DENEME

Bir insanın herhangi bir konuda duygu, düşünce ve görüşlerini paylaşmak amacıyla kesin hükümlere varmadan samimi bir üslupla yazdığı yazılara deneme denir.

Deneme tür ve üslup olarak pek çok türe yaklaşır. Bu yüzden de yazılması en zor olan türlerdendir. Belki de adı bu yüzden denemedir. Deneme yazarken paylaşımcı ve samimi bir uslüp kullanırken sohbete, düşünmemizi ortaya koyarken fıkraya, duygularımızı ortaya koyarken eleştiriye yaklaşma riski her zaman vardır.

Denemeye özgü bir konu türü yoktur. Özgürce seçilen bir konuda, yazarın kendi kendiyle konuşma havası içinde yazdığı yazı türüdür. Yazının konusu yazarın o anda aklına geliveren bir konu görünümündedir. Öğretici ve düşünsel yanı da vardır.

Denemenin belirleyici özellikleri nelerdir?

1. Makale gibi düşünsel plânla yazılır. Fakat makaleden kısa yazılardır.
2. Yazar anlattıklarını kanıtlamak zorunda değildir. Bilimselden çok kişisel görüşünü açıklar, okuyucusunu kendisi gibi düşündürme kaygısı yoktur.
3. Günübirlik yazılardır, en beğenileni bile birkaç gün sonra unutulur.

Serbest düşüncenin ifade alanı ve nesrin bir türü olarak deneme, yazarın gözlemlediği ya da yaşadığı olay, olgu, durum ve izlediği objelerle ya da herhangi bir kavramla ilgili izlenimlerinin herhangi bir plâna bağlı kalmayarak, deliller getirip kanıtlama yoluna gerek duymadan ve kesin hükümler vermeden, tamamen kişisel görüşüyle serbestçe yazıya döktüğü birkaç sayfayı geçmeyen kısa metinlere denir.

Deneme, derin düşünceden çok, kişinin kendi dışındaki nesnelerle herhangi bir konuda gerçek ya da hayalî olarak girdiği diyaloğun ürünüdür.

Deneme yazarı, olay, olgu, durum ve eşyalarda sıradan insanların eskilerin ifadesiyle ülfet ve ünsiyet perdesiyle göremediği, farkına varamadığı ayrıntıları, dikkat etmediği hususları, incelikleri, güzellikleri, harikaları, olağanın altında yatan olağanüstülükleri görebilen, hissedebilen, düşüncesiyle ve deneyimleriyle onları okuyucular için ilginç görülebilecek şekilde yazıya dökebilen insandır. Sıradan insanın "baktığı" şeyi deneme yazarı "görür".

Deneme dilinde çeşitli bilim, felsefe ve sanat dallarına ait terimlere yer vermekten ziyade, halk çoğunluğunun ortak günlük konuşma dilinin düşünce diline dönüştürülmesi çabası hâkimdir. Denemede bilimsel yazılardaki kuruluk ve şematiklik bulunmaz. Düşünce şiirsel, akıcı, samimî bir üslûpla sunulur. Bu bakımdan deneme yazılarının geniş halk yığınlarınca kolayca ve rahatlıkla okunabilme özelliği vardır. 

BİYOGRAFİ

Yaşam öyküsü anlamı da olan biyografi, tanınmış bir bireyin hayatının önemli noktalarını da ya da tamamını anlatan yazı türüdür. Tamamen gerçeğe dayalı olan biyografi, kişinin yaşam öyküsünün yazımsal halidir.
Biyografi türü genel hatlarıyla tanınmış bir kişinin hayatını ortaya koyan yazı türüdür. Biyografiye konu olan kişi spor, siyaset, din, edebiyat ya da başka herhangi bir sektörden bir kişi olabilir. Biyografisi yazılacak olan kişilerin ortak özelliği ise boy gösterdikleri sektörlerde tanınmış kişiler olmasıdır.

Tür olarak gerçekliğe dayanan biyografi, kurgusal olamaz. Bütünüyle bireyin hayatındaki gerçekliği konu edinir. Kişinin iş yaşamındaki başarısı, özel hayatı ve benimsediği değerler biyografinin içeriğinde yer edinir. Biyografide kronolojik sıra takip edilebilir, sade ve açık bir dil kullanılır. Biyografide anlatıcı hayali bir kişi değil, yazarın kendisidir.

BİYOGRAFİ ÖZELLİKLERİ NELERDİR?

1. Toplum tarafından tanınmış kişilerin hayat hikayelerini ele alır.
2. Kurguya yer verilmez, gerçeklere dayanır.
3. Kronolojik bir sıraya göre ilerler.
4. Bir yazar tarafından kaleme alınır, eğer kişi kendi hayat hikayesini yazacaksa bu otobiyografi olur.
5. Belgeler ve tanıklara dayalı olması gerekmektedir.
6. Sade, anlaşılır ve açık bir dil kullanılmalıdır.
7. Kişinin değerleri ve benzerlerinden farklı yönleri anlatılır.

OLAY

Olay metinde geçen ve yaşanılan eylemlerdir.

KONU

Bir yazıda, bir eserde ya da konuşmada işlenen olay, şahıs, duygu, düşünce, durum, kavram, terim ya da mesele. eş. Mevzû.

ANA DÜŞÜNCE

Ana fikir (Tema) ; bir yazıda ya da bir yapıtta, genellikle açıkça belirtmek yerine dolaylı olarak anlatılmak istenen temel ve evrensel düşüncedir. Kısa ve özdür. Olayı tamamen kapsar ve öğüt verir.