1. KOŞUK: “Sığır” denilen sürek avları sırasında söylenen şiirlerdir. Konusu daha çok doğa, aşk, savaş ve yiğitliktir. Bu tür daha sonra Halk edebiyatında “Koşma” adıyla anılmıştır.

 

2. SAV: Dönemin özlü sözleridir. Bugünkü atasözlerinin ilk biçimi niteliğindedir.

3. SAGU: “Yuğ” adı verilen ölüm törenlerinde, ölen kişilerin erdemlerini ve duyulan acıları dile getiren şiirlerdir.

4. DESTAN: Toplumu derinden etkileyen olaylar sonunda halk arasında kendiliğinden oluşan uzun nazım türüdür.

Yazılı Edebiyat Dönemi: 

 

Bu dönemi Göktürk ve Uygur dönemi eserleri olarak iki grupta inceleyebiliriz.

 

1) Göktürk (Orhun) Yazıtları (VIII. yy): Bunlarda Çinlilere karşı bağımsızlık savaşı yapan, Türk bütünlüğünü yeniden kurmak için içte ve dışta svaşan Göktürklerin hikayesi anlatılır. Bu abideler 38 harfli olan Göktürk alfabesiyle yazılmıştır. Bunlardan en önemli olanları üç tanedir.

 

 a) Bilge (Vezir) Tonyukuk Yazıtı (720-725): Dört bakana vezirlik etmiş olan Tonyukuk tarafından yazılmıştır. Daha çok Çinlilerle yapılan savşlar anlatılmaktadır.

  b) Kül Tigin Yazıtı (732): Göktürk hakanı olan Bilge Kağan kardeşi Kül Tigin’in ölümü üzerine bu abideyi dikmiştir.

 c) Bilge Kağan Yazıtı (735): Göktürk hakanı olan Bilge Kağan’ın ölümünden sonra yazdırılmış birabidedir. Son iki yazar daha çok dönemin olaylarından , törelerinden ve Bilge Kağanın ulusuna dilediği iyi dileklerden söz eder.

 

* “Türk” adının geçtiği ilk yazılı belge ve Türk edebiyatının ilk yazılı örnekleri olan Göktürk abidelerindeki yazılar Prof. Thomsen ve Radloff tarafından okunmuştur.

 

2) Uygur Dönemi Eserleri: Göktürk devletinin yıkılmasından sonra kurulan Uygur hanlıklarından kalma eserlerdir. Daha çok Buddha ve Mani dininin esaslarını anlatan metinlerdir. Bunlar Turfan yöresinde yapılan kazılarda ortaya çıkarılmıştır. Uygurların kağıda kitap basma tekniğini bildikleri anlaşılmaktadır. Dönemden kalma birçok hikayenin yanında “kökünç” denilen bir tür ilkel tiyatro eserleri de vardır. Uygurlar bu eserleri 14 harfli Uygur alfabesiyle yazmışlardır.

Uygur Dönemi Eserleri ve Özellikleri 

 

1) Altun Yaruk

Uygur döneminin en büyük eserleri arasında Altun Yaruk gösterilmektedir. 10. yüzyılda yazılmış olan bir metindir. Altun Yaruk daha sonra Çinceden Türkçeye çevrilmiş olan bir eserdir. İçerisinde hem şiirler hem de ağıtlar yer almaktadır. Şiirlerin genel özellikleri ise lirik şiirlerden oluşmaktadır. Türkçeye Altun Yaruk, Altın Işık olarak çevrilmiştir. Altun Yaruk toplam 707 sayfadan oluşmaktadır. Şiirlerde ise genelde ağıt havası yer almaktadır. Uygur dönemi eserlerinden olan Altun Yaruk Uygur bilgini olan Singku Seli Tutung tarafından yazılmıştır.

 

Altun Yaruk içerisinde Tibetçe ve Moğolca olan eserler de yer almaktadır.

 

2) Sekiz Yükmek

Sekiz yükmek Sekiz tomar olarak da bilinmektedir. Uygur döneminin en önemli eserlerinden bir tanesidir. Budizm inancını başka kişilere tanıtmaya yarayan bir eserdir. Dini öğretiler içeren bu eser Çinçe'den çevrilmiştir. Sekiz Yükmek 1907 yılında yayınlanmış olan bir eserdir. Uygur harfleri ile özenle yazılmış olan Sekiz Yükmek eseri dini ahlaki inanışları da yayınlamaktadır. Sekiz Işık Demeti anlamına gelmektedir.

 

3) Irk Bitig

Orhun alfabesi ile yazılmış olan bir Türkçe kitaptır. Kehanet ya da fal anlamına gelen ırk kelimesi Bitig sözcüğü ile birleşerek bir kitap haline gelmiştir. Uygur döneminde ki ve Türkistan coğrafyasının en ünlü eserleri arasındadır. Günümüzde de bu kitap kehanet ya da fal kitabı olarak çevrilmiştir. Irk Bitig 930 yılında yayınlanmış bir eserdir. Eski Uygur Türkçesi ile yayınlanmış olan Irk Bitig kitabı Çin kağıdına yazılmıştır. Türk mitolojisini konu edinen Irk Bitig en dikkat çekici Uygur dönemi eserleri arasındadır.

 

4) Kalyanamkara ve Papamkara Hikayesi

Bir hikaye eseri olan Uygur dönemin eserleri arasındadır. Uygur döneminde ki en tanınan öykü kitaplarından bir tanesidir. İyi yürekli bir şehzadenin hikayesini anlatan Kalyanamkara ve Papamkara Hikayesi mutlaka okunması gereken bir eser olarak karşımıza çıkmaktadır.