Cevap : Rumeli Eyaleti veya Rumeli Beylerbeyliği, 1362 yılında I. Murad zamanında kurulan Osmanlı Devleti eyaleti. Osmanlı Devleti'nde kurulan ilk eyalettir.

Gerçi Rumeli’nin ilk fatihi Süleyman Paşa da Orhan Gazi’nin beylerbeyi durumunda idi ise de I. Murat (Hüdâvendigâr) Edirne’yi fethedip Bursa’ya döndüğünde lalası Şahin Bey’i orta uca getirip kendisine Rumeli Beylerbeyi unvanını vermekle, yeni bir askeri- idari yönetim biçimi meydana getirmişti.

Rumeli Beylerbeyliği, Anadolu ve öteki beylerbeylikler meydana geldikten sonra da özel durumunu uzun yıllar korumuştur. Rumeli Beylerbeyliği’nin ilk merkezi Edirne şehri olup, merkez sancağı bu sebeple Paşa livası ve Trakya bölgesi de Paşalı adını taşımaktaydı. XIV. ve XV. yüzyıllarda Rumeli beylerbeyi hükumet merkezinde (Edirne) otururlar, Divân-ı Hümâyûn’a üye gibi katılırlar, terfi edecekleri zaman Divân’da küçük vezir, yani sonuncu Kubbe veziri olurlar ve vezirler gibi paşa unvanını taşırlardı.

Rumeli Beylerbeyliği, Anadolu Beylerbeyilerinin terfi edecekleri bir görev sayılırdı. 1534′te Kapudan Paşa Eyâleti’nin (Cezâyir-i Bahr-i Sefîd) teşkili ile Rumeli Beylerbeyliğinin kıyı sancakları Eğriboz, Avlonya ve İne bahtı vb. derya kalemine aktarılmakla Rumeli Beylerbeyi bazı sancaklardan çekilmiş oldu. 1541 yılında Budin Eyâleti’nin kurulmasıyla Balkan Yarımadası’ndı ve Doğu Avrupa’da fethedilen veya yasal hale getirilen bütün bölgeler Rumeli beylerbeyine bağlanıyordu. Aynı yıl Bosna Sancağının da beylerbeylik haline getirilmesi, 1608′de ise Silistre veya Özü Eyaleti’nin kurulması ile Rumeli Beylerbeyliğinin sınırları bir hayli daraltılmış oldu. Böylece Osmanlı Avrupa’sında Tamışvar ve Eğri eyaletleri ile birlikte 7 beylerbeylik kurulmuş oldu. 1640′a doğru Rumeli’nin Köstendil, Mora, İşkodra, Tırhala, Yanya, Ohri, Dukagin, İlbasan, Delivine, Üsküp, Alacahisar, Prizren, Vulçetrin ve Paşa olmak üzere 14 sancağı ve bütün eyalette de 450 kadılığı vardı.

Pirlepe, Manastır ve Kesriye de Paşa Sancağına bağlı bulunuyordu. Yenişehir, Sofya Selanik, Filibe ve Plorina ise havass-ı hümâyûna bağlı idi. Rumeli Beylerbeyliğinin devlet teşkilatındaki üstün mevkii, bazı sadrazamlara Fatih’in veziri Makbul İbrahim Paşa’nın bu görevi üstlenmelerinin sebebi olmuştur. Rumeli Beylerbeyliği sağ, sol ve orta kol olmak üzere üç kola ayrılmıştır. Sağ kolda Vize, Kırkkilise (Kırklareli), Silistre, Niğbolu, Vidin, Kili, Bender, Akkirman, orta kolda Çirmen, Sofya, Alacahisar, Semendire; sol kolda da Gelibolu, Serez, Köstendil, Delvine, Manastır, Karlıili sancaklârı yer alıyordu. Viyana bozgunundan sonra Avusturya ordularının Balkan Yanmadası içlerine sarkması ve Sırpların ayaklanması üzerine Rumeli Beylerbeyliğinin merkezi Manastır’a taşınmıştır. 1699 Karlofça Antlaşması ile Mora Sancağı ve Yunan Denizi kıyılarından bazı kesimler Venedik Cumhuriyeti’ne bırakılınca Rumeli Beylerbeyliğinin bir bölüm arazisi elden çıkmış oldu.

XVIII. yüzyılın başlarında Mora Yarımadası alındıktan sonra bu bölge ayrı bir eyalet olarak teşkilâtlandırılmış, Rumeli Beylerbeyliği Meriç vadisi ile Trakya, Makedonya ve bir kısım Arnavutluk topraklarından ibaret kalmıştır. XVII. yüzyılın başlarında devlet teşkilâtında görülen bazı aksamalar, Rumeli Beylerbeyilerinin sahip oldukları yetki ve sorumlulukların daraltılmasına yol açmıştır. Önce Divân-ı Hümâyûn’a katılma hakları kaldırılmış, paşa sancağının Manastır’a taşınmasıyla da önemleri öteki beylerbeyiler derecesine inmiştir. Aynı yüzyılın ikinci yansında Rumeli beylerbeyinin paye olarak Saray Birûn ağalarına dağıtımı ise bu beylerbeyliğin değerinin biraz daha azalmasına sebep oldu. Bu görev giderek bölgede türeyen Derebeyi, âyân ve mütegallibeleri bastırmakla görevli bir vali durumuna geldi. Rumeli Beylerbeyliğinin kuruluşundan XVII. yüzyıl ortalarına kadar veziriazamdan sonra en önemli mevkii alan Rumeli Beylerbeyileri, sefer-i hümâyûnlarda cenah komutanı veya müstakil fütuhat yapmakla elde ettikleri şöhreti de kaybettiler. III. Selim zamanında idarî teşkilâtta yapılan yeni düzenlemede Rumeli Beylerbeyliği 9 idarî bölümden biri oldu ve merkezi Edirne’ye taşınarak burası Varna, Çimen, Kırkkilise, Tekirdağ, Gelibolu ve Kavala sancaklarından oluşan bir il haline getirildi.

I. Mahmut devrindeki düzenlemede ise Rumeli müşirliği ihdas edilmekle vilâyet merkezi tekrar III. Ordu merkezine alan Manastır’a götürüldü. 1848′de yapılan düzenlemede ise Rumeli Beylerbeyliği payesi İstanbul Kadısı, ferîk, mîr-i mîrân ve ulâ sınıfı sânisi derecesine indirilmiştir. 1864′te Tuna vilâyeti teşkil edilirken Balkanlar’da Bosna, İskodra, Yanya, Manastır, Selanik, Rumeli Beylerbeyliği unvan ve teşkilâtı tamamen kaldırıldı.

Tarihi
Rumeli Eyaleti, Balkan Yarımadası'ndaki fetihler devam ederken ele geçirilen toprakların idaresi için 1362 yılında merkezi Edirne olmak üzere I. Murad'ın emri ile kurulmuştur. Tanrıdağı, Kocacık, Naldöken, Koca Hamza, Vize ve Ofçabolu yörüklerininde bulunduğu geniş bir coğrafyadır. İlk beylerbeyi Lala Şahin Paşa'dır.[2] 1375 yılında beylerbeyi Kara Timurtaş Paşa olmuştur[3]. 1393 yılında Anadolu Beylerbeyliği'nin kuruluncaya kadar Osmanlı'nın idari teşkilatında tek beylerbeyilik konumundaydı. Rumeli Eyaleti'nin merkezi ilk zamanlarda Edirne olup, daha sonra bir süre Filibe, 1382'de de Sofya eyaletin merkezi oldu. Rumeli Eyaleti diğer eyaletlerden daha imtiyazlı bir eyalettir.

1541 yılında eyalete bağlı toprakların bir kısmında Budin Eyaleti kurulmuştur. Bu tarihten önce Balkan Yarımadası'ndaki bütün topraklar Rumeli Eyaleti'ne bağlıdır.[4] 1560 yılında da Bosna ve çevresinde Bosna Eyaleti kurulmuştur. 1599 yılında Silistre Eyaleti kurulmuştur. Ardından Niş ve Vidin de eyalet olmuştur. 1826 yılında beylerbeylik, Selanik, Yanya, Manastır ve Edirne olmak üzere 4 eyalete bölünmüştür.

Sancakları

Sofya, Köstendil, Vize, Çirmen, Kırkkilise, Silistre, Niğbolu, Vidin, Alacahisar, Vuçıtrın, Prizren, İşkodra, Dukagin, Avlonya, Ohri, Delvine, Yanya, Elbasan, Mora, Tırhala, Selanik, Üsküp, Bender, Akkerman, Kızılca müsellemi, Çirmen müsellemi, Çingene müsellemi, Ofcabolu, Vize, Tanrıdağı, Selanik, Kocacık, Naldöken
Karadağ Sancağı, (Sırpça: Sandžak Crne Gore) Osmanlı Devleti'nin Rumeli Eyaleti'ne bağlı sancağı. Bugünkü Karadağ civarında kurulmuştur. Karadağ Sancağı, 1514 yılında Zeta Prensliği'nin Osmanlı Devleti'ne katılmasıyla kurulmuştur. İlk sancak beyi I. Ivan Crnojeviç'in oğlu Staniša yani İskender Bey Crnojeviç'dir. İskender Bey Crnojeviç, 1528 yılına kadar sancak beyliği yapmıştır. 1528 tarihinde sancak, İşkodra Sancağı'na bağlanmıştır.

Ohri Sancağı, Osmanlı Devleti'nin Rumeli Eyaleti'ne bağlı sancağı. 1385 yılında I. Murad zamanında Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşa tarafından fethedilen Ohri şehrinde kurulmuştur. 1826 yılında Rumeli Eyaleti dağılınca Manastır Eyaleti'nin bir sancağı olmuştur.

Çingene Sancağı, Osmanlı Devleti'nde Rumeli Eyaleti topraklarında yaşayan Romanların yönetsel, mali ve askeri işlerini düzenlemek amacıyla kurulmuş sancak. 16. yüzyıla kadar Çingeneler yalnızca cizye ve ispenç vergisi ödemişlerdi. Ancak toprakların genişlemesiyle birlikte Çingeneler bir sancak sayıldı. I. Süleyman devrinde Cingâne Livasını ve bütün çingeneleri ilgilendiren ilk hukuki düzenleme, tahminen 937/1531 tarihinde yapıldı. "Kanunnâmei Kıbtıyânı Vilâyeti Rumeli" yani "Rumeli Eyaleti Çingeneleri Kanunnamesi" adını taşıyan bu yasa çeşitli düzenlemeler getirdi.[5] Çingenler Müslüman ve gayri müslim olarak vergilendirildi. Müslümanlar 22 akçe, gayri müslimler de 25 akçe vermekle yükümlüydü. Diğer vergileri - arusiye, cürüm ve cinayet akçesi - diğer reaya ile aynıydı. Çingenelerin bazıları müsellemdi ve bu müsellemler askerlikte eksik işleri tamamlama ve haberleşme gibi görevlerde bulunurdu. Müslüman ve gayri müslim çingeneler arasında kız alıp verme, birlikte iş yapma ve birlikte göçmeleri yasaktı. Çingene sancağını "Çingene beyi" ya da "mir-i Kıptiyan " adı verilen yöneticiler yönetirdi. Bu sancak beyleri vergi toplar, güvenliği sağlar, müsellemleri toplayıp orduya teslim ederdi.

Hersek Sancağı, Rumeli Eyaleti'ne bağlı sancak. Osmanlı Devleti 1463 yılında Bosna Krallığı'nı topraklarına kattıktan sonra Hersek'i de topraklarına katmak istemiştir. Osmanlı kuvvetleri Hersek Dükalığı'na gelince Hersek dükü Stefan Kosariç Osmanlı Devleti'ne sadakatini bildirerek ülkesinin tamamını ve en küçük oğlunu rehin olarak Osmanlı Devleti'ne vermiştir. Osmanlı Devleti Foča ve çevresini alarak buraya Hersek Sancağı ismini vermiştir. Sancak beyliğine de Hamza Bey atanmıştır. Kısa süre sonra Hersek Sancağı'na Pljevlja (Taslıca) dahil edilmiş, 1483 yılında Hersek Dükalığı toprakları tamamıyla Hersek Sancağı'na dahil edilmiştir. 1580 yılında sancak, aynı yıl kurulan Bosna Eyaleti'na bağlanmıştır.

Yöneticileri

1. Lala Şahin Paşa (1362-1375)
2. Kara Timurtaş Paşa (1375-?)
3. Ayrıca bakınız
4. Kavala Sancağı

Kaynakça

1. ^ Google Kitaplar'da Commercial statistics: A digest of the productive resources, commercial... By John Macgregor, s. 12,
2. ^ Osmanlı eyalet-vilayet sistemi (Türkçe). Radikal gazetesi.
3. ^ Timurtaş Paşa'nın kabri gün yüzüne çıkıyor (Türkçe). Yeni Şafak gazetesi.
4. ^ Nikolai Todorov, The Balkan City 1400–1900, Washington 1983, 23.
5. ^ "Prof.Dr. Ahmet Akgündüz". 22 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2008.

---

---

Diğer Cevaplara Gözat