1. Sayfa
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİJeofizik Mühendisliği BölümüGENEL JEOLOJİDERS-2

---

2. Sayfa
YerkabuğuMantoDış çekirdekİç çekirdek

---

3. Sayfa

---

4. Sayfa

---

5. Sayfa

---

6. Sayfa

---

7. Sayfa

---

8. Sayfa

---

9. Sayfa
“ Mineraller ve Kayaçlar “

---

10. Sayfa
MİNERALLERMineral doğal olarak oluşan, belli bir kimyasal bileşimi ve formülü, kendineözgü fiziksel özellikleri ve atomik yapısı olan madde veya cisme verilen addır. Mineralleri tanıyabilmek için onların kristal şekillerini veya amorf olup olmadıklarını, fiziksel özelliklerini, kimyasal bileşimlerini ve mikroskobik karakteristiklerini bilmekgerekir. Kristal sistemleriKüp sistemi  Tetragonal sistem Heksagonal sistem Trigonal sistem Ortorombik sistem  Monoklinik sistem Triklinik sistem   

---

11. Sayfa
KÜP SİSTEMİ İzometrik sistem, kubusal sistem ya da kübik sistem de denilen bu sistemde a, b ve c eksenleri birbirine eşit, bu eksenler arasındaki açılar 90o dir. Maksimum simetri unsuruna sahip olan bu sistemde13 simetri ekseni, 9 simetri düzlemi ve bir simetri merkezi vardır. Bu sistemde kristallenen minerallerden birkaçı kayatuzu, magnetit, galen, lösit ve elmastır.                                                                                                                          

---

12. Sayfa
TETRAGONAL SİSTEM a1 ve a2 eksenleri birbirine eşit, c ekseni bunlardan daha uzun olan bu sistemde eksenler arasındaki açılar 90o dir. c ekseni a ve b eksenlerinin oluşturduğu düzleme diktir.  5 simetri düzlemi, 5 simetri ekseni ve simetri merkezi vardır. Bu sistemde kristallenen minerallere örnekler zirkon, rutil, kasiterit, idokrastır.                                                                                                     

---

13. Sayfa
HEKSAGONAL SİSTEMÜç yatay ve eşit boyda (a1, a2 ve a3 ) ve bunlara dik bir farklı boyda (c) eksenden oluşan bu sistemde yatay eksenler arasında 120o , bunlarla c ekseni arasında 90o lik açılar bulunur. 7 simetri düzlemi, 7 simetri ekseni ve bir simetri merkezi vardır. Bu sistemde kristallenen minerallere örnekler beril, apatit, molibden ve grafittir.                                                                                                       

---

14. Sayfa
Trigonal sistemÜç yatay ve eşit boyda (a1, a2 ve a3 ) ve bunlara dik bir uzun (c) eksenden oluşan bu sistemde yatay eksenler arasında 120o , bunlarla c ekseni arasında 90o lik açılar bulunur. 3 simetri düzlemi, 4 simetri ekseni ve bir simetri merkezi vardır. Bu sistemde kristallenen minerallere örnekler kalsit, kuvars, ve turmalindir.

---

15. Sayfa
ORTOROMBİK SİSTEM Bu sistemde a, b ve c eksenleri birbirinden farklı boylarda olup bunlar arasındaki açılar 90o dir. 3 simetri ekseni, 3 simetri düzlemi ve bir simetri merkezi vardır.Bu sistemde kristallenenen minerallere örnekler; kükürt, aragonit, topaz, andalusit ve olivindir.                                                                                              

---

16. Sayfa
MONOKLİNİK SİSTEMİki yatay, birbirine dik ve farklı boyda (a ve b) ve bunlarla 90o den daha büyük açı yapan ve daha uzun bir eksenden (c) oluşan bu sistemde 1 simetri düzlemi,1 simetri ekseni ve bir simetri merkezi vardır.Bu sistemde kristallenen minerallere örnekler; jips, ortoklas, epidot, borakstır.                                                                                                    

---

17. Sayfa
TRİKLİNİK SİSTEMBu sistemde a, b ve c eksenleri farklı boylarda, bunlar arasındaki açılar da 90o den farklıdır. Tek simetri unsuru simetri merkezi olup sadece holoeder sınıfında bulunur. Triklinik sistemde kristallenen minerallere örnekler anortit, albit, vollastonit ve turkuvazdır.                                                                                                    

---

18. Sayfa
Minerallerin Fiziksel Özellikleri Sertlik2. Yoğunluk3. Dilinim4. Kırılma yüzeyi5. Renk6. Çizgi rengi7. Parlaklık8. Manyetik özellik9. Dokunum10.Tat11. Koku

---

19. Sayfa

---

20. Sayfa
SERTLİKBir mineralin çizilmeye karşı gösterdiği dirence “sertlik” darbelere karşı gösterdiği direncede “sağlamlık” adı verilir. 1.Talk Tırnakla çizilir2. Jips Tırnakla çizilir3. Kalsit Toplu iğne ve çakı ile çizilir4.Florit Toplu iğne ve çakı ile çizilir5. Apatit Toplu iğne ve çakı ile çizilir6. Feldspat Camı çizer, toplu iğne ve çakı ile çok zor çizilir7. Kuvars Toplu iğne ve çakı ile çizilmez8. Topaz Toplu iğne ve çakı ile çizilmez9. Korund Toplu iğne ve çakı ile çizilir10. Elmas Herşeyi çizer

---

21. Sayfa
  1.Talk2.Jips3.Kalsit4.Fluorit5.Apatit6.Feldspat7.Kuvars8.Topaz9.Korundum10. ElmasMohs sertlik dizisinde yeralan mineraller

---

22. Sayfa

---

23. Sayfa

---

24. Sayfa

---

25. Sayfa

---

26. Sayfa

---

27. Sayfa

---

28. Sayfa

---

29. Sayfa

---

30. Sayfa

---

31. Sayfa
ARAGONİT Kimyasal Bileşimi, CaCO3Kristal Sistemi, OrtorombikKristal Biçimi, İkizlenme göstermeyen türleri nadir, iğnemsi, bazen levha şekillidir. Güçlü ikizlenme gösteren türleri iğnemsi, prizmatik, lifsi, pizolitik, sarkıt ve sütun şekillidir.İkizlenme, Çok yaygın pseudo-hegzagonal şekilli ikizleri, özellikle {110} yüzeyinde altılı prizmalar halinde gözlenir.Sertlik, 3.5-4Özgül Ağırlık, 2.947Dilinim, {010} belirginRenk ve Şeffaflık, Renksiz, beyaz, sarımsı, gri, yeşil, mavimsi yeşil,mavi, kırmızı, kahverengi; şeffaf-yarı şeffafÇizgi Rengi, BeyazParlaklık, Camsı, reçine parlaklığıAyırıcı Özellikleri, HCl'de çözünebilirlik, CaCO3'ın polimorfu olan kalsitten kristal formu ve özgül ağırlığının fazla olması nedeniyle ayrılabilir.Bulunuşu, Kalsit kadar yaygın değildir. Yüzeye yakın kesimlerde oluşan düşük sıcaklıklı yataklardan itibaren jips bantları ile birlikte oluşur. Maden yataklarının oksidasyon zonlarında malahit ve smitsonit gibi ikincil minerallerle birlikte; değişik metamorfik ve sedimanter kayalarda oluşabilir.

---

32. Sayfa
KUVARS                                                                                                Kimyasal Bileşimi, SiO2Kristal Sistemi, HegzagonalKristal Biçimi, Altıgen prizmalar şeklinde kristalli; prizma yüzeyleri kristalin uzun kenarlarına dik yönde çizikliİkizlenme, Dauphin, Brezilya ve Japon ikizleri çok yaygındır.Sertlik, 7Özgül Ağırlık, 2.65Renk ve Şeffaflık, Genellikle renksiz, bazen beyaz; şeffaf-yarı şeffafParlaklık, CamsıAyırıcı Özellikleri, Kristal şekli, camsı görünümü, sertliği, konkoidal kırılmasıTürleri; Sagenit (rutil iğnecikleri içeren kuvars), ametist (mor, eflatun), süt kuvarsı (beyaz), gül kuvarsı (gül pembesi), sitrin (sarı), dumanlı kuvars (duman renkli, bulanık görünümlü) Bulunuşu, Doğada yaygın olarak rastlanan minerallerin başında gelir. Magmatik, metamorfik, özellikle granit ve gnaysların, sedimanter kayaların olağan bileşenidir. Kuvarsitlerin ana bileseni olan kuvars, birçok cevherlesmenin de gang minerali olarak bulunur.

---

33. Sayfa
KROMİT                                                                                                      Kimyasal Bileşimi, FeCr2O4      Kristal Sistemi, Kübik      Kristal Biçimi, Çok nadir bulunan kristalleri oktahedral; masif,       tanesel      Sertlik, 5.5      Özgül Ağırlık, 4.5 - 4.8      Renk ve Şeffaflık, Siyah; opak      Çizgi Rengi, Kahverengi      Parlaklık, Metalik      Ayırıcı Özellikleri, Çizgi rengi ve zayıf manyetiklik özelliği      Bulunuşu, Kromit, peridotit ve diğer ultrabazik kayalar ile       serpantinitlerde yaygın olarak bulunur. Magmatik fiferansiyasyon       sonucu, magmadan itibaren soğuma sırasında, kromit'in ilk olarak       ayrılması ile zengin kromit yatakları oluşur.

---

34. Sayfa
Kayaç Yapan MinerallerKuvars2. Feldspat3. Feldspatoidler4. Mikalar5. Amfiboller6. Piroksenler7. Olivin Grubu mineraller8. Kil mineralleri11. Granatlar12. Kayaç yapan diğer Mineraller

---

35. Sayfa
                                                                                                                       GalenGalen-SfaleritKuvars-Kalsit-PiritPiritHidrozinkit-Simitsonit                                                                                                                        Hidrozinkit-SimitsonitHidrozinkit-SimitsonitİnderitJipsJips                                                                                                                        JipsKolemanitKolemanitKolemanitKolemanit                                                                                                                        KolemanitPiritMasif KuvarsPiritLimonit-Götit                 ANA SAYFA

---

36. Sayfa
KAYAÇLARTek bir veya birden fazla minerale ait kristal ve/ veya tanelerin bir araya gelerek oluşturdukları katı kütlelere “kayaç” veya “taş” adı verilir.Kayaçlar kökenleri ve oluşum koşullarına göre üç gropta toplanırlar.1.Mağmatik Kayaçlar2. Sedimanter (Tortul) Kayaçlar3. Metamorfik Kayaçlar (Başkalaşım kayaçları)

---

37. Sayfa
Yeryüzünün en yaşlı kayacı3.96 milyar yıl

---

38. Sayfa
MAĞMATİK KAYAÇLAR: Ergimiş halde bir silikat hamuru durumunda olan mağmanın yükselerek yer kabuğunun içerisine girmesi ve yer kabuğunun derinliklerinde, yeryüzüne yakın veya yeryüzünde soğuyarak katılaşması sonucu oluşan kayaçlardır. Mağmanın soğuması ve katılaşması derinlerde meydana gelirse ortaya çıkan kayaçlara plütonik kayaçlar(derinlik kayaçları) denir(örnek: granit). Bu soğuma ve katılaşma yüzeyde meydana gelirse volkanik kayaçlar(örnek: bazalt), derinlik kayaçları ile volkanik kayaçlar arasında bir geçiş safhasında oluşmuşsa yarı derinlik(damar) kayaçları denir(örnek: diyabaz).

---

39. Sayfa

---

40. Sayfa
Magmatik kayaçlara özgü kütle şekilleri

---

41. Sayfa
LakolitLapolit

---

42. Sayfa

---

43. Sayfa
Batolit

---

44. Sayfa

---

45. Sayfa

---

46. Sayfa

---

47. Sayfa
MAGMATİK KAYAÇLARININ KİMYASAL BİLEŞİMİ            Kimyasal bileşim kayacı teşkil eden minerallerin cinsine ve bulunuş oranına bağlıdır. Mağmatik kayaçlarının bünyesinde yer alan başlıca minarellerin bulunuş oranları şöyledir:           Feldspatlar                            %59          Piroksen ve amfiboller         %17          Kuvars                                   %12       Mika                                     %4        Diğer mineraller                     %8    Bu durama göre silisyum ve aliminyum mağmatik ayaçların başlıca bileşenini teşkil eder. Özellikle silisyum en önemli bileşendir. Mağmatik kayaçlar içlerindeki silisyum oranına göre 4 gruba  ayrılır. Bunlar:Asit Kayaçlar:Silisyum oranı %65-66’dan çok, açık renkli nisbeten hafif. Nötr Kayaçlar:Silisyum oranı %52-65 arasında Bazik Kayaçlar:Silisyum oranı %52’den az, koyu renkli nisbeten ağır. Ultrabazik Kayaçlar:Silisyum oranı %40, çok yoğun ve koyu renkli

---

48. Sayfa

---

49. Sayfa
Pillow (yastık) lavlar İnebolu ve Cide, KB Türkiye

---

50. Sayfa

---

51. Sayfa

---

52. Sayfa
LAV

---

53. Sayfa

---

54. Sayfa

---

55. Sayfa

---

56. Sayfa
GRANİTDerinlik kayacı

---

57. Sayfa
GRANİT

---

58. Sayfa
GRANİT

---

59. Sayfa
DİYABAZDamar kayacı

---

60. Sayfa
DİYABAZ

---

61. Sayfa

---

62. Sayfa
ANDEZİTYüzey kayacı

---

63. Sayfa
ANDEZİT

---

64. Sayfa
ANDEZİT

---

65. Sayfa
SİYENİTDerinlik kayacı

---

66. Sayfa
OBSİDİYEN

---

67. Sayfa

---

68. Sayfa
BAZALT

---

69. Sayfa
BAZALT

---

70. Sayfa
BAZALT

---

71. Sayfa
TRAKİT

---

72. Sayfa
ULTRAMAFİK

---

73. Sayfa
TÜF Kapadokya

---

74. Sayfa
TÜF

---

75. Sayfa
VOLKANLARMagmanın yeryüzünde veya yeryüzüne yakın derinliklerdeki faaliyetine volkanizma denir. Bu sırada sıvı katı ve gaz hallerinde yeryüzüne çıkan magma değişik biçimde volkanları (yanardağlari) meydana getirir. Her volkan yer içinin (özellikle üst mantonun)yeryüzüne çıkmıs bir parçası sayılır. Volkanın şekli ve yapısı onu oluşturan magmanın fiziko kimyasal özelliğinin taşlaşmıs bir örnegidir.Volkanik faaliyetin en önemli nedeni , gazların magmadan ayrılısıdır. Normal olarak , yüksek basınç altında magma içerisinde erimiş halde bulunan çeşitli gazlar basıncın azalması ile magmadan ayrılır ve büyük bir güçle yeryüzüne çıkmak ister.Basıncın azalması veya kalkması ile magma köpürür ,hafifler ,daha akıcı bir hal alır,daha kolay püskürme özelligi kazanır.

---

76. Sayfa
 Volkan Türleri  Tabla Şeklinde Volkanlar: Fazla akıcı bazaltik lavların yer kabuğunun yarık ve çatlaklarından çıkarak geniş alanlara yayılmalari ile meydana gelen volkan şekilleridir. Bunların kalınlıkları binlerce metre olabilir.Kalkan Volkanlar: Koyu bazaltik lavların dar kanallardan yavaş yavaş çıkması ile meydana gelen az eğimli –hafif kubbemsi yapılardır. Bunların yatay kesitleri genellikle daireseldir. Yamaçların egimi en çok 10o olup volkanların şekli böylece kalkana benzemektedir.Patlama veya çökelme nedeniyle lav kubbesinin ortasında çoğu kez geniş bir kazan, bir kaldera ortaya çıkar.

---

77. Sayfa

---

78. Sayfa
Strato Volkanlar: Büyük ,uzun süre aktif ve bileşimi daha çok andezitik, dasitik ve riyolitik olan lav akıntiları ile birlikte piroklastik döküntüler çıkaran volkanlardır. Piroklastik malzemeler genellikle lav miktarından fazladır. Böylece ,büyük volkanik konilerin yamaçları piroklastik koniler gibi dik ve binlerce metre yükseklikte olabilir. Strato volkanlar (karma volkanlar) parçalı malzeme ile birlikte vizkoz lav çıkaran ve çok dik konik tepeler olusturan bir volkan olarak tanımlanır. Andezit ve riyolit kitalarda yaygın bulunduğundan karma volkanlarda kıtalarda okyanuslardan daha yaygın bulunurlar.

---

79. Sayfa
Volkan Yapıları  MAAR: Bir veya birkaçkez patlamalarla meydana gelen ve yanlızca (tüflerden )küllerden olusan krater biçimindeki volkanlara maar denir. Bunların çogunluğu dairesel göller şeklinde bulunurlar. Kuru olanlarıda vardır.Türkiye’de Nevşehir ve Karapınar çevresinde yer alan Acı göl, Tuzla gölü ,Mekke gölü maar şeklinde kraterlerdir. Maarlar yeryüzü seviyesine kadar aşındıklarında alttan içerisi tüfle dolu bir baca ortaya çıkar bunlara volkan embriyoları da denir.KÜL VOLKANI: Bazı volkan konileri yanlızca küllerden oluşmuştur.Bunların şekilleri düz ve muntazamdır. Genellikle birleşik volkan bölgelerinde diğer büyük yapılar arasında yer alır.

---

80. Sayfa
LAV: Püskürme sırasında yüzeye çıkan magma Lav adını alır. Yanardağın yamaçlarından ,lavdan oluşan bir nehir gibi akan lav akıntısının zamanla soğuyup katılaşmasıyla volkanik kayalar oluşur. Bir yanardağı püskürmesi sırasında sıkışmış gazların patlama biçiminde kurtulması sonucu havaya fırlayan lav kütlelerine piroklastlar denir. En iri piroklastlar bomba ve bloklardır.SÖNMÜŞ VOLKANLAR: Son 10.000 yıl içinde hiçbir etkinlik göstermemiş yanardağlar sönmüş olarak tanımlanır. Bunların yeniden etkin duruma gelme olasılığı yok gibidir. Ancak çok enderde olsa sönmüş yanardağın püskürdüğü olur. Sönmüş olduğuna inanılan Meksika’da ki El Chichon yanardağı 1982 yılında beklenmedik biçimde tekrar püskürmüştür.

---

81. Sayfa
UYUYAN VOLKANLAR: Herhangi bir etkinlik belirtisi göstermemesine karşılık ,günün birinde yeniden püskürme olasılığı olan yanardağlar için bu terim kullanılr. Bunun yanı sıra günümüzde püskürmeyen ve güncelleştirilmiş etkinlik sınıfına giren yanardağlar da aynı biçimde tanımlanır. Bazı uyuyan yanardağlar kükürt ve karbondioksit gibi volkanik gazlar çıkarır.

---

82. Sayfa
DERS BİTTİ

---