başka bir duyuya aktarmaAcı çığlık , sert bakış , sıcak sesli ç)Somut anlamdan soyut anlama geçişÇürük yargılar , hevesini kırmak
19. Sayfa
2.AD AKTARMASI (MECAZ-I MÜRSEL)Bir adın benzetme amacı güdülmeden kendisiyle ilgili başka bir ad yerine kullanılmasına ad aktarması denir.İstanbul,bu başkandan çok memnun.(İstanbul halkı)Sen hiç Halit Ziya’yı okudun mu?(Halit Ziya’nın eselerini)Sinemaya gideceğimizi eve haber vermeliyim.Vapur Pendik’e yanaştı.Üç tabak yedi,yine doymadı.(tabaktaki yemek)Dershane anneme geç kaldığımı bildirmiş.(Dershanedeki görevliler)
20. Sayfa
3.SOMUTLAŞTIRMASoyut bir sözcüğün anlam genişlemesi yoluyla somut anlam kazanmasıdır.İstanbul güzel bir şehir.Seher vakti bir güzele vuruldum.4.SOYUTLAŞTIRMASomut bir sözcüğün anlam genişlemesi yoluyla soyut anlam kazanmasıdır.Çocuğun parmağı incinmiş.Bu işte kesinlikle onun parmağı var.
21. Sayfa
4.DOLAYLAMATek bir sözcükle anlatılabilecek bir varlığı birden fazla sözcükle anlatmaya dolaylama denir.Kıbrıs – Yavru vatanKömür –Kara elmasBalık – Derya KuzusuTop- Meşin YuvarlakTurizm – Bacasız SanayiAslan – Ormanlar Kralı
22. Sayfa
5.GÜZEL ADLANDIRMAKimi varlıklardan,nesnelerden söz edildiğinde korkma,ürkme,iğrenme gibi duyguların,olumsuz çağrışımların önüne geçmek amacıyla bunları duygu değeri olumlu olan sözcüklerle ifade etmektir. Verem – İnce hastalıkÖlmek – Vefat etmek, İki eli yanına gelmekKefen – Yakasız gömlekTabut – Tahta at, imamın kayığıYarasa- Karanlık kuşu
23. Sayfa
ANLAM DEĞİŞMELERİDillerde zaman içinde sözcüklerin anlamında birtakım değişiklikler olabilir.Bu değişmeleri beş altında toplayabiliriz.
24. Sayfa
1.ANLAM DARALMASI2.ANLAM GENİŞLEMESİ3.BAŞKA ANLAMA GEÇİŞ4.ANLAM İYİLEŞMESİ5.ANLAM KÖTÜLEŞMESİ
25. Sayfa
1.ANLAM DARALMASIBir sözcüğün kavram alanının küçülmesine denir.Genel anlamlılıktan özel anlamlılığa geçiştir.ÖRNEKEski Türkçe’de “davar” sözcüğü her türlü mal ve varlık için kullanılırken bugün Anadolu ağızlarında büyük ve küçükbaş hayvanları anlatmada kullanılmaktadır.Hem kız hem de erkek çocuk yerine kullanılan “oğul” sözcüğünün bugün erkek çocuk anlamında kullanılması da buna örnektir.
26. Sayfa
2.ANLAM GENİŞLEMESİAnlam daralmasının tersidir.Eskiden bir nesnenin,bir işin bir bölümünü veya bir türünü gösteren sözcüğün zamanla o nesnenin bütününü ,bütün ,türlerini anlatır duruma gelmesidir.ÖRNEKEskiden yalnızca güreşlerde verilen “mükafat” anlamında kullanılan “ödül”sözcüğü,günümüzde her türlü yarışmada verilen mükafat anlamında kullanılmaktadır. Sözcüğün anlam alanı genişlemiştir.
27. Sayfa
3.BAŞKA ANLAMA GEÇİŞSözcüğün,eskisinden bambaşka bir anlamı yansıtmasıdır.ÖRNEKEskiden “kırmak,kesmek” anlamına gelen “üzmek” sözcüğünün günümüzde “üzüntü vermek”anlamında kullanıldığını görüyoruz.
28. Sayfa
4.ANLAM İYİLEŞMESİBir sözcüğün olumsuz bir duygu değerinden olumlu bir duygu değerine geçmesidir.ÖRNEKEskiden “fena,kötü,perişan” anlamına gelen “yavuz” sözcüğü bugün yiğit anlamında kullanılmaktadır.
29. Sayfa
5.ANLAM KÖTÜLEŞMESİBir sözcüğün eskisine göre olumsuz bir anlama kaymasıdır.ÖRNEKEskiden “garip,yoksul” anlamına gelen “miskin” sözcüğü günümüzde “uyuşuk,tembel” anlamına gelmektedir.
Sunum İçeriği
1. SayfaSÖZCÜKTE ANLAM
2. Sayfa
SÖZCÜK Bir anlamı olan,belirgin bir anlamı olmasa da cümle içinde anlam kazanan veya cümlede bir görev yüklenen bağımsız dil birimlerine sözcük denir.
3. Sayfa
ANLAM BAKIMINDAN SÖZCÜKER1.TEMEL(GERÇEK)ANLAM2.YAN ANLAM3.MECAZ ANLAM4.TERİM ANLAM5.DEYİM ANLAM
4. Sayfa
TEMEL(GERÇEK) ANLAM Sözcüğün konuluş anlamıdır.İlk anlamıdır. Başka bir deyişle sözlüklerde birinci maddede açıklanan anlamdır.
5. Sayfa
YAN ANLAM Sözcüğün temel anlamından uzaklaşarak cümle içinde kazandığı yeni anlamdır.Anlam sözcüğün yan anlamı ile temel anlamı arasında biçimsel veya işlevsel bir benzerlik ilişkisi bulunur.
6. Sayfa
MECAZ ANLAMSözcüğün gerçek anlamından bütünüyle uzaklaşarak cümle içinde kazandığı yeni anlama denir.
7. Sayfa
GERÇEK-YAN-MECAZ ANLAM ÖRNEKLERİYediği yemekten ağzı yandıktan sonra dilinde kabarcık gibi yaralar çıktı.Adamın dilinden İstanbullu olmadığı anlaşılıyordu.O hep yazı dilini kullanıyordu.İncir ağacının kökü epeyce toprağın dibine gitmişti.Dişimin kökü çürümüş.Bu işi kökünden temizlemek gerekiyor.
8. Sayfa
GERÇEK-YAN-MECAZ ANLAM ÖRNEKLERİDün annemin çok sevdiği vazo kırıldı.Çantamdaki dosyalar kırıldı.Arkadaşıma söylediği kaba sözlerden dolayı çok kırıldım.Yün ipi makaraya sardık.Ordu düşmanı sardı.Bu iş beni hiç sarmadı.
9. Sayfa
GERÇEK-YAN-MECAZ ANLAM ÖRNEKLERİDolaptaki portakallar çürümüş.Bisikletten düştükten sonra oluşan ezilen ayak dokusu çürümüş.Böyle çürümüş fikirlerle bana gelmeyiniz.Odadaki ışık yeterli değildi.Saat on bir de sokaktaki ışıklar söndü.Öğretmenimiz seviyorduk;çünkü Atatürk’ün bilgi ışığıyla aydınlanmıştı.
10. Sayfa
GERÇEK-YAN-MECAZ ANLAM ÖRNEKLERİKitabı ters tutmuşsun.Bıçağın ters tarafıyla kesemezsinSoruma ters bir cevap verdi.Elindeki yüklerin ağırlığı fazlaydı.Ağır taşıtlar köprüden geçemez.Babası çok ağır bir işte çalışıyormuş
11. Sayfa
TERİM ANLAMBilim,kültür,sanat vb. alanlarda özel bir kavramı anlatan sözcüklere terim denir.Şiir,bir söz sanatıdır.(Edebiyat)Bu üçgeni yeniden çizelim.(Geometri)Oyunculara göre dekor çok sadeydi.(Tiyatro)Maçta iki penaltı atıldı.(Futbol)
12. Sayfa
DEYİM ANLAMYapıca kalıplaşmış anlamca belli bir durumu karşılayan söz grubuna deyim denir.Küplere binmekGöze batmakKulak kesilmekAyaklarına kara sular inmek
13. Sayfa
SÖZCÜKTE ANLAM İLİŞKİLERİ1.ANLAMDAŞ(EŞ ANLAMLI) SÖZCÜKLERYazılışları farklı,anlamları aynı olan sözcüklerin arasındaki ilişkiye denir.Bu ilişki ,dile yabancı dillerden giren sözcüklerle aynı anlama gelen o dili öz sözcükleri arasında olur.Öznel-subjektifOkul-mektepSoru-sualGezi-seyahatUygun-müsait
14. Sayfa
2.KARŞIT ANLAMLI SÖZCÜKERAnlamca birbirine ters noktalarda bulunan sözcüklere karşıt anlamlı sözcük denir. Karşıt anlamlılık ilişkisi daha çok sıfatlarda,zarflarda ve bazı fiillerde görülür.İyi- kötüGüzel-çirkinBüyük-küçükİç-dışAz-çokAşağı-yukarıGel-gitAğla-gül-Tut-bırak-
15. Sayfa
3.SESTEŞ(EŞ SESLİ)SÖZCÜKLERYazılışları ve okunuşları aynı,anlamları farklı sözcüklere denir.Yüzünde ben vardı.Ben onu aramadım.Ona,düşüncelerini yaz,demiştim.Bu yaz Antalya’ya gideceğiz.Uyarı:Ünlüsü üzerinde düzeltme (^ )işareti bulunan sözcükler sesteş sayılmaz.Yar-yâr / kar-kâr
16. Sayfa
4.SOYUT-SOMUT ANLAMLI SÖZCÜKLERDuyularımızla algılayabildiğimiz varlıkları anlatan sözcükler somut ;duyularımızla algılayamadığımız,var olduklarını düşünce yoluyla bilebildiğimiz varlıkları anlatan sözcükler soyut anlamlıdır.Somut SoyutToprak ruhSu akılHava sevinçSes devletIşık insanlıkKoku üzüntü UYARI:Somut anlamlı bir sözcük cümlede mecazlaşarak soyut anlam kazanabilir.Bu işi yapmaya yürek ister.Onda beyin yok kardeşim.
17. Sayfa
5.GENEL-ÖZEL ANLAMLI SÖZCÜKLERAralarında ortak özellik bulunan varlıkları topluca anlatan sözcüklere genel anlamlı,bunların içinde tek tek varlıkları anlatan sözcüklere de özel anlamlı sözcükler denir.Genel ve özel anlamlılık ilişkisi görecelidir.Biri diğerine göre özel ya da genel anlamlı olabilir.Varlık – bitki – ağaç – söğüt Not :Bu sıralamada “bitki”; varlık sözcüğüne göre özel, ağaç sözcüğüne göre genel addır.
18. Sayfa
SÖZCÜKLERDE ANLAM OLAYLARI1.DEYİŞ AKTARMASIBir benzerlik ilişkisinden yola çıkarak bir kavramın ,başka bir kavram yerine kullanılmasıdır.Değişik biçimlerde yapılabilir:a)Doğadan İnsana Aktarma:Derin düşünce , yoğun ilgi , boş gözlerb)İnsandan doğaya aktarmaKör kuyu, hırçın deniz, dağın başıc)Bir duyudan başka bir duyuya aktarmaAcı çığlık , sert bakış , sıcak sesli ç)Somut anlamdan soyut anlama geçişÇürük yargılar , hevesini kırmak
19. Sayfa
2.AD AKTARMASI (MECAZ-I MÜRSEL)Bir adın benzetme amacı güdülmeden kendisiyle ilgili başka bir ad yerine kullanılmasına ad aktarması denir.İstanbul,bu başkandan çok memnun.(İstanbul halkı)Sen hiç Halit Ziya’yı okudun mu?(Halit Ziya’nın eselerini)Sinemaya gideceğimizi eve haber vermeliyim.Vapur Pendik’e yanaştı.Üç tabak yedi,yine doymadı.(tabaktaki yemek)Dershane anneme geç kaldığımı bildirmiş.(Dershanedeki görevliler)
20. Sayfa
3.SOMUTLAŞTIRMASoyut bir sözcüğün anlam genişlemesi yoluyla somut anlam kazanmasıdır.İstanbul güzel bir şehir.Seher vakti bir güzele vuruldum.4.SOYUTLAŞTIRMASomut bir sözcüğün anlam genişlemesi yoluyla soyut anlam kazanmasıdır.Çocuğun parmağı incinmiş.Bu işte kesinlikle onun parmağı var.
21. Sayfa
4.DOLAYLAMATek bir sözcükle anlatılabilecek bir varlığı birden fazla sözcükle anlatmaya dolaylama denir.Kıbrıs – Yavru vatanKömür –Kara elmasBalık – Derya KuzusuTop- Meşin YuvarlakTurizm – Bacasız SanayiAslan – Ormanlar Kralı
22. Sayfa
5.GÜZEL ADLANDIRMAKimi varlıklardan,nesnelerden söz edildiğinde korkma,ürkme,iğrenme gibi duyguların,olumsuz çağrışımların önüne geçmek amacıyla bunları duygu değeri olumlu olan sözcüklerle ifade etmektir. Verem – İnce hastalıkÖlmek – Vefat etmek, İki eli yanına gelmekKefen – Yakasız gömlekTabut – Tahta at, imamın kayığıYarasa- Karanlık kuşu
23. Sayfa
ANLAM DEĞİŞMELERİDillerde zaman içinde sözcüklerin anlamında birtakım değişiklikler olabilir.Bu değişmeleri beş altında toplayabiliriz.
24. Sayfa
1.ANLAM DARALMASI2.ANLAM GENİŞLEMESİ3.BAŞKA ANLAMA GEÇİŞ4.ANLAM İYİLEŞMESİ5.ANLAM KÖTÜLEŞMESİ
25. Sayfa
1.ANLAM DARALMASIBir sözcüğün kavram alanının küçülmesine denir.Genel anlamlılıktan özel anlamlılığa geçiştir.ÖRNEKEski Türkçe’de “davar” sözcüğü her türlü mal ve varlık için kullanılırken bugün Anadolu ağızlarında büyük ve küçükbaş hayvanları anlatmada kullanılmaktadır.Hem kız hem de erkek çocuk yerine kullanılan “oğul” sözcüğünün bugün erkek çocuk anlamında kullanılması da buna örnektir.
26. Sayfa
2.ANLAM GENİŞLEMESİAnlam daralmasının tersidir.Eskiden bir nesnenin,bir işin bir bölümünü veya bir türünü gösteren sözcüğün zamanla o nesnenin bütününü ,bütün ,türlerini anlatır duruma gelmesidir.ÖRNEKEskiden yalnızca güreşlerde verilen “mükafat” anlamında kullanılan “ödül”sözcüğü,günümüzde her türlü yarışmada verilen mükafat anlamında kullanılmaktadır. Sözcüğün anlam alanı genişlemiştir.
27. Sayfa
3.BAŞKA ANLAMA GEÇİŞSözcüğün,eskisinden bambaşka bir anlamı yansıtmasıdır.ÖRNEKEskiden “kırmak,kesmek” anlamına gelen “üzmek” sözcüğünün günümüzde “üzüntü vermek”anlamında kullanıldığını görüyoruz.
28. Sayfa
4.ANLAM İYİLEŞMESİBir sözcüğün olumsuz bir duygu değerinden olumlu bir duygu değerine geçmesidir.ÖRNEKEskiden “fena,kötü,perişan” anlamına gelen “yavuz” sözcüğü bugün yiğit anlamında kullanılmaktadır.
29. Sayfa
5.ANLAM KÖTÜLEŞMESİBir sözcüğün eskisine göre olumsuz bir anlama kaymasıdır.ÖRNEKEskiden “garip,yoksul” anlamına gelen “miskin” sözcüğü günümüzde “uyuşuk,tembel” anlamına gelmektedir.
