Cevap : Çalışma derecesi işletmenin kapasite kullanım oranının bir ölçüsüdür. İşletmenin tam kapasiteyle üretim yapması, yani kullanılmayan atıl bir kapasitenin bulunmaması halinde çalışma derecesi 1' e eşit olacaktır.

---

---

Diğer Cevaplara Gözat

Cevap :

ÇALIŞMA DERECESİ VE OPTİMUM İŞLETME KAPASİTESİ

Çalışma derecesi, diğer adıyla kapasite kullanım oranı, konaklama işletmelerindeki “doluluk oranı” na benzer bir kavramdır. Pratik kapasitenin kullanılan kısmını ifade etmek amacıyla kullanılır. Normal kapasite ile gerçek kapasite arasındaki orana çalışma derecesi denir. Çalışma derecesi işletmenin kapasite kullanım oranının bir ölçütüdür. İşletmenin tam kapasiteyle üretim yapması, yani atıl kapasitenin bulunmaması durumunda çalışma derecesi 1’e eşittir. Bu değerin 1’in altında olması, işletmenin atıl kapasite ile çalıştığını, verimsiz olduğunu ve rasyonel bir üretim faaliyeti gösteremediğini işaret eder. Çok seyrek de olsa, çalışma derecesinin 1’i aşması mümkündür. Bu durumda işletme zorlanmış kapasite düzeyinde çalışıyor demektir.

Bir işletmenin veya ülkenin çalışma derecesi (kapasite kullanım oranı) %85 denildiğinde, normal kapasitesinin %85’i kullanılıyor demektir. Kapasite kullanım oranı arttıkça, işletme kaynaklarının rasyonel kullanım oranı artıyor demektir. Kapasite kullanımı, bir işletmenin elinde bulunan gerek beşeri, gerekse fizikî ve malî kaynaklardan yararlanma derecesini gösterir. Kapasite Kullanım Oranı (KKO) olarak da bilinen bu rasyo şu şekilde ifade edilir:

KKO= (Gerçek Kapasite/Normal Kapasite) X 100

Buna göre, bir işletmenin belli bir dönemde, normal aksamalar göz önüne alınarak üretebileceği ürün miktarı 20.000 birim ve gerçekleşen üretim 15.000 birim ise

KKO= (15.000/20.000)X100

KKO= %75 demektir.

Kapasite Kullanım Oranının artması, ilgili ekonomi veya işletmenin üretim oranının artması ve genişlemesi anlamına gelirken; düşmesi, söz konusu ekonominin daralması ve işletmenin küçülmesi anlamına gelmektedir. İşletmelerde kapasite kullanım oranının düşük olmasının özellikle maliyetler üzerinde artırıcı bir etkisinin olduğu bilinmektedir.

Kapasite kullanım oranları ve işgücü giderleri bakımından işletmeler karşılaştırıldığında; kapasite kullanım oranı düşük olan işletmelerde toplam maliyetler içinde işgücü giderlerinin oranının da düşük olduğu görülmüştür. Başka bir ifade ile kapasite kullanım oranı arttıkça, maliyetlerin payı azalmakta, ancak bu maliyetler içindeki işgücü giderleri oransal olarak yükselmektedir. Buradan kapasitenin maliyetler ve işgücü istihdamı üzerinde önemli bir etkiye sahip olduğu sonucu çıkarılabilir. Her işletme ekonomiklik prensibine göre optimal büyüklüğe ulaşmak için çalışır. Optimum kavramını yalnız teknik yönden değil, pazar ilişkisi açısından da incelemek gerekir. İşletmenin sürekli değişim gösteren pazar koşullarına uyum sağlamak için optimum işletme büyüklüğünde olma ihtiyacı vardır. Optimum büyüklükte faaliyette bulunan işletmeler düşük maliyet düzeyinde çalışacakları için rekabet yeteneği artar. İşletmeyi optimum büyüklük düzeyinde çalıştırmak önemli bir yönetim becerisidir.

En uygun (optimum) işletme büyüklüğü, ortalama maliyet giderlerinin en düşük olduğu işletme büyüklüğüdür. Bir başka tanımla optimum işletme büyüklüğü, “üretimin birim başına maliyet giderlerinin en düşük ve üretim başına elde edilen satış gelirleri ile birim başına maliyet arasındaki farkın en yüksek olduğu büyüklüktür”. Kitle üretimi kanununa göre, işletmenin üretim seviyesi artıkça, birim maliyet azalır. Kitle üretimi kanunu iki farklı maliyet tasarrufunu ifade eder. Bunlardan ilki, belli bir işletme büyüklüğünde kapasite kullanım derecesinin artırılması yoluyla gerçekleştirilen maliyet tasarrufu, kısaca kapasite kullanım derecesine ilişkin “maliyet tasarrufu”; ikincis,i daha gelişmiş üretim yöntemlerine geçmek suretiyle gerçekleştirilen maliyet tasarrufu, kısaca büyüklüğün sağladığı “maliyet tasarrufları”dır.

Optimum işletme büyüklüğünü; işletme amacı, üretim teknolojisi, organizasyon yapısı gibi faktörler belirler. İşletme amacının da dikkate alınmasıyla, optimum işletme büyüklüğü şu durumlarda gerçekleşir:

En verimli ve etkin üretim teknolojisinin kullanılması,

Her üretim faktörünün kapasitesinin tam olarak kullanılması,

Üretim faktörlerinin optimum bileşiminin sağlanmış olması.

Büyümenin pazara nüfuz etme, siparişleri kârşılama, araştırma geliştirme ve diğer yatırımlara kaynak ayırma, yönetimler üzerinde etkili olup firma lehine karar aldırabilme gibi birim başına maliyetlerde düşüş sağlaması nedeniyle tercih edilse de, büyük işletmelerin hem kuruluş hem de işletme maliyetlerinin yüksek olması, hantallaşma, bürokratik problemler, yetersiz iletişim, hiyerarşik ve merkezîleşme eğilimi, değişime duyarlı ve esnek olmama gibi nedenlerle küçük işletmeler tercih edilmektedir. Bu ifadeler, “Büyüklüğün en uygunu nedir?” sorusunu akla getirmekte; böylece de optimum işletme büyüklüğü gündeme gelmektedir.

İşletmelerin daha kuruluş aşamasında etüt çalışmaları yapılırken büyüklük konusu göz önünde bulundurulur. Özellikle ekonomik ve teknik etüt yapılırken, işletme büyüklüğü belirlenmeye çalışılır. Optimum işletme büyüklüğüne ulaşmak için önce üretilecek ürünle ilgili talep tahminleri; sonra, söz konusu ürünlere ait satış tahminleri yapılır. Burada kuruluş sırasındaki talebi tek ölçüt almak yanıltıcı olabilir. Çünkü talep, zaman içinde değişkenlik gösterir. Kuruluş aşamasındaki talebi esas alarak kurulan bir işletme, gelecekte talebin artmasıyla yetersiz kalabilir. Bu durumdaki işletme ya eksik kapasite ile çalışacak veya kapasite artırımı için genişletme yatırımları yapma durumunda kalacaktır.

Optimum işletme büyüklüğüne ulaşmak için önce üretilecek ürünle ilgili talep tahminleri, sonra söz konusu ürünlere ait satış tahminleri yapılır.

İşletmenin kârlılık düzeyinde çalışabilmesi için üretim faktörlerini en uygun biçimde birleştirmesi gerekir. Optimum işletme büyüklüğüne ulaşıncaya kadar birim başına düşen maliyet azalır. Optimum işletme büyüklüğüne ulaşınca birim başına maliyetler, en düşük; kârlılık ise, en yüksek noktaya ulaşmıştır. Kısaca işletme optimal büyüklüğün altında veya üstünde olduğu durumda, yüksek maliyetle çalışmak zorunda kalacak; dolayısıyla, optimum büyüklükte faaliyet gösteren bir işletmeyle rekabet etmesi kolay olmayacaktır.

Optimum kapasite, belli bir amacı maksimum kârlılık, minimum maliyetle gerçekleştirebilmeyi mümkün kılan kapasitedir. Diğer bir tanımla, birim başına maliyetin en düşük olduğu kapasiteye “optimum kapasite” denir. Optimum kapasite, bir işletmenin minimum maliyet düzeyinde üretebileceği ürün miktarıdır veya optimum kapasite, işletmenin yapısına, büyüklüğüne ve amaçlarına en uygun düşen üretim miktarıdır. İşletmeler için optimum kapasite bulundukları sektörün ortalamasına göre değişir. Bir işletme, optimum büyüklükte olsun veya olmasın, kapasitesinin maliyet giderlerini minimum düzeyde tutarak kullanabileceği bir sınırı vardır. İşletme kapasitesinin bu sınırı, optimum kapasiteyi ifade eder.

Optimum işletme büyüklüğüne ulaşmak için önce üretilecek ürünle ilgili talep tahminleri, sonra söz konusu ürünlere ait satış tahminleri yapılır.

 Üretim miktarıyla yakından ilgili olan ölçek değişmeleri üretim miktarını hep aynı yönde ve aynı oranda değiştirmez. Özellikle, ölçek büyüdüğünde üretim miktarı her zaman artmayabilir. Bütün üretim faktörleri birlikte ve aynı oranda değiştirildiğinde üç çeşit ölçeğe göre getiri ortaya çıkâr. Bunlar; ölçeğe göre sabit getiri, ölçeğe göre azalan getiri ve ölçeğe göre artan getiridir.

İşletmeye minimum ortalama birim maliyetle çalışma olanağı yaratan yıllık üretim hacmi, en uygun kapasite düzeyini gösterir. Aşağıdaki şekilde belli bir tesis için optimal kapasite düzeyi gösterilmektedir. Şekilde de görülebileceği gibi, belli bir tesis, üretime geçtikten sonra, üretim hacmi yükseldikçe ortalama birim maliyetler düşer. Maliyetlerdeki bu düşüş, sabit maliyetlerin giderek daha fazla ürüne dağılmasından, büyük partiler hâlinde üretim nedeniyle makine hazırlık maliyetlerindeki düşüşten ve sağlanan diğer tasarruflardan kaynaklanır. Ölçek ekonomileri olarak anılan bu tasarruflar, üretim hacmi yükseldikçe belli bir noktaya kadar devam eder. Bilindiği gibi ölçek ekonomisi, bir tesisin kapasitesi arttıkça birim yatırım ve üretim maliyetinin düşmesi durumudur.

Optimum kapasite noktasından sonra, maliyetler artmaya başlar.

Optimum kapasite noktasından sonra, maliyetler artmaya başlar. Tesis içinde baş gösteren ve verimliliği düşüren programlama güçlüğü, tedarik güçlükleri; yönetim, haberleşme ve denetimde verimsizlik, motivasyon düşüklüğü, fazla mesai, bakım programlarının engellenmesi, arızaların sıklaşması ve diğer nedenler, maliyetlerin artmasına neden olan faktörlerdir. Optimum kapasite düzeyinden uzaklaşıldıkça ölçek ekonomilerinden sağlanan avantajlar kaybedilir. Sonuç olarak, büyüklükleri optimal ölçülerin dışında kalan işletmelerin, daha yüksek maliyetlerle çalışmak zorunda kalacakları ve optimum büyüklükteki işletmelerle rekabet etmekte güçlük çekecekleri söylenebilir.

YARARLANILAN KAYNAKLAR

Akmut, Ö. (1990). “Risk Sermayesi” Ankara: SBF İşletme Ekonomisi Araştırma ve Uygulama Merkezi.
Aktepe, E. (1988). İşletmecilik Bilgileri, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
Alpugan, O. (1996). İşletme Bilimine Giriş, Trabzon: Derya Kitabevi.
Alpugan, O., Demir, M.H., Oktav, M., Üner, N. (1997). İşletme Ekonomisi ve Yönetimi, İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş.
Demir vd. (1995). İşletme Ekonomisi ve Yönetimi, İstanbul: Beta Yayınları.
Demir, M.H. ve Gümüşoğlu, Şevkinaz (1994). Üretim Yönetimi, 5. Baskı, Beta Yayınları.
Dinçer, Ö. (1992). Stratejik Yönetim ve İşletme Politikası, İstanbul: Timaş Basım Tic. San. A. Ş.
Dinçer, Ö. ve Fidan, Y. (2009). İşletme Yönetimine Giriş, İstanbul: Alfa Yayınları.
Dinler, Z. (1998). Mikroekonomi, Onikinci Basım, Bursa: Ekin Kitabevi Yayınları.
Dinler, Z. (2001). İktisada Giriş, Yedinci Basım, Bursa: Ekin Kitabevi Yayınları.
Dogan, M. (1982). İşletme Ekonomisi ve Yönetimi, İzmir: İstiklal Matbaası.
Ertürk, M. (2000). İşletme Biliminin Temel İlkeleri, İstanbul: Beta Yayınları.
Zwart, P.S., and H.G.J. Gankema (2000). ‘’The Internationalization Process Of Small And Medium-Sized Enterprizes’’, Journal of Small Business Management October.
Greenwood, J., Hercowitz, Z., Huffman, G.W. (1988). “Investment, Capacity Utilization and the Real Business Cycle”, American Economic Review, Vol.78, Iss.3, s.404.
Griffin, R.W. (1993). Management, Fourt Edition, London: International Student Edition.
Kâralar, R. ve diğerleri (2001). Genel İşletme, Eskişehir: Anadolu Üni. Yayınları.
Kobu, B. (2006). Üretim Yönetimi, 13.Baskı, İstanbul: Beta Yayınları.
Koçel, T. (2010). İşletme Yöneticiliği, 12. Baskı, İstanbul: Beta Yayınevi.
Luffman, G. ve Diğerleri (2000). İşletme Politikası, (Çev. İbrahim Anıl), İstanbul: Beta Yayınları.
Morden, T. (1999). Business Strategy and Planning, New York: McGraw-Hill Book Co.
Mucuk, İ. (2005). Modern İşletmecilik, 15. Basım, İstanbul: Türkmen Kitabevi.
Öğüt, A. (2003). Bilgi Çağında Yönetim, Ankara: Nobel Yayınları.
Önal, G. (1995). Temel İşletmecilik Bilgisi, İstanbul: Türkmen Kitapevi.
Sabuncuoğlu, Z. ve Tokol, T. (2001). İşletme, Bursa: Ezgi Yayınları.
Tuncer, D. ve diğerleri (2009). Genel İşletmecilik Bilgileri, Ankara: Siyasal Kitabevi.
Tutar, H. (2000). Küreselleşme Sürecinde işletme Yönetimi, İstanbul: Hayat Yayınları.
Tutar, H. (2010). İşletme Yönetimi, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Yıldırım, V.l (2000). Genel İşletmecilik (I-II), Adapazarı: Değişim Yayınları.
Yiğitbaşı, S. (1999). İktisada Giriş, Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi Yayını. İşletme