İşte Cevaplar
Cevap : ÖZNESİNE GÖRE ÇATI (ÖZNE-YÜKLEM İLİŞKİSİ):
Öznenin yüklemle ilişkisi 4 grupta incelenir.
1)Etken Fiil ve Edilgen Fiiller:
Yüklem durumundaki fiilin gösterdiği işi doğrudan doğruya öznenin kendisi yapıyorsa fiil etken çatılı demektir.Yani fiilin gerçek öznesi varsa ve “l,n” çatı ekini almamışsa fiil etkendir.Bir fiil “l,n” çatı ekini almışsa ve eylemin kim tarafından yapıldığı belli değilse o fiil edilgendir. Edilgen fiillere “kim tarafından” sorusunu yönelttiğimizde cevap alamayız.
*Evi güzelce temizledi.(evi temizleyen kim? “o”, geçek öznesi var, o halde etkendir.) b.li.ne
*Ev temizlendi. (ev kim tarafından temizlendi?cevap alamıyoruz, eylemi yapan belli değil o halde edilgen) s.ö
*Kadın, bulaşığı yıkadı.(bulaşık kim tarafından yıkandı? “kadın” eylemi yapan belli olduğu için etken)
*Bulaşık, yıkandı. (bulaşık kim tarafından yıkandı?belli değil,cevap alamıyoruz, o halde edilgen)
*Polis, bu kişileri arıyor.(arayan kim? “polis” gerçek öznesi var eylemi yapan belli öyleyse etken)
*Bu kişiler aranıyor. (arama eylemini yapan kim? Belli değil öyleyse edilgendir)
*Masaları kenara çekti. (masaları kenara çeken kim? “adam” eylemi yapan belli öyleyse etkendir.)
*Masallar kenara çekildi.(masaları kenara çeken kim?belli değil öyleyse edilgendir)
*Sınavın iptal edileceğini söyledi.(sınavın iptal edileceğini söyleyen kim? “o” gerçek öznesi vardır,etkendir.)
*Sınavın iptal edileceği söylendi.(sınavın iptal edileceğini söyleyen kim?belli değil o halde edilgen.)
*Ilık yaz akşamlarında şarkılar söylerdik. (şarkılar söyleyen kim ? “biz” gerçek öznesi var o halde etken)
*Ayrılık gecesini hiçbir zaman unutamadım. (unutamayan kim? “ben” gerçek öznesi var o halde etken)
*En güzel şiirler gençliğin uykusuz gecelerinde yazılır. (yazma eylemini yapan kim? belli değil. edilgen)
*Çalındı umutların en güzeli benden. (edilgen)
2.Dönüşlü Fiiller:
Fiil kök ya da gövdelerine “n, l” çatı ekleri getirilerek yapılır.Dönüşlü eylemlerde özne işi bizzat kendisi yapar ve yaptığı işten de bizzat kendisi etkilenir.Edilgen fiillerle dönüşlü fiiller birbiriyle karıştırılmamalıdır. İkisi de “l,n” çatı eki alır.Ancak edilgen çatılı fiillerin gerçek öznesi yokken dönüşlü çatılı fiillerin gerçek öznesi vardır.Ayrıca dönüşlü çatılı fiillerde “kendi kendine” anlamı vardır.
* Annem geleceğimi öğrenince çocuklar gibi sevindi.
* Kocası eve gelmeyince karısı meraklanmış.
* Yüzmek için hemen soyundu.
* Çocuklar havuzda yıkandı.
* Bir Akdeniz kentinin tuz kokan sabahlarında uyanıyorum.
* Kız aynanın karşısında saatlerce süsleniyor.
* Kadın etrafa bakındı.
3. İşteş Çatılı Fiiller:
Fiil, kök ya da gövdelerine “ş, leş” çatı ekleri getirilerek yapılır.İşteş eylemler, işin birden fazla özne tarafından karşılıklı ya da birlikte yapıldığını bildirir.İşteş çatılı fiillerde özne gerçektir.
* Sen sahilde üzgün beklerken öpüşür ay ile sular. (k)
* Görünmez dallarda kuşlar ötüşür. (b)
* Kuru güz yaprakları uçuşuyor rüzgarda.( b)
* Onunla bir süre öylece bakıştık. (k)
* Sazı ellerine alan aşıklar saatlerce atıştı. (k)
* Onunla hemen her gün telefonlaşırım. (k)
* Yolcular durakta bekleşiyordu. (b)
Not: Bazı fiiller çatı eki almadan da işteşlik özelliği gösterebilir.
* Türk-Yunan ordusu Sakarya’da savaştı.
* Pehlivanlar er meydanında güreştiler.
* Onunla istemeye istemeye barıştım.
* Sonunda ona kavuştum.
Diğer Cevaplara Gözat
Öznenin yüklemle ilişkisi 4 grupta incelenir.
1)Etken Fiil ve Edilgen Fiiller:
Yüklem durumundaki fiilin gösterdiği işi doğrudan doğruya öznenin kendisi yapıyorsa fiil etken çatılı demektir.Yani fiilin gerçek öznesi varsa ve “l,n” çatı ekini almamışsa fiil etkendir.Bir fiil “l,n” çatı ekini almışsa ve eylemin kim tarafından yapıldığı belli değilse o fiil edilgendir. Edilgen fiillere “kim tarafından” sorusunu yönelttiğimizde cevap alamayız.
*Evi güzelce temizledi.(evi temizleyen kim? “o”, geçek öznesi var, o halde etkendir.) b.li.ne
*Ev temizlendi. (ev kim tarafından temizlendi?cevap alamıyoruz, eylemi yapan belli değil o halde edilgen) s.ö
*Kadın, bulaşığı yıkadı.(bulaşık kim tarafından yıkandı? “kadın” eylemi yapan belli olduğu için etken)
*Bulaşık, yıkandı. (bulaşık kim tarafından yıkandı?belli değil,cevap alamıyoruz, o halde edilgen)
*Polis, bu kişileri arıyor.(arayan kim? “polis” gerçek öznesi var eylemi yapan belli öyleyse etken)
*Bu kişiler aranıyor. (arama eylemini yapan kim? Belli değil öyleyse edilgendir)
*Masaları kenara çekti. (masaları kenara çeken kim? “adam” eylemi yapan belli öyleyse etkendir.)
*Masallar kenara çekildi.(masaları kenara çeken kim?belli değil öyleyse edilgendir)
*Sınavın iptal edileceğini söyledi.(sınavın iptal edileceğini söyleyen kim? “o” gerçek öznesi vardır,etkendir.)
*Sınavın iptal edileceği söylendi.(sınavın iptal edileceğini söyleyen kim?belli değil o halde edilgen.)
*Ilık yaz akşamlarında şarkılar söylerdik. (şarkılar söyleyen kim ? “biz” gerçek öznesi var o halde etken)
*Ayrılık gecesini hiçbir zaman unutamadım. (unutamayan kim? “ben” gerçek öznesi var o halde etken)
*En güzel şiirler gençliğin uykusuz gecelerinde yazılır. (yazma eylemini yapan kim? belli değil. edilgen)
*Çalındı umutların en güzeli benden. (edilgen)
2.Dönüşlü Fiiller:
Fiil kök ya da gövdelerine “n, l” çatı ekleri getirilerek yapılır.Dönüşlü eylemlerde özne işi bizzat kendisi yapar ve yaptığı işten de bizzat kendisi etkilenir.Edilgen fiillerle dönüşlü fiiller birbiriyle karıştırılmamalıdır. İkisi de “l,n” çatı eki alır.Ancak edilgen çatılı fiillerin gerçek öznesi yokken dönüşlü çatılı fiillerin gerçek öznesi vardır.Ayrıca dönüşlü çatılı fiillerde “kendi kendine” anlamı vardır.
* Annem geleceğimi öğrenince çocuklar gibi sevindi.
* Kocası eve gelmeyince karısı meraklanmış.
* Yüzmek için hemen soyundu.
* Çocuklar havuzda yıkandı.
* Bir Akdeniz kentinin tuz kokan sabahlarında uyanıyorum.
* Kız aynanın karşısında saatlerce süsleniyor.
* Kadın etrafa bakındı.
3. İşteş Çatılı Fiiller:
Fiil, kök ya da gövdelerine “ş, leş” çatı ekleri getirilerek yapılır.İşteş eylemler, işin birden fazla özne tarafından karşılıklı ya da birlikte yapıldığını bildirir.İşteş çatılı fiillerde özne gerçektir.
* Sen sahilde üzgün beklerken öpüşür ay ile sular. (k)
* Görünmez dallarda kuşlar ötüşür. (b)
* Kuru güz yaprakları uçuşuyor rüzgarda.( b)
* Onunla bir süre öylece bakıştık. (k)
* Sazı ellerine alan aşıklar saatlerce atıştı. (k)
* Onunla hemen her gün telefonlaşırım. (k)
* Yolcular durakta bekleşiyordu. (b)
Not: Bazı fiiller çatı eki almadan da işteşlik özelliği gösterebilir.
* Türk-Yunan ordusu Sakarya’da savaştı.
* Pehlivanlar er meydanında güreştiler.
* Onunla istemeye istemeye barıştım.
* Sonunda ona kavuştum.
Diğer Cevaplara Gözat
Cevap : ÖZNELERİNE GÖRE FİİLER
1-Etken Fiiller: Bildirdikleri iş,oluş ya da durum belli bir özne tarafından gerçekleştiri-
len;kısaca özneleri bilinen fiillerdir:
Tren saat dokuzda istasyona geldi.
Okulun bahçesinde toplandık.
İlk cümlede gelme işini yapan(tren),ikinci cümlede toplanma işini gerçekleştiren(biz)özne gö-
revindedir.Bu cümlelerin gerçek öznesi belli olduğu için gelmek ve toplanmak fiilleri etken ça
tılıdır.
2-Edilgen Fiiller: Cümlede gerçek öznesi bilinmeyen fiillerdir.Bu fiillerle kurulan cümle-
lerde işi yapan varlığın kim olduğu belirtilmemiştir: www.teknolojiweb.net
Duvarlar boyandı.
Bu cümlede boyama işinin yapıldığı belirtilmektedir.Ancak bu işin kimin yaptığı belli değildir
Cümlede özne gibi görünen “duvar”sözcüğü sözde öznedir.Gerçek özne yerine sözde özneyi alan fiil edilgen çatılıdır.
Fiiller –(i)n ve –(i)l ekleriyle edilgen yapılır.
3-Dönüşlü Fiiller: Öznenin hem işi yaptığı hem de işten etkilendiği bildiren fiillerdir.
Bu fiillerle kurulan cümlelerde işi yapan ve işten etkilenen aynı varlıktır:
Babam çabucacık giyindi.
Bu cümlede özne olan”baba”,giyinme işini yapmıştır.Bu iş yalnızca özneyi etkilememiş,baş-ka bir varlık üzerine geçmemiştir.Dönüşlü fiillerin yüklem olduğu cümlelerde gerçek özne bulunur,nesne bulunmaz.
Çocuk biraz geriye çekildi.
Bu cümlede özne olan “çocuk”,çekilme işini gerçekleştirmiş ve bu işten yalnız kendisi
Etkilenmiştir.İş başka bir varlığın üzerinde yapılmamış öznede kalmiştır.
Fiiller –(i)n ve –(i)l ekleriyle dönüşlü yapılır.
4-İşteş Fiiller: Eylemin birden fazla özne tarafından birlikte ya da karşılıklı yapıldığını bil-
diren fiilllerdir:
Saatlerce kapının önünde bekleştik.
Bu cümlede “bekleme”işi birden çok özne tarafından yapılmıştır.Fiil birlikte yapma anlamı ta-
şımaktadır.
Arkadaşımla okulda buluştuk.
Bu cümlede ise “buluşma”işi birden çok özne tarafından karşılıklı yapılmıştır.
Fiiller –(i)ş ekiyle işteş yapılır.
ÖRNEK SORULAR
1-1993 FL: Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi etken çatılıdır?
A)Semtimizde bu yıl yeni parklar yaptırılıyor.
B)Otomobilimiz on gündür boyanıyor.
C)Hırsızlar her gün birer ikişer yakalanıyor.
D)Çocuklar,oyun sahasının yokluğundan yakınıyor.
Çözüm: Cümlede gerçek öznesi bulunan fiiller etken çatılıdır. D seçeneği oyun
sahasının yokluğundan yakınanlar “çocuklar” dır.Çocuklar sözcüğü cümlenin gerçek öznesidir.”Yakınmak”fiili etken çatılıdır.
CEVAP: D
2-1988 EML: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “gülmek”fiili edilgen çatılıdır?
A)Ali fıkra anlatırken çok güler.
B)Konferans,konser dinlerken gülünmez.
C)Masalda anlatılanlara gülüverdi.
D)Karagözün hareketlerine herkes güldü.
Çözüm: Gerçek öznesi bilinmeyen fiiller edilgen çatılıdır. B’de “gülmek” fiili –(ü)n ekini alarak edilgen olmuştur.
CEVAP: B
1-Etken Fiiller: Bildirdikleri iş,oluş ya da durum belli bir özne tarafından gerçekleştiri-
len;kısaca özneleri bilinen fiillerdir:
Tren saat dokuzda istasyona geldi.
Okulun bahçesinde toplandık.
İlk cümlede gelme işini yapan(tren),ikinci cümlede toplanma işini gerçekleştiren(biz)özne gö-
revindedir.Bu cümlelerin gerçek öznesi belli olduğu için gelmek ve toplanmak fiilleri etken ça
tılıdır.
2-Edilgen Fiiller: Cümlede gerçek öznesi bilinmeyen fiillerdir.Bu fiillerle kurulan cümle-
lerde işi yapan varlığın kim olduğu belirtilmemiştir: www.teknolojiweb.net
Duvarlar boyandı.
Bu cümlede boyama işinin yapıldığı belirtilmektedir.Ancak bu işin kimin yaptığı belli değildir
Cümlede özne gibi görünen “duvar”sözcüğü sözde öznedir.Gerçek özne yerine sözde özneyi alan fiil edilgen çatılıdır.
Fiiller –(i)n ve –(i)l ekleriyle edilgen yapılır.
3-Dönüşlü Fiiller: Öznenin hem işi yaptığı hem de işten etkilendiği bildiren fiillerdir.
Bu fiillerle kurulan cümlelerde işi yapan ve işten etkilenen aynı varlıktır:
Babam çabucacık giyindi.
Bu cümlede özne olan”baba”,giyinme işini yapmıştır.Bu iş yalnızca özneyi etkilememiş,baş-ka bir varlık üzerine geçmemiştir.Dönüşlü fiillerin yüklem olduğu cümlelerde gerçek özne bulunur,nesne bulunmaz.
Çocuk biraz geriye çekildi.
Bu cümlede özne olan “çocuk”,çekilme işini gerçekleştirmiş ve bu işten yalnız kendisi
Etkilenmiştir.İş başka bir varlığın üzerinde yapılmamış öznede kalmiştır.
Fiiller –(i)n ve –(i)l ekleriyle dönüşlü yapılır.
4-İşteş Fiiller: Eylemin birden fazla özne tarafından birlikte ya da karşılıklı yapıldığını bil-
diren fiilllerdir:
Saatlerce kapının önünde bekleştik.
Bu cümlede “bekleme”işi birden çok özne tarafından yapılmıştır.Fiil birlikte yapma anlamı ta-
şımaktadır.
Arkadaşımla okulda buluştuk.
Bu cümlede ise “buluşma”işi birden çok özne tarafından karşılıklı yapılmıştır.
Fiiller –(i)ş ekiyle işteş yapılır.
ÖRNEK SORULAR
1-1993 FL: Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi etken çatılıdır?
A)Semtimizde bu yıl yeni parklar yaptırılıyor.
B)Otomobilimiz on gündür boyanıyor.
C)Hırsızlar her gün birer ikişer yakalanıyor.
D)Çocuklar,oyun sahasının yokluğundan yakınıyor.
Çözüm: Cümlede gerçek öznesi bulunan fiiller etken çatılıdır. D seçeneği oyun
sahasının yokluğundan yakınanlar “çocuklar” dır.Çocuklar sözcüğü cümlenin gerçek öznesidir.”Yakınmak”fiili etken çatılıdır.
CEVAP: D
2-1988 EML: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “gülmek”fiili edilgen çatılıdır?
A)Ali fıkra anlatırken çok güler.
B)Konferans,konser dinlerken gülünmez.
C)Masalda anlatılanlara gülüverdi.
D)Karagözün hareketlerine herkes güldü.
Çözüm: Gerçek öznesi bilinmeyen fiiller edilgen çatılıdır. B’de “gülmek” fiili –(ü)n ekini alarak edilgen olmuştur.
CEVAP: B
Cevap : Öznesine Göre Fiil Çatıları
Dil - Fiillerde Çatı
Özneyle eylem arasındaki ilişkidir. Bu da dört boyutta değerlendirilir.
A- ETKEN EYLEMLER
Eylemin bildirdiği işi, oluşu, hareketi yapan belliyse; eylemin öznesi belliyse böyle eylemlere etken çatılı eylemler denir.
ÖRNEK
Annem de tatile bizimle gelecek / Özne
Şiddetli yağmur ağaçların dallarını kırmış. / Özne
UYARI: Etken eylemler genellikle basittir. "-I, -n, -ş" çatı eklerini almaz. Bu ekleri almayan tüm eylemler
B- EDİLGEN EYLEMLER
Gerçek öznesi olmayan bütün eylemler edilgendir. Bir başka deyişle sözde öznesi olan ya da hiç öznesi olmayan eylemler edilgendir. Çatı eki "-I, -n" dir.
ÖRNEK
Ali kapıyı açtı. (etken-geçişli)
Kapı açıldı, (edilgen-geçişli)
Sabah erkenden çarşıya gidildi, (edilgen-geçişsiz)
Türküler söylendi, (edilgen-geçişli)
UYARI 1; Sözde özne aslında belirtisiz nesnedir. Bu yüzden sözde öznesi olan eylemler nesne almış kabul edilir. Sözde özneye sahip bütün eylemler edilgen-geçişlidir.
ÖRNEK
Sigara içildi, (edilgen-geçişli)
Silahlar atıldı, (edilgen-geçişli)
Hem gerçek hem de sözde öznesi olmayan bütün eylemler edilgen-geçişsizdir.
ÖRNEK
Sabah erkenden okula gidildi, (edilgen-geçişsiz)
Erkenden yatıldı, (edilgen)
UYARI 2: Ad cümleleri edilgenlik ekleri olan "-I, -n"yi alamazlar; bu yüzden ad cümleleri edilgen çatılı olamaz.
ÖRNEK
Evde her şey vardı, (etken-geçişsiz)
C- DÖNÜŞLÜ ÇATILI EYLEMLER
Eylemin bildirdiği öznenin gerçekleştirdiği iş, hiçbir varlığı etkilemeden tekrar özneye dönerek onu etkiliyorsa, böyle eylemlere dönüşlü eylem denir. Dönüşlü çatılı eylemlerin çatı eki "-I, -n" dir. Gerçek özneleri vardır.
ÖRNEK
Ayla, aynanın karşısında boyalar süründü.(Boyayı "süren" de, "sürünen" de Ayla'dır.)
Adam çocuklarını büyütmek için çırpınıyordu.("Çırpan" da, "çırpınan" da adamdır.)
Yaşlı kadın sağa sola bakmıyordu.("Bakan" da "bakman" da yaşlı kadındır.)
Mehmetçikler ileri atıldı.("Atan" da, "atılan" da Mehmetçiklerdir.)
UYARI 1: "-I, -n" hem edilgenlik, hem de dönüşlülük ekleridir. Bu nedenle dönüşlü çatılı eylemlerle, edilgen çatılı eylemler birbirine karıştırılmamalıdır. Dönüşlü çatılı eylemlerde gerçek öznenin bulunması zorunludur. Edilgen Çatılı eylemlerde ise ya sözde özne vardır ya da hiç özne yoktur.
ÖRNEK
Fatma, aynanın karşısında süslendi, (dönüşlü çatılı)
Bayram nedeniyle sınıf süslendi, (edilgen çatılı)
Ali, türkü söyleye söyleye yıkandı, (dönüşlü çatılı)
Çamaşırlar büyük bir özenle yıkandı, (edilgen çatılı)
UYARI 2: Dönüşlü çatılı eylemlerde eylemin bildirdiği iş tekrar özneyi etkiler. Bu nedenle dönüşlü eylemler genellikle geçişsiz olur. Az da olsa dönüşlü eylemlerde geçişlilik görülür.
ÖRNEK
Ali, bayramlıklarını giyindi, (dönüşlü-geçişli)
Şule, bütürf mücevherlerini takındı, (dönüşlü-geçişli)
D- İŞTEŞ ÇATILI EYLEMLER
Genellikle eylemin birden çok özne tarafından yapıldığını gösteren ve "-ş" çatı ekini alan eylemler, işteş çatılıdır. Çoğul olan özne genellikle eylemi aynı zaman dilimi içinde gerçekleştirir.Öznenin eylemi sırasındaki durumuna göre işteş çatılı eylemler üç bölümde incelenir.
1- Karşılıklı: Çoğul olan özne, eylemi gerçekleştirirken birbirlerini doğrudan etkiler.
ÖRNEK
Üç yıl sonra barıştılar.
Gönülsüzce el sıkıştılar.
Öğle saatlerinde buluştular. Toplantıda
2- Birliktelik: Çoğul olan özne, eylemi gerçekleştirirken birbirlerini doğrudan
ÖRNEK
Öğretmeni görünce sağa sola kaçıştılar.
Çocuklar bahçeye doğru koşuşuyordu.
Babalarından gelen mektubun başına üşüştüler.
Acı haberi duyan kadınlar ağlaştı.
3- Nitelikte Eşitlik: Nitelikte eşitlik durumunda özne genellikle tekildir. Belli bir süreç içinde bir durumdan başka bir duruma geçiş anlatılır.
ÖRNEK
Güneşin altında kaldığı için esmerleşti.
Kadın, yaşlandıkça kamburlaştı.
Çamaşır suyuna yatırılan aletler beyazlaştı.
Çocuk, büyüdükçe güzelleşti.
UYARI: Bazı eylemler birden çok çatı ekini alabilir.
ÖRNEK
Yenildi (iki edilgenlik çatı eklerini almıştır.)
Dövüşüldü (Hem işteşlik hem de edilgenlik çatı eklerini almıştır.)
Sardırıldı (Hem ettirgenlik hem de edilgenlik eklerini almıştır.)
Dil - Fiillerde Çatı
Özneyle eylem arasındaki ilişkidir. Bu da dört boyutta değerlendirilir.
A- ETKEN EYLEMLER
Eylemin bildirdiği işi, oluşu, hareketi yapan belliyse; eylemin öznesi belliyse böyle eylemlere etken çatılı eylemler denir.
ÖRNEK
Annem de tatile bizimle gelecek / Özne
Şiddetli yağmur ağaçların dallarını kırmış. / Özne
UYARI: Etken eylemler genellikle basittir. "-I, -n, -ş" çatı eklerini almaz. Bu ekleri almayan tüm eylemler
B- EDİLGEN EYLEMLER
Gerçek öznesi olmayan bütün eylemler edilgendir. Bir başka deyişle sözde öznesi olan ya da hiç öznesi olmayan eylemler edilgendir. Çatı eki "-I, -n" dir.
ÖRNEK
Ali kapıyı açtı. (etken-geçişli)
Kapı açıldı, (edilgen-geçişli)
Sabah erkenden çarşıya gidildi, (edilgen-geçişsiz)
Türküler söylendi, (edilgen-geçişli)
UYARI 1; Sözde özne aslında belirtisiz nesnedir. Bu yüzden sözde öznesi olan eylemler nesne almış kabul edilir. Sözde özneye sahip bütün eylemler edilgen-geçişlidir.
ÖRNEK
Sigara içildi, (edilgen-geçişli)
Silahlar atıldı, (edilgen-geçişli)
Hem gerçek hem de sözde öznesi olmayan bütün eylemler edilgen-geçişsizdir.
ÖRNEK
Sabah erkenden okula gidildi, (edilgen-geçişsiz)
Erkenden yatıldı, (edilgen)
UYARI 2: Ad cümleleri edilgenlik ekleri olan "-I, -n"yi alamazlar; bu yüzden ad cümleleri edilgen çatılı olamaz.
ÖRNEK
Evde her şey vardı, (etken-geçişsiz)
C- DÖNÜŞLÜ ÇATILI EYLEMLER
Eylemin bildirdiği öznenin gerçekleştirdiği iş, hiçbir varlığı etkilemeden tekrar özneye dönerek onu etkiliyorsa, böyle eylemlere dönüşlü eylem denir. Dönüşlü çatılı eylemlerin çatı eki "-I, -n" dir. Gerçek özneleri vardır.
ÖRNEK
Ayla, aynanın karşısında boyalar süründü.(Boyayı "süren" de, "sürünen" de Ayla'dır.)
Adam çocuklarını büyütmek için çırpınıyordu.("Çırpan" da, "çırpınan" da adamdır.)
Yaşlı kadın sağa sola bakmıyordu.("Bakan" da "bakman" da yaşlı kadındır.)
Mehmetçikler ileri atıldı.("Atan" da, "atılan" da Mehmetçiklerdir.)
UYARI 1: "-I, -n" hem edilgenlik, hem de dönüşlülük ekleridir. Bu nedenle dönüşlü çatılı eylemlerle, edilgen çatılı eylemler birbirine karıştırılmamalıdır. Dönüşlü çatılı eylemlerde gerçek öznenin bulunması zorunludur. Edilgen Çatılı eylemlerde ise ya sözde özne vardır ya da hiç özne yoktur.
ÖRNEK
Fatma, aynanın karşısında süslendi, (dönüşlü çatılı)
Bayram nedeniyle sınıf süslendi, (edilgen çatılı)
Ali, türkü söyleye söyleye yıkandı, (dönüşlü çatılı)
Çamaşırlar büyük bir özenle yıkandı, (edilgen çatılı)
UYARI 2: Dönüşlü çatılı eylemlerde eylemin bildirdiği iş tekrar özneyi etkiler. Bu nedenle dönüşlü eylemler genellikle geçişsiz olur. Az da olsa dönüşlü eylemlerde geçişlilik görülür.
ÖRNEK
Ali, bayramlıklarını giyindi, (dönüşlü-geçişli)
Şule, bütürf mücevherlerini takındı, (dönüşlü-geçişli)
D- İŞTEŞ ÇATILI EYLEMLER
Genellikle eylemin birden çok özne tarafından yapıldığını gösteren ve "-ş" çatı ekini alan eylemler, işteş çatılıdır. Çoğul olan özne genellikle eylemi aynı zaman dilimi içinde gerçekleştirir.Öznenin eylemi sırasındaki durumuna göre işteş çatılı eylemler üç bölümde incelenir.
1- Karşılıklı: Çoğul olan özne, eylemi gerçekleştirirken birbirlerini doğrudan etkiler.
ÖRNEK
Üç yıl sonra barıştılar.
Gönülsüzce el sıkıştılar.
Öğle saatlerinde buluştular. Toplantıda
2- Birliktelik: Çoğul olan özne, eylemi gerçekleştirirken birbirlerini doğrudan
ÖRNEK
Öğretmeni görünce sağa sola kaçıştılar.
Çocuklar bahçeye doğru koşuşuyordu.
Babalarından gelen mektubun başına üşüştüler.
Acı haberi duyan kadınlar ağlaştı.
3- Nitelikte Eşitlik: Nitelikte eşitlik durumunda özne genellikle tekildir. Belli bir süreç içinde bir durumdan başka bir duruma geçiş anlatılır.
ÖRNEK
Güneşin altında kaldığı için esmerleşti.
Kadın, yaşlandıkça kamburlaştı.
Çamaşır suyuna yatırılan aletler beyazlaştı.
Çocuk, büyüdükçe güzelleşti.
UYARI: Bazı eylemler birden çok çatı ekini alabilir.
ÖRNEK
Yenildi (iki edilgenlik çatı eklerini almıştır.)
Dövüşüldü (Hem işteşlik hem de edilgenlik çatı eklerini almıştır.)
Sardırıldı (Hem ettirgenlik hem de edilgenlik eklerini almıştır.)