Sözlükte TSUNAMİ Nedir:

TSUNAMİ NEDİR

Tsunami Japonca büyük dalga ya da liman dalgası anlamına gelir.
Önceden Tsunamiye Med-Cezir dalgası deniyordu fakat Tsunami dalgalarının Med-Cezir ile alakalı olmadığı anlaşıldığında bu terim kullanılmamaya başladı.
Tsunami deniz altında gerçekleşen depremler sonucunda dalgaların kıyılara taşması anlamına gelir.
Deniz altında oluşan nükleer patlamalar, depremler, göktaşı düşmeleri ve bunlara bağlı olarak taban çökmesi, zemin kaymaları gibi tektonik olaylar sonucunda denize geçen enerji ile oluşan uzun periyotlu deniz dalgasını temsil eder.
Tsunaminin deniz altındaki depremler sebebiyle oluştuğunu ilk olarak Yunan tarihçi Thucydides tarafından Peleponnes Savaşı'nın Tarihi kitabında yer verilmiştir.

TSUNAMİ NASIL OLUŞUR?

Tsunami dalgalar serisidir yani tek bir dalgayla oluşmaz.
Dalgalar 1 saat boyunca kıyıya vurabilir ve şiddet bazen azalmaz, git gide artabilir.

TSUNAMİ ÖNCEDEN TAHMİN EDİLEBİLİR Mİ?

Tsunamileri önceden tahmin edemeyiz. Fakat tsunami öncesinde denizdeki dalgalar çekilir, bu yüzden birkaç dakika öncesinde uyarı yapılabilir.
Fakat bu çekilme olayı dalgalar arasındaki boşluğun kıyıya, dalganın tepe noktasından önce varacağı durumlarda mümkün olmaktadır.
2004'te Hint Okyanusu'nda gerçekleşen tsunamide yukarıdaki bilgiyi kullanan 10 yaşındaki İngiliz Tilly Smith, yüze yakın kişinin hayatını kurtarmıştır. Suların geri çekilmesinin tsunami göstergesi olabileceğini öğrenen Smith, ailesi ve çevresindekilerin kurtulmasını sağlamıştır. Tilly Smith,
daha sonra BM'de bu konuyla ilgili bir konuşma yapmış ve bir gezegene "20002 Tillysmith" adı verilmiştir.

TSUNAMİ EN ÇOK NEREDE OLUR?

Endonezya, Japonya, Şili ve daha birçok Asya ülkesinde meydana gelen Tsunamiler büyük hasarlara ve maddi kayıplara neden olur.
Depremlerin sık görüldüğü okyanus kıyılarında meydana gelir.
Tsunamilerin yüzde 80'i Pasifik Okyanusu'nda gerçekleşiyor.

TSUNAMİ ÇEŞİTLERİ

Meteotsunami;

Volkanik patlamalar, büyük heyelanlar,göktaşı etkisi, denizaltındaki nükleer patlamalar ve tropik kasırgalar gibi hava koşulları da tsunami oluşmasına neden olabilir.
Fırtına sebebiyle oluşan tsunami ‘meteotsunami’ olarak da bilinir. Myanmar 2008'de meteotsunami nedeniyle büyük yıkıma uğramış, 85 bin kişi ölmüş, 54 bin kişi kaybolmuştu.
Tsunami okyanusun sığ bölgelerine ulaştıkça, dalga uzunluğu daralır ve yüksekliği artar, hızı ise azalarak saatte 80 kilometreye düşer.

Volkanlarla oluşan tsunamiler;

Volkanik patlamalar tsunami oluşturabilir. Sözgelimi, Ege’deki Santorini ve Pasifikteki Krakatau volkanlarındaki püskürmelerin tsunami yarattığı tarihi kayıtlardan bilinmektedir. Volkanik bir patlama büyük hacimlerde kayaları gökyüzüne fırlatma gücüne sahiptir. Eğer volkan suyun altındaysa bu sefer de büyük hacimlerde suyu yerinden oynatabilir ki bu da tsunamileri yaratır.. Krakatau olayında, 1883 Plinian püskürmesi üç büyük tsunami ve birçok küçük dalga yaratmıştır. Bu dalgalarda 36.417 kişi hayatını kaybetmiştir. Ölümlerin bir çoğu tsunamiden kaynaklanırken diğer bir kısmı da çıkan lavlar sonucu olmuştur. Krakatau volkanı Java yarımadasının batısındadır ve çok önemli bir deniz ticaret yolu üzerindedir.

Heyelanlarla oluşan tsunamiler;

Tsunamiler kıyı ve denizdibi heyelanları sonucu meydana gelebilirler. Bu tür kayma ve çökmeler ise çoğunlukla volkan ve deprem aktiviteleri ile oluşurlar. Deniz dibi kanyon yamaçlarında gevşek tutturulmuş çökeller birikebilir. Bunlar herhangi depremle sarsıldıklarında kanyonun dibine doğru hareket ederler. Kuzey Amerika’nın batı kıyıları boyunca meydana gelen bu tür kütle hareketleri tsunami yaratmıştır. Sözgelimi, Good Friday Depremi en az 20 ayrı göçme sonucu tsunamileri tetiklemiştir.

Sualtı Patlatmaları sonucunda oluşan tsunamiler;

Tsunamiler bazen insanlar nedeni ile oluşurlar. Örneğin 1940 ve 1950lerde Marshall Adası Bikini atolünde yapılan nükleer denizaltı testleri tsunamiler meydana getirmiştir.

Nehirlerde, Baraj göllerinde ve körfezlerde meydana gelen tsunamiler;

Tsunami dalgalan gibi dalgalar nehir, baraj gölleri ve körfezler gibi daha küçük ve kapalı bölgelerde de meydana gelebilirler.

Tsunamilerin Kıyılara Verdiği Zararlar Nasıl Azaltılabilir?

Tsunamideki asıl hasar, dalgaların kıyıdaki yapılara direkt etkisi sonucudur. Yine de dolaylı olarak başka zararları da vardır. Sözgelimi, suyun yükselmesi ve alçalması evleri makineleri ve demir yolu araçlarını yerlerinden oynatabilir; binalar temellerinin aşındırılması sonucu yıkılabilir, ağaç ve araçlar mermi görevi görebilir; sıkıntıların kazıması sonucu köprüler ve dalgakıranlar çökebilir; gemi ve depolardan sızan petrol yangınların çıkmasına neden olabilir.